Акаловіч Мікалай Макаравіч нарадзіўся 7 жніўня 1926 г. у в. Косцевічы Дзяржынскага раёна. Гісторык–журналіст. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. У 1961 г. закончыў рэдактарскі факультэт Маскоўскага паліграфічнага інстытута, у 1966 г. Мінскую вышэйшую партыйную школу. Працаваў вадзіцелем тралейбуса ў Мінску, рэдактарам, загадчыкам рэдакцыі, галоўным рэдактарам выдавецтваў «Вышэйшая школа», «Навука і тэхніка». Аўтар кніг «Стаяць насмерць», «Яны абаранялі Мінск», «І вораг не прайшоў», «Вызваленне Беларусі: людзі, подзвігі» і інш.

ТВОРЫ

Акалович, Н.М. Вперед, на Запад : очерки о мужестве и героизме советских воинов в годы Великой Отечественной войны / Н.М. Акалович.-Минск,1998.-252 с.

Акалович, Н.М. … и враг не прошел / Н.М. Акалович.-Минск,1984.-87 с.

Акалович, Н.М. Они защищали Минск / Н.М. Акалович.-Минск,1982.-288 с.

Акалович, Н.М. Они защищали Минск : книга для учителя / Н.М. Акалович.- Минск,1987.-278 с.
О мужестве, стойкости, беспредельном героизме славных бойцов, командиров и политработников, героически защищавших Минск в июле 1941 г. Очерки написаны на основе архивных документов, воспоминаний ветеранов.

Акалович, Н.М. Освобождение Белоруссии: люди и подвиги / Н.М. Акалович.-Минск,1989.-381 с.
В книге рассказывается о мужестве и героизме советских воинов при освобождении Беларуси от немецко-фашистских захватчиков в конце 1943- первой половине 1944 года.

Акалович, Н.М. Стоять насмерть : очерки о героях-защитниках г. Минска / Н.М. Акалович.-Минск,1975.-144 с.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Акаловіч Мікалай Макаравіч // Памяць : гісторыка-дакумэнтальная хроніка Дзяржынскага раёна.-Мінск, 2004. — С. 613.

Акаловіч Мікалай Макаравіч // https://be-x-old.wikipedia.org/wiki/ Мікалай Акаловіч

Галоўка, С. Па дарозе ў Коласаў край / С. Галоўка // Роднае слова.-1995.-№2.-С. 70.

Крывашэй, Д. Літаратурныя мясціны Беларусі. Дзяржынскі раён / Д. Крывашэй, А. Мальдзіс // Маладосць.-2010.-№4.-С. 139.

Юрый Міхайлавіч Брайдэр нарадзіўся 8 студзеня 1948 года ў Оршы, а ўсё сваё жыцце пражыў у Дзяржынску.

Першая спроба пяра была зроблена яшчэ ў дзяцінстве – складаў розныя гісторыі для сябе і іншым разам чытаў для сяброў. Першымі апавяданнямі былі “Нарушитель” і «Индейка». Друкаваўся ў газеце “Знамя юности”, часопісах “Рабочая змена”, “Неман”.

Юрый Брайдэр скончыў Мінскі тэхнікум сувязі. Пісьменніцкая кар’ера не перашкаджала Юрыю Міхайлавічу працаваць у службе “Ахова” раённага аддзела ўнутраных спраў. Ён даслужыўся да звання маёра міліцыі і выйшаў у адстаўку.

Шчаслівы выпадак звеў пісьменніка з Мікалаем Чадовічам. Іх першая сумесная кніжка “Пасёлак на краю Галактыкі” выйшла ў свет у 1987 годзе і была ўдастоена прэміі Ленінскага камсамола Беларусі. У 1994 годзе за кнігу “Стрэлы Перуна з раздзяляючымі боегалоўкамі” у Прыднястроўі яны атрымалі першую прэмію.

Юрый Міхайлавіч неаднаразова з’яўляўся ўдзельнікам семінараў пісьменнікаў-фантастаў у Санкт-Пецярбурзе, Ялце, Краснаярску. Многія творы пісьменніка трапілі ў спіс намінантаў на літаратурныя прэміі ў вобласці фантастыкі “Бронзовая улитка”, “Интерпрескон”, “Странник”.

З 1996 года Юрый Міхайлавіч - член журы прэстыжнага кангрэса фантастаў Расіі “Странник”. Ён з’яўляецца лаўрэатам прэміі “Меч Руматы” за раман “Между плахой и секирой» (1998г). У 2003 годзе на міжнародным фестывалі фантастыкі “Звездный мост – 2003” яго раман “Гвоздь в башке” стаў лаурэатам у намінацыі “Крупная форма”, ён быў лепшым сярод 94 раманаў; на 8 кангрэсэ фантастаў Расіі гэты раман атрымаў прэмію “Меч в зеркале”. У гэтым жа годзе Юрый Брайдэр перамог у конкурсе “Эпіграма-Ф”.

Кнігі Ю. Брайдэра выходзяць тыражамі 12-15 тысяч экзэмпляраў. Яны пераведзены на многія мовы свету.
У творах Ю. Брайдэра і М. Чадовіча спалучаюцца інтарэс да парадаксальнага сюжэту, жыццевая назіральнасць пісьменнікаў-рэалістаў, талент сатырыкаў.

Юрый Міхайлавіч Брайдэр памёр 4 лютага 2007 года. (Более подробную информацию можно получить в Дзержинской районной центральной библиотеке)

Юрый Брайдэр на "Страннике-2000".

Фота Аляксандра Ульянава

Звёздный МОСТ

(Харкаў, 13-15.09.2002.)

Аляксандр Бачыла, Юрый Брайдэр ( у цэнтры), Аляксандр Пад’емаў

СТРАННИК (С.-Петербург, 26-27.09.2003.)

лаўрэаты жанравых прэмій: прадстаўніца Марыінскага тэатра (атрымала «Звёздный меч» за дырыжора В. Гергіева), Мікалай Чадовіч, Марына Дзячэнка, Юрый Брайдэр, Алена Хаецкая (злева направа).

Фота: Ларыёнаў В. А. (Сасновы Бор)

Андрэй САЛАМАТАЎ і Юрый Брайдэр

Лаўрэаты прэміі “Мечи” (злева направа): Яўген Лукін, Міхаіл Успенскі, Мікалай Чадовіч, Юрый Брайдэр, Марына Дзячэнка, Андрэй Лазарчук.

Юрый Брайдэр са сваімі творамі і ўзнагародамі.

ТВОРЫ ЮРЫЯ БРАЙДЭРА

Брайдер, Ю. Опасное лекарство: Рассказ / Ю.Брайдер, Н.Чадович // Неман.- 1984.- №11.- С.94-107.

Брайдер, Ю. Посёлок на краю Галактики: Повести / Ю.Брайдер, Н.Чадович.- Мн.: Юнацтва, 1989.- 222 с.
В этот сборник объединены ранние повести и рассказы. Главный герой повести «Поселок на краю Галактики» - участковый милиционер Баловнев обнаружил в посёлке, где он живет и работает, инопланетян – разумных существ, совершенно непохожих на людей. Оказалось, это своего рода могильщики Вселенной, появляющиеся там, где какой-либо планете грозит уничтожение. Кроме повести в книгу вошли также такие остросюжетные произведения как «Ад на Венере», «Телепатическое ружьё», «Опасное лекарство» и другие.

Брайдер, Ю. Ад на Венере / Ю.Брайдер, Н.Чадович.- Мн.: Эридан, 1991.- 168 с.

Брайдер, Ю. Собрание сочинений. В 2-х т. Т.1. Телепатическое ружьё: Фантаст. повести и рассказы / Ю.Брайдер, Н.Чадович.- Мн.: Эридан, 1994.- 528 с.- (Фантаст., приключения, детектив).

Брайдер, Ю. Собрание сочинений. В 2-х т. Т.2. Евангелие от Тимофея: Фантаст. романы и повесть / Ю.Брайдер, Н.Чадович.- Мн.: Эридан, 1994.- 528 с.- (Фантаст., приключения, детектив).

Брайдер, Ю. Избранные произведения. Т.1: Евангелие от Тимофея: Роман. Клинки Максаров: Роман. Стрелы Перуна с вращающимися боеголовками: Повесть. Рассказы / Ю.Брайдер, Н.Чадович.- Н.Новгород: Флокс, 1994.- 543 с.
Романы «Евангелие от Тимофея» и «Клинки Максаров» послужили началом грандиозного цикла.
Рец.: Владимирский, В. Классики и современники / В. Владимирский //Двести.- 1995.- №3.- С.56-57.

Брайдер, Ю.М. Патруль из Мезозоя : Фантаст. повести и рассказы / Ю.М. Брайдер, Н.Т.Чадович.- Мн.: Юнацтва, 1994.- 253 с.

Брайдер, Ю.М. Бастионы Дита: Роман.Рассказы / Ю.М. Брайдер, Н.Т. Чадович.- М.: Эксмо, 1996.- 464с.- (Абсолютная магия).

Брайдер, Ю.М. Клинки максаров : Романы / Ю.М. Брайдер, Н.Т. Чадович.- М.:ЛОКИД, 1996.- 504с.
Работа, бывшая когда-то привилегией «рыцарей плаща и кинжала», ныне стала уделом людей неприметных, называющих себя «пролазами». Именно одному из таковых – Артему, умеющему отыскивать трещины и выбоины в стенах, разделяющих миллионы миров Супервселенной, предписано волей Хозяев Времени покинуть пределы родного мира и отправиться навстречу опасности и приключениям.

Брайдер, Ю.М. Миры под лезвием секиры: Фантастический роман / Ю.М. Брайдер, Н.Т. Чадович.- М.: Изд-во ЭКСМО-Пресс, 1997.- 432 с.
Чудовищный катаклизм взорвал спокойную жизнь провинциального городка Талашевска, имеющего единственную достопримечательность – зону для особо опасных преступников. Чудом выжившие горожане, словно волки, сбиваются в стаи и ведут борьбу за выживание с загадочными варнаками, дикими кочевниками и безжалостными инквизиторами. Неизвестно, как бы сложилась дальнейшая судьба жалкой кучки робинзонов, если бы на их пути не встретился странник через миры по имени Артём…

Брайдер, Ю.М. Между плахой и секирой: Роман / Ю.М. Брайдер, Н.Т. Чадович.- М.: ЗАО Издательство ЭКСМО-Пресс , 1998.- 528с.-(Абсолютное оружие).
Продолжение скитаний жителей Талашевска. Путешествуя из мира в мир, герои доходят и до вожделенного Эдема, и до Бундетляндии, обитатели которой перешагнули в счастливый 22 век, но, полностью лишив себя агрессивности, оказались беззащитны даже перед дикими кочевниками. И повсюду их преследуют силы зла – коварные и безжалостные аггелы, и жестоким схваткам с ним нет конца.

Брайдер, Ю.М. Щепки плахи, осколки секиры :Роман / Ю.М. Брайдер, Н.Т. Чадович.- М.: ЗАО Издательство ЭКСМО-Пресс, 1999.- 528 с.-(Абсолютное оружие).
Продолжение приключений отважных ватажников из города Талашевска. Герои романа рвутся в Эдем ради спасения человечества. В итоге хоть и несколько потрепанные в схватке с коварными аггелами, они всё-таки находят в себе силы для противостояния веками копившемуся в недрах планеты вселенскому злу.

Брайдер, Ю.М. Дисбат: Роман / Ю.М. Брайдер, Н.Т. Чадович.- М.: Издательство ЭКСМО-Пресс, 2000.- 448с.-(Серия «Абсолютное оружие).

Главный герой романа – Федор Синяков, бывший спортсмен, а ныне тихий алкоголик отправился выручать угодившего в дисбат сына. Но он и не представлял себе, что ему придется сражаться с демонами и бесами. При помощи юной ведьмочки Дарьи и её сурового братца, комбата Дария он нанес ощутимый урон планам распоясавшейся нечисти и стоящих за ней таинственных сил…

Брайдер, Ю.М. Губитель максаров : Роман / Ю.М. Брайдер, Н.Т. Чадович.-М.: Изд-во ЭКСМО-Пресс, 2001.- 464с.- (Серия «Наши звезды»).
Страшен и противоестественен мир, где веками господствуют жестокие существа, называющие себя максарами. Но сбываются древние пророчества, и появляется он – не совсем максар и не совсем человек. Он – Губитель максаров, и он один способен противостоять безжалостным бойцам воинственной расы. Кому же проигрывают непобедимые максары? Об этом знает лишь неутомимый странник Артём, уходящий всё дальше и дальше в свое бесконечное путешествие по мирам Тропы.

Брайдер, Ю.М. Жизнь Кости Жмуркина, или Гений злонравной любви: Фантастический роман / Ю.М.Брайдер, Н.Т.Чадович.- М.: Издательство ЭКСМО-Пресс, 2001.- 480 с.- (Времена выбирают)
Главный герой романа, Костя Жмуркин – человек редчайшего дара, о наличии, которого он сам даже не догадывается. Любой человек или предмет, ставший объектом симпатий злополучного Кости, обречен на полный и неизбежный крах, каким неуязвимым он ни казался. Под воздействием этого ужасного и абсолютно неуправляемого дара гибнут идеи и люди, отказывает сверхнадежная техника, разваливается сверхмогучая держава. Нет конца и края всем Костиным несчастьям, также как и нет средства обезвредить заложенную в него «бомбу». Этот остроумный роман удивительно современен. Многие читатели откроют для себя на его страницах много нового и интересного.

Брайдер, Ю.М. Гвоздь в башке: Роман / Ю.М. Брайдер, Н.Т. Чадович .-М.: Изд-во Эксмо, 2002.- 416 с.- (Серия «Абсолютное оружие»)
Олег Наметкин, ставший жертвой терроризма и собственного добросердечия, за мгновение превратился из здорового молодого парня в беспомощного инвалида прикованного к постели. Однако в качестве компенсации за мучения он приобрел удивительный дар: теперь его душа может, покидая на время бренную оболочку, путешествовать по ментальному и временному пространству. Но игры со Временем очень опасны: одна из вылазок «душеходца» Наметкина в глубокое прошлое заканчивается катастрофическими последствиями для всего человечества.

Брайдер, Ю.М. Гражданин Преисподней : Роман / Ю.М.Брайдер, Н.Т.Чадович.- М.: Изд-во ЭКСМО-Пресс, 2002.- 480 с.

Действие романа происходит в мире, который его обитатели называли Шеолом , что одновременно означало и подземное царство, и неизведанное пространство, и просто могилу. Да и как ещё было назвать мрачные подземелья, куда никогда не проникал солнечный луч и в которых оказались на долгие годы заперты люди, уцелевшие после глобальной катастрофы? Но человек приспосабливается ко всему, и живой пример тому – Кузьма по прозвищу Индикоплав, который отлично ориентировался в катакомбах и даже сумел приручить стаю летучих мышей, сделав из них поводырей и помощников. Именно к нему и обращаются вожди враждующих группировок Шеола, когда решают предпринять экспедицию наверх…

Брайдер, Ю.М. Враг за Гималаями: Фантастический роман / Ю.М.Брайдер, Н.Т.Чадович.- М.: Изд-во Эксмо, 2003.- 416с.- (Серия «Абсолютное оружие»)
Этот поход должен был принести великую славу Ганеше и новую родину всем ариям. Северные земли содрогнулись бы от поступи боевых коней и оглохли от бряцания оружия. Но как одна песчинка, принесенная ветром, способна сбросить в ущелье огромный камень, так одна душа может изменить волю сотни Богов и… соответственно, ход Истории. Чем и занялся на этот раз Олег Наметкин, пациент закрытой психиатрической клиники, метко прозванный главврачом Котярой «душеходцем» за способность подселяться в тела предков. Опыт вмешательства в историю у Олега уже имелся и весьма успешный. Но теперь Наметкину предстояло дело непростое: стать принцем, возглавить военную оппозицию и предотвратить нашествие. А перед этим, в своем измерении, - ни больше ни меньше как умереть. Изящно и таинственно. С верой в будущее.

Брайдер, Ю.М. Первые шаги по Тропе. Злой котел : фантаст.роман / Юрий Брайдер, Николай Чадович.-М. : ЭКСМО,2004.-380с.
Тропы, соединяющие тысячи миров в одно целое, приводит Артема в странное место под название Злой Котел. С кем только не встретишься на дорогах Злого Котла, чего только не нахлебаешься в его болотах, каких только страхов не натерпишься, болтаясь на паутине над его негостеприимной землей! Особенно если ты чужак, один-единственный на весь мир человек, совершенно непохожий на остальных его обитателей. С другой стороны, и внимание к тебе особое: шпионские страсти – пожалуйста, прием у королевы с весьма неожиданными криминально-сексуальными последствиями – запросто, и наконец, должность вождя и учителя целого народа (а может быть, даже и двух) – получай…

Брайдер, Ю.М. Хозяева Острога : фантаст. роман / Юрий Брайдер, Николай Чадович.-М. : ЭКСМО,2004.-480 с.
Наверное, это был подарок судьбе – в груде мусора найти одного из Хозяев Острога. Награда за каторгу, раны, дрянную еду, мытарства на Бойле, где Артем, принявший здесь более привычное для местных имя Темняк, спасал их никчемные жизни и рушил дурацкие законы. Не случись этой удачи – ничего бы не вышло или вышло, но не так скоро и не так красиво. А так – всем доставил удовольствие… И первому – себе, в очередной раз найдя выход из безвыходного положения, вырвавшись из Острога на свободу Тропы, дороги от мира к миру, от приключения к приключению, от жизни к жизни…

Брайдер, Ю.М. Особый отдел и тринадцатый опыт : фантаст.роман / Ю.М. Брайдер, Н.Т. Чадович.-М. : ЭКСМО,2005.-384с.-(Абсолютное оружие).

Брайдер, Ю. Планета Энунда / Ю. Брайдер, Н. Чадович // Люстэрка сусвету : беларуская фантастыка.-Мн.,2007.-С. 92-101.

Брайдер, Ю.М. Пепел ковчега: фантаст.роман / Юрий Брайдер, Николай Чадович.-Мн. : Харвест,2009.-384с.
Главный герой фантастического романа майор Цимбаларь – непревзойденный меткий стрелок. Хотя руководство и сослуживцы по особому отделу ценят его не только за это. Кто как не он мог бы успешно выполнить сложнейшую операцию по изгнанию джинна из бывшего воина-интернационалиста, а ныне занимающегося разбоем бизнесмена Обухова? Казалось бы, теперь можно и отдохнуть. Но у начальства иной взгляд.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Баландин, Р.К. Параллельные миры: Гл.3.: Обретённый и утраченный рай / Р.К. Баландин // Что там, за горизонтом.- Мн.: Эридан, 1995.-С. 140 – 158.

Брайдер Юрий Михайлович // Энциклопедия фантастики / Под ред. В.Гакова.- Мн.: ИКО «Галаксиас», 1995.- С.95.

Шитик, В.Н. Галактика у каждого своя: вечно новые «вечные вопросы»

/ В.Н. Шитик // Что там, за горизонтом.- Мн.: Эридан, 1995.- С.7-16.

Брайдэр, Ю.М. Галактыка Юрыя Брайдэра / Дыялог з пісьменнікам-фантастам вёў М. Пражэнік // Сцяг Кастрычніка.- 1996.-21 лютага

// Мінская праўда.- 1996.- 18 ліпеня.

Вашкевіч, Г. Імя – у Сусветнай энцыклапедыі фантастыкі / Г.Вашкевіч // Сцяг Кастрычніка.- 2003.-11 студзеня.

Брайдер, Ю.М. Я сидел вместе с Шекли и Стругацким / С писателем- фантастом беседовал Сергей Малиновский // Комсомольская правда.- 2003.- 21 октября.- С.14.

Карлюкевич, А. Дзержинский затворник / Алесь Карлюкевич // Советская Белоруссия.-2004.-8 декабря.

Щуплов, А. В фантастику приходят из милиции и медицины : беседа с Ю. Брайдером / А. Щуплов, Ю. Брайдер // Советская Белоруссия.-2005.-24 февраля.

Вашкевич, Г. Фантастика и реальность / Г. Вашкевич // Сцяг Кастрычніка.-2008.-12 студзеня.-С.6.

Целеш, Л. Знакаміты фантаст-зямляк / Лявон Целеш // Літаратура і мастацтва.-2010.-№16.-С. 15.

Марчук, Р. Творца з Дзяржынска / Раіса Марчук // Літаратура і мастацтва.-2011.-№45.-С. 12.

Дроздов, А. Терния и кущи / А. Дроздов // Беларуская думка. - 2013. - № 5. - С. 48 - 54.

Аляксандр Пятровіч Галуза нарадзіўся 4 верасня 1911 года ў вёсцы Новыя Дарогі Старадарожскага раёна Мінскай вобласці ў сялянскай сям’і. Закончыў Новадарожскую пачатковую і Старадарожскую сямігадовую школы.

У 1933 г. быў прызваны на службу ў Чырвоную Армію. Пасля дэмабілізацыі ў 1935 г. застаўся ў Мінску. Працаваў столярам на мэблевым камбінаце і адначасова займаўся на вячэрнім аддзяленні рабфака. У 1938 годзе паступіў на літаратурны факультэт Мінскага настаўніцкага інстытута.

Пасля заканчэння інстытута быў накіраваны на працу ў Дварышчанскую няпоўную сярэднюю школу Дзяржынскага раёна.

У 1944 годзе, пасля вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, быў накіраваны на працу ў Негарэльскую сярэднюю школу.

У 1949 годзе быў незаконна рэпрэсіраваны і адпраўлены на поўнач, дзе працаваў у шахтах Варкуцінскага вугальнага басейна.

Вось вытрымка з “Беларускага Мемарыяла”: “Галузо Александр Петрович. Родился в 1911 г., д. Новые Дороги Стародорожского р-на Бобруйской обл.; белорус; образование высшее; учитель, НСШ ст.Негорелое. Проживал: Дзержинский р-н, ст. Негорелое.

Арестован 3 июня 1949 г.

Приговорен: судебный орган 10 сентября 1949 г., обв.: 63-1, 76 УК БССР - пособ. нем. окккуп..

Приговор: 10 лет ИТЛ, 5 лет пораж.в правах, освоб. 13.09.1955 Реабилитирован 13 сентября 1955 г. Центр. Комис. по пересм. дел на лиц о. за к/р».

Пасля рэабілітацыі працаваў настаўнікам у Негарэльскай сярэдняй школе.

Першае апавяданне “Упаляваў” было надрукавана ў Стаўбцоўскай раённай газеце “Прамень” у 1962г. З таго часу многія апавяданні і казкі пісьменніка былі надрукаваны на старонках раённай газеты “Сцяг Кастрычніка”, часопісах “Вясёлка” і “Бярозка”.

У 1971 г. выйшла першая кніжка А. Галузы – “Штукары”, у 1978 г. – “Шыльда на дроце. У 1993 г. у часопісе “Маладосць” змешчана аўтабіяграфічная аповесць “Дарога праз пакуты”.

ТВОРЫ А. ГАЛУЗЫ

Галуза, А. Штукары : апавяданні / Алесь Галуза.-Мінск : Беларусь,1971.-78с.

Зборнік апавяданняў пра жыцце, вучобу, дапамогу дарослым у працы школьнікаў 70-х гадоў ХХ ст.

Галуза, А. Шыльда на дроце : апавяданні / Алесь Галуза.-Мінск : Маст.літ.,1978.-88с.

Апавяданні пра вялікія і малыя падзеі, у якіх ужо відаць характар чалавека, пра ўчынкі, якія нясуць у сабе пачатак таго, што дарослыя называюць мараллю, мужнасцю, годнасцю. Аўтар расказвае пра сапраўднае сяброўства, пра штодзенныя адкрыцці, якія адбываюцца ў цудоўным свеце, што называецца дзяцінствам.

Галуза, А. Абноўка: апавяданне / А. Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1992.-15 красавіка.

Галуза, А. Аварыя: апавяданне / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1991.-16 лютага.

Галуза, А. Баравінка: апавяданне / А. Галуза.-1971.-12 чэрвеня.

Галуза, А. Бумажнік: апавяданне // Сцяг Кастрычніка.-1963.-29 жніўня.-С. 4.

Галуза, А. Ведзьма : апавяданне / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1994.-10 кастрычніка.

Галуза, А. Дарога праз пакуты / Алесь Галуза // Маладосць.-1993.-№2,3.

Галуза, А. І яна любіць ласку : апавяданне / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1994.-13 кастрычніка.

Галуза, А. Каляровая паштоўка: апавяданне / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1989.-12 сакавіка.

Галуза, А. Крылы: гумарэска / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1987.-8 жніўня.

Галуза, А. Марыся: гумарэска / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1986.-8 сакавіка.

Галуза, А. Медаль: апавяданне / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1992.-4 красавіка.

Галуза, А. Пераблыт: гумарыстычнае апавяданне / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1986.-20 лютага.

Галуза, А. Пра казку і байку : казка / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1987.-22 чэрвеня.

Галуза, А. Рукавічка : апавяданне / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1991.-20 студзеня.

Галуза, А. Сахачык : казка / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1988.-20 верасня.

Галуза, А. Стрэл … у хаце : гумарэска / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1989.-6 мая.

Галуза, А. Чаму пеўнік прыгажэйшы за курачку : казка / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1987.-18 верасня.

Галуза, А. Чый след? : казка / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1988.-10 чэрвеня.

Галуза, А. “Штукары” : апавяданне / А. Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1965.-25 лістапада.

Галуза, А. Шыка і Кеша : апавяданне / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1992.-3 сакавіка.

Галуза, А. Яблыкі : апавяданне / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1992.-26 жніўня.

Галуза, А. Як завецца тая вёска? : гумарэска / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1994.-27 красавіка.

Галуза, А. Як песня, як музыка : гумарэска / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1994.-5 снежня.

Галуза, А. Як сякера шукала прыгожую ёлку : казка / Алесь Галуза // Сцяг Кастрычніка.-1990.-24 лістапада.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Сушкевіч, А. Чвэрць стагоддзя – з газетай / А. Сушкевіч // Сцяг Кастрычніка.-1989.-10 студзеня.-С. 3.

Белорусский "Мемориал" // https://lists.memo.ru/d8/f62.htm.

Мікалай Іванавіч Ермаловіч нарадзіўся 29 красавіка 1921 года ў вёсцы Малыя Навасёлкі Дзяржынскага раёна Мінскай вобласці ў сялянскай сям’і. Бацька, Іван Іванавіч, працаваў у калгасе конюхам, у 1937 годзе быў рэпрэсіраваны, у 1956 годзе рэабілітаваны пасмертна. Маці, Стэфка Юр’еўна, была калгасніцай. Вось як аб гэтым расказваў у адным з інтэрв’ю сам Мікалай Іванавіч: “Жылі на хутары, пад Койданавам. Бацька, маці і нас чацвёра: ў 1937 арыштавалі, загінуў у ГУЛАГу.

У 1937 годзе Мікола быў выключаны са школы, з-за таго, што спатыкнуўшыся, кінуў у бруд кнігу з вершам пра Сталіна. Экзамены ён здаваў экстэрнам у адной з мінскіх школ і такім вось чынам у 1938 годзе ён закончыў школу.

Няшчасцем Міколы Іванавіча праз усё жыццё быў кепскі зрок. Але ён не здаваўся і ўвесь час працаваў, набываў патрэбныя веды, каб затым перадаць іх людзям, служыць Бацькаўшчыне.

Ён паступае на падрыхтоўчыя курсы, потым на літаратурны факультэт у педагагічны інстытут. У 1947 годзе Мікола Ермаловіч скончыў педагагічны інстытут і быў прыняты у аспірантуру. Але для напісання кандыдацкай дысертацыі прапаноўваліся такія тэмы (Вобраз Сталіна у беларускай літаратуры і фальклоры), якія яго не прываблівалі.

Пакуль дазваляла здароўе, Мікола Іванавіч поўнасцю прысвячаў сябе педагагічна-выкладчыцкай працы: 1940-1941гг. – загадчык Шаркаўшчынскага педкабінета; у час вайны – настаўнік сярэдняй школы у Мардоўскай АССР; з канца 1943 года – інспектар Суражскага райана, завуч Дзяржынскай сярэдняй школы; пасля адмовы ад аспірантуры – выкладчык беларускай літаратуры Маладзечанскага настаўніцкага інстытута; 1955-1957гг. загадчык метадычнага кабінета Маладзечанскага абласнога інстытута ўдасканалення настаўнікаў.

Выйшаўшы рана на пенсію, Мікалай Іванавіч Ермаловіч поўнасцю пераключаецца на навукова-даследчую працу, займаецца тым, што яго больш за усё цікавіла – гісторыяй старажытнай Беларусі.

Адкуль жа ўзялася гэтая цікавасць? Вось як аб гэтым гаворыць сам Мікалай Іванавіч: “У 1944 годзе я замяняў настаўніцу гісторыі, якая захварэла. Да пачатку ўрока разгарнуў школьны падручнік, а, прачытаўшы, зразумеў, што нічога дакладнага з падручніка не даведаешся. Вось так і пачалося маё захапленне гісторыяй”.

Першым у айчыннай гісторыі Мікола Ермаловіч доказна і аргументавана правеў размежаванне паняццяў “Старажытная (летапісная) Літва” і “Літва цяперашняя, геаграфічная”. З фактамі і гістарычнымі данымі ён паказаў, што Старажытная Літва месцілася ў Верхнім Панямонні на тэрыторыі Беларусі – ад Мінска да Навагрудка з усходу на захад і ад Маладзечна да Слоніма з поўначы на поўдзень. Межы ж сучаснай нам Літвы вядомы кожнаму… Увеў Ермаловіч і новую перыядызацыю гісторыі старажытнай Беларусі, падзяліўшы яе на Полацкі (ІХ – сяр. ХІІІ ст.), Новагародскі (сяр. ХІІІ – пач. ХІY ст.) і Віленскі (1316-1385 гг.) перыяды.

Яго працы прынеслі яму грамадскае прызнанне на афіцыйным узроўні: Дзяржаўная прэмія Рэспублікі Беларусь 1992 года, узнагароджанне медалём Францыска Скарыны, прыём у Саюз пісьменнікаў. Яго кнігі сёння з’яўляюцца самымі першымі і галоўнымі падручнікамі, надзейным арыенцірам для калег і паслядоўнікаў гісторыка.

Мікалай Іванавіч Ермаловіч – легенда беларускай гістарычнай навукі, падзвіжнік, нястомны працаўнік, сапраўдны герой нашага часу. Ён адзіны ўзняў з небыцця велізарны пласт нацыянальнай гісторыі, зрабіў тое, што не здолелі здзейсніць ні акадэмічны інстытут гісторыі, ні разам узятыя кафедры гісторыі пры вышэйшых навучальных установах.

На жаль, жыцце Міколы Ермаловіча закончылася трагічна: 4 сакавіка 2000г. у Мінску ён трапіў пад колы аўтамашыны.

ТВОРЫ М. ЕРМАЛОВІЧА, КНІГІ

Ермаловіч,М. Дарагое беларусам імя / М.Ермаловіч.-Мн., 1970

Ермаловіч,М. Па слядах аднаго міфа / М. Ермаловіч.-Мн.,1989;2-е выд.,дап.-Мн., 1991

Гэта кніга была напісана у 1966-1968 гадах. Да сустрэчы з чытачом гэтая кніга прайшла пакутны шлях. Фрагменты з яе першага варыянта былі ў свой час надрукаваны у адным з рэдкіх акадэмічных выданняў па археалогіі і адразу сустрэлі адпор з боку кансерватыўных беларускіх гісторыкаў. Нягледзячы на гэта, Мікола Ермаловіч, жывучы у Маладзечна, амаль штодня ездзіў у Мінск працаваць над кнігай у беларускі аддзел Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі.

У гэтай кнізе на аснове дэталёвага разгляду гістарычных і іншых матэрыялаў асвятляецца пытанне пра утварэнне Вялікага княства Літоўскага. Мужнасць Міколы Ермаловіча як гісторыка у тым, што ён усклаў на сябе вельмі складаную задачу -–абвергнуць міф, які трывала увайшоў у афіцыйную гістарычную навуку і падмацоўваўся навуковымі установамі. Мікола Ермаловіч досыць абгрунтавана абвяргае думку пра заваёву у ХІІІ ст. беларускіх земляў літоўцамі. Зыходзячы са шматлікіх матэрыялаў, узятых з летапісаў і хронік, з гістарычнай літаратуры, даследчык прапанаваў сваю канцэпцыю, што да VIII-IX стст. на сучаснай тэрыторыі Беларусі жылі балцкія плямёны.

Дарэчы, Мікалай Іванавіч Ермаловіч быў першым беларускім гісторыкам, які ў сваіх працах звярнуўся да хронік.

Ермаловіч,М. Старажытная Беларусь: Полацкі і Новагародскі перыяды / М.Ермаловіч.-Мн.,1990.

Гэтая праца пралівае святло на сутнасць летапісных паняццяў “літоўцы” і “Літва”.

Аналіз гістарычных крыніц, які зрабіў Мікалай Іванавіч, паказвае усю штучнасць і хадульнасць ідэі “Русь слабела, Літва мацнела”, якая стала прапісалася у гістарыяграфіі. Перакрыжаваны аналіз рускіх, беларуска-літоўскіх летапісаў, нямецкіх і польскіх хронік дазволіў аўтару грунтоўна прасеяць гісторыю Полацкай і іншых земляў і адкінуць пустую мякіну, выказаць трапныя і слушныя меркаванні здагадкі, заўвагі. Аўтар выносіць на аб’ектыўны суд чытача сваю працу аб ранняй гісторыі Беларусі часоў Полацкай зямлі – аднаго з буйнейшых і самых ранніх ва ўсходняй Еўропе дзяржаўных утварэнняў. Кніга была адзначана Дзяржаўнай прэміяй Рэспублікі Беларусь і літаратурнай прэміяй імя Кастуся Каліноўскага.

Ермаловіч,М. Старажытная Беларусь: Віленскі перыяд: Гіст, дасл.-Мн.:Выд. Цэнтр “Бацькаўшчына”:МП “Бесядзь”, 1994

У новай кнізе аўтар вядзе гаворку пра Віленскі перыяд старабеларускай дзяржавы – Вялікага княства Літоўскага. Чытачы даведаюцца аб лёсах Гедзіміна, Альгерда, Ягайлы і іншых гістарычных асоб Беларусі.

Ермаловіч,М. Беларуская дзяржава – Вялікае Княства Літоўскае / М. Ермаловіч.-Мн.,Беллітфонд, 2000.

У гэтай кнізе летапіс беларускай гісторыі даведзены да пачатку Вялікага Княства Літоўскага і да падзелаў Рэчы Паспалітай.

Ермаловіч, М. Выбранае / Мікола Ермаловіч.-Мн. : Кнігазбор,2010.-640с.

У кнігу ўвайшла найбольш грунтоўная даследчая праца “Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае”, а таксама публіцыстычныя і літаратурна-мастацкія творы, эпісталярная спадчына.

АРТЫКУЛЫ

1948

Ермаловіч,М. Літаратурная крытыка у часопісах “Полымя” і “Беларусь” / М. Ермаловіч // ЛіМ.-1948.-25 верасня

Ермаловіч,М. Мастак і народ / М. Ермаловіч // Чырв. змена.-1948.-4 лістапада

1949

Ермаловіч,М. Новае рэчышча / М.Ермаловіч // Сялян. газ.-1949.-7 мая

1951

Ермаловіч,М. Паэт- грамадзянін / М.Ермаловіч // Сталін. шлях.- 1951.-14 лютага

Ермаловіч,М. “Пяюць жаваранкі” / М. Ермаловіч // Сталін. шлях.- 1951.-24 сакавіка

Ермаловіч,М. “Дарога жыцця” / М. Ермаловіч // Сталін. шлях.- 1951.- 18 красавіка

Ермаловіч,М. Настаўнік і друг беларускай літаратуры /М. Ермаловіч // Сталін. шлях.-1951.-18 чэрвеня

Ермаловіч,М. Вялікі народны паэт / М. Ермаловіч // Сталін. шлях.-1951.-27 чэрвеня.

1952

Ермаловіч,М. Вялікі рускі пісьменнік / М. Ермаловіч // Сталін. шлях.-

1952.- 13,20,29 лют., 2 сак.

Ермаловіч,М. Традыцыі Гогаля ў беларускай літаратуры / М. Ермаловіч // Сталін. шлях.-1952.-4 сак.

Ермаловіч,М. Пясняр беларускага народа / М.Ермаловіч //Сталін. шлях.-1952.-15 лістапада

1953

Ермаловіч,М. Вялікі паэт, патрыёт, грамадзянін / М.Ермаловіч //Сталін. шлях.-1953.- 7 студзеня

Ермаловіч,М. “Паўлінка” на экране / М. Ермаловіч // Сталін. шлях.- 1953.-13 студз.

1954

Ермаловіч,М. Палымяны пясняр сацыялістычнай Радзімы /М.Ермаловіч // Сталін. шлях.-1954.-29 жн.

1955

Ермаловіч,М. Янка Купала і рэвалюцыя 1906-1907гг. / М. Ермаловіч // Сталін. шлях.-1955.-28 мая.

1957

Ермаловіч,М. Люцынка і Тупальшчына / М.Ермаловіч // ЛіМ.- 1957.-9 сак.

Ермаловіч,М. Бессмяротнае імя / М. Ермаловіч // Чырв. сцяг.-1957.-7 ліп.

Ермаловіч,М. В.І. Дунін-Марцінкевіч / М.Ермаловіч //Чырв. сцяг.-1957.-22 снеж.

1958

Ермаловіч,М. У страі паэзіі / М.Ермаловіч // ЛіМ.-1958.-12 ліп.

Ермаловіч,М. Адам Гурыновіч / М.Ермаловіч //Чырв. сцяг.-1958.-14студз.

Ермаловіч,М. Кастусь Каліноўскі /М.Ермаловіч //Чырв. сцяг.-1958.- 2 лют.

Ермаловіч,М. Лірыка Максіма Танка /М.Ермаловіч //Чырв.сцяг.- 1958.-16 лют.

Ермаловіч,М. Малады талент /М. Ермаловіч // Чырв. сцяг.-1958.-26 крас.

1964

Ермаловіч,М. Песні барацьбы і вызвалення /М.Ермаловіч //Сцяг Кастрычніка.- 1964.- 25 чэрвеня.

1969

Ермалович,Н. Где была летописная Литва? / Н.Ермалович // Тезисы докладов к конференции по археологии Белоруссии.-Мн.,1969.

Ермаловіч,М. Даследуецца этнічная гісторыя /М.Ермаловіч // Полымя.-1969.-№6.

Ермаловіч,М. Першая, навуковая //ЛіМ.-1969.-23 вер.

1970

Ермаловіч,М. Беларускія летапісы і іх лёс / М.Ермаловіч //Помнікі гіст. і культ.Бел.-1970.-№4.

Ермаловіч,М. Яны думалі пра Беларусь /М.Ермаловіч //ЛіМ.-1970.-27 ліст.

1971

Ермаловіч,М. Папярэднікі Кастуся Каліноўскага /М.Ермаловіч //Маладосць.-1971.-№7.

Ермаловіч,М. Беларусь і Беларусы / М.Ермаловіч //ЛіМ.-1971.-11 чэрв.

1972

Ермалович,Н. Из истории Новогрудка // Беларускія старажытнасці. -Мн.,1972.

Ермаловіч,М. З любоўю да роднага гораду / М.Ермаловіч // Полымя.-1972.-№3.

Ермаловіч,М. У мінуўшчыну – дзеля будучыні / М.Ермаловіч //Полымя.-1972.-№5.

Ермаловіч,М. Чытаючы нямецкія хронікі / М.Ермаловіч //Помнікі гіст. і культ.Бел.-1972.-№3.

1973

Ермаловіч,М. Двадцать гадоў перадгісторыі /М. Ермаловіч // Маладосць.-1973.-№7.

Ермаловіч,М. “Яко луна солнечная” / М.Ермаловіч // Полымя.-1973.-№8.

1974

Ермаловіч,М. Яго вялікасць працаўнік /М.Ермаловіч // ЛіМ.-1974.-15 лют.

1976

Ермаловіч,М З першакрыніц /М.Ермаловіч // Беларусь.-1976.-№3.

Ермаловіч,М. Перачытваючы летапісы /М.Ермаловіч // Полымя.-1976.-№11.

Ермаловіч,М. Тацішчаўскія звесткі пра Беларусь /М.Ермаловіч //Помнікі гіст. і культ. Бел.-1976.-№2.

Ермаловіч,М. Мінулае нашых гарадоў / М.Ермаловіч // Помнікі гіст. і культ.Бел.-1976.-№3.

1977

Ермаловіч,М. Руская кніга пра Беларусь /М.Ермаловіч // Беларусь.-1977.-№11.

1979

Ермаловіч,М. Першыя старонкі / М.Ермаловіч //Помнікі гіст. і культ.Бел.-1979.-№1.

1980

Ермалович,Н. «Нареклися кривичи и дреговичи» /Н.Ермалович //Неман.-1980.-№9.

1981

Ермаловіч,М. Яму была падуладна і гісторыя Беларусі /М.Ермаловіч // Помнікі гіст. і культ. Бел.-1981.-№4.

Ермаловіч,М. Балцкія плямёны Беларусі: (З гісторыі) /М.Ермаловіч //Голас Радзімы.-1981.-5 ліст.

Ермаловіч,М. У назвах – энцыклапедыя /М. Ермаловіч//ЛіМ.-1981.-17 ліп.

1982

Ермалович,Н. Раскрытые свидетельства истории /Н.Ермалович //Неман.-1982.-№1.

Ермаловіч,М. Славянскія дарогі Беларусі /М.Ермаловіч //Голас Радзімы.-1982.-11 лют.

1983

Ермалович,Н. Проникновение в глубины / Н.Ермалович //Нёман.-1983.-№11.

1989

Ермаловіч, М. Вузел загадак / М. Ермаловіч // Полымя.-1989.-№3.-С.150-157.

У ім аўтар раскрывае некаторыя таямніцы, якія звязаны са Старажытнай Літвой.

1990

Ермаловіч,М.І. «Не люблю дылетанства…» /М.І. Ермаловіч, гутарку вёў М.Гілевіч // Крыніца.-1990.-№11-12.-С.69-71.

Ермаловіч,М.І. Сведчанні «Слова…» /М.І. Ермаловіч // Спадчына.-1990.-№2.-С.2-8.

Ермаловіч, М.І. Слова пра «Нашу ніву» : да выхаду факсімільнага выдання беларускай газеты / М.І. Ермаловіч // Полымя.-1990.-«2.-С.166-169.

Мікалай Іванавіч расказвае пра гісторыю стварэння газеты, яе ролю у гісторыі сусветнай прэсы. Падрабязна аналізуюцца мэты і змест выпускаў. Згодна даследванняў вучонага, “Наша ніва” працяглы час была адзінай беларускай газетай, якая паказала і падцвердзіла жыццёвасць беларускай нацыянальнай ідэі.

1992

Ермаловіч,М.І. Бачу я замчышчаў даўніх вышыні /М.І.Ермаловіч,гутарку вяла Н.Ваніна // Пачатковая школа.-1992.-№7.-С.1-3.

Ермаловіч,М.І. Умацаванне Вялікага княства Літоўскага /М.І.Ермаловіч // Бел. думка.-1992.-№7.-С.53-58.

1993

Ермаловіч,М. Мы больш за ўсіх зацікаўлены у справядлівасці /М.Ермаловіч //Рэспубліка.-1993.-14 ліп.

1994

Ермаловіч,М. Гісторыя-памяць-народ /М.Ермаловіч //Наша слова.-1994.-10 жн.

1996

Ермаловіч,М. Я чэрпаю надзею з ведання мінулага /М.Ермаловіч //Маладосць.-1996.-№4.

1998

Ермаловіч,М. Веру ў Беларусь, у нашу моладзь /М.Ермаловіч // Голас Радзімы.-1998.-17 снеж.

2001

Ермаловіч,М. Табе патрэбна воля: Вершы 1960-1970-х гадоў /М.Ермаловіч //Род. слова.-2001.-№4.-С.87-89.

2002

Ермаловіч,М. Вершы /М.Ермаловіч // Полымя.- 2002.-№1.-С.149-158.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Каханоўскі,Г. Нястомны працаўнік /Г.Каханоўскі, Р.Семашкевіч //ЛіМ.-1971.-21 мая.

Каваленка,В. Жыць, як набяжыць,- не заслуга / В.Каваленка //ЛіМ.-1974.-12 крас.

Мыслівец,В. Зразумець чалавека /В.Мыслівец //ЛіМ.-1974.-9 жн.

Каваленка,В. Праблемы беларускай сучаснай крытыкі.-Мн.,1977.-С.145-147,149-150.

Ермолович Н.И. // Валаханович А.И., Кулагин А.Н. Дзержинщина: Прошлое и настоящее.-Мн.,1986.-С.99.

Прыняты у Саюз пісьменнікаў БССР Ермаловіч Мікола Іванавіч // ЛіМ.-1989.-14 крас.-С.7.,партр.

Карлюкевіч,А. Летапісец беларускай гісторыі / А.Карлюкевіч // Чырвоная змена.-1991.-№15.-С.20.

Марціновіч,А. Вяртанне ў будучыню /А. Марціновіч //ЛіМ.-1991.-№18.-С.6.

В.Н. Міколу Ермаловічу: Верш / В.Н. // Наша слова.-1993.-6 студзеня.

Мікола Ермаловіч //Беларус. пісьменнікі:біябібліягр. Слоўн. У 6т.Т.2.-Мн.:БелЭн,1993.-С.425-427.

Мікола Ермаловіч // Беларускія пісьменнікі (1917-1990): Даведнік.-Мн.,1994.-С.197-198.

Аб любай старонцы расказ //Сцяг Кастрычніка.-1996.-2 мая.

Валахановіч,А. Самабытны гісторык, не скораны чалавек /А.Валахановіч //Сцяг Кастрычніка.-1996.-1,6, 13 лістап.

Летапісец Беларусі // Бел. мінуўшчына.-1996.-№4.-С.74.

Мяснікоў,А. Гісторыя павінна быць праўдзівай / А. Мяснікоў // Чырвоная змена.-1996.-15 чэрвеня.-С.2.

Содаль,У. Апантаны гісторыяй / У. Содаль //ЛіМ.-1996.-№17.-С.7.

Тычына,М. У кніг – свой лёс /М.Тычына //Беларусь.-1996.-№4.-С.25.

Штыхаў,Г. Ермаловіч Мікалай Іванавіч /Г.Штыхаў //Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. Т.3.-М.:БелЭн, 1996.-С.355-356.

Летапісец Беларусі //Бел. мінуўшчына.-1996.-№4.-С.74.

Грыцкевіч,А. Гісторык-патрыёт /А.Грыцкевіч // Наша слова.-2000.-№15.

Далідовіч,Г. Самы відушчы гісторык / Г.Далідовіч //ЛіМ.-2000.-№10.

Летапісец Беларусі: Памяці Міколы Ермаловіча //Бел. гіст. часопіс.-2000.-№2.-С.52.

Лецка,Я. Верны рыцар Беларусі /Я.Лецка //ЛіМ.-2000.-№14.-С.18.

Лецка,Я. Волат беларускага духу /Я. Лецка //Голас Радзімы.- 2000.- 29 сак.-С.6-7.

Сосна,У. Падзвіжнік /У.Сосна //Настаўніцкая газета.- 2000.-15 крас.

Валахановіч,А. Адкрывальнік старажытнай Беларусі /А.Валахановіч //Мін. праўда.-2001.-12 ліп.-С.4.

Валаховіч,А. Заснавальнік беларускай рамантычнай гістарыяграфіі / А.Валаховіч // Сцяг Кастрычніка.- 2001.- 28 крас.-С.4.

Далідовіч,Г. “…Дзеля будучыні” /Генрых Далідовіч //Маладосць.-2001.-№4.-С.212-216.

Далідовіч,Г. Просты і значны /Г.Далідовіч //ЛіМ.-2001.-№17.-С.7.

Іпатава,В. У імя будучыні /В.Іпатава // Полымя.-2001.-№4.-С.220-223.

Казлоўскі,А. Летапісец нашай славы / А.Казлоўскі //Бібліятэчны свет.- 2001.-№4.-С.16-17.

Крукоўскі,Ул. Мікола Ермаловіч (1921-2000) /Ул. Крукоўскі //Род. слова.-2001.-№4.-С.86.

Марачкін,А. Вёў за сабою невідушчых /А.Марачкін //Полымя.-2001.-№4.-С.234-237.

Мяснікоў,А. Рамантычны гісторык /А.Мяснікоў // Звязда.- 2001.- 28 крас.-С.6.

На радзіме Міколы Ермаловіча //ЛіМ.-2001.-№17.-С.2.

Рахманько,Т. Подзвіг у імя Беларусі /Т.Рахманько //Сцяг Кастрычніка.-2001.-13 чэрвеня.

Чарняўскі,М. Народны лекар ад бяспамяцтва /М. Чарняўскі //Полымя.-2001.-№4.-С.224-233.

Чыгір,Г. Доўгі шлях да Беларусі / Г.Чыгір //Нар. газета.-2001.-28 крас.-С.8.

Сільнова,Л. Пра Міколу Ермаловіча /Людка Сільнова // Куфэрак Віленшчыны.-2002.-№2.-С.105-115.

Васюкевіч,Л. Помнік нашаму земляку /Л.Васюкевіч //Сцяг Кастрычніка.- 2003.- 27 снежня.-С.2.

Галоўка,С. Па слядах Міколы Ермаловіча /Сяргей Галоўка // Мінская праўда.- 2003.- 6 снежня.-С.2.

Казубоўскі,А. Яго мы чакалі чатыры стагоддзі /Аляксей Казубоўскі //Народная воля.- 2003.- 18 верасня.

Міхаўлаў,І. “Яго чакала Беларусь чатыры стагоддзі”/І.Міхайлаў // Сцяг Кастрычніка.-2003.- 8 кастрычніка.

Столярчук,К. “Яго чакала Беларусь…” /Константин Столярчук // Вечерний Минск.- 2003.-1 сентября.

Целешава,А. Даніна памяці / Анастасія Целешава // Рэспубліка.- 2003.-4 верасня.-С.2.

Валахановіч, А. Самабытны даследчык гісторыі старажытнай Беларусі / Анатоль Валахановіч // Беларускі гістарычны часопіс.-2006.-№4.-С. 35.

Далідовіч,Г. Просты і значны /Генрых Далідовіч // Краязнаўчая газета.- 2006.-№16.-С.5.

Мяснікоў,А. “…Жыць будзеш, Беларусь мая!” /Анатоль Мяснікоў // Звязда.-2006.-29 красавіка.-С.2.

Штыхов, Г.В. Ермолович Николай Иванович / Г.В. Штыхов // Республика Беларусь : энциклопедия.Т.3:А-Герань.-Мн.,2006.-С. 506-507.

Галубовіч, Л. Жыць для Беларусі / Леанід Галубовіч // Літаратура і мастацтва.-2007.-№22.-С. 7.

Ермолович Николай Иванович // Минская область : энциклопедия:т.2:Д-Я.-Мн.,2007.-С.58.

Целеш, Л. Слаўны сын беларускай зямлі / Лявон Целеш // Наша слова.-2007.-13 чэрвеня.-С. 12.

Целеш, Л. Яго навуковы подзвіг не забыты / Лявон Целеш // Сцяг Кастрычніка.-2007.-21 ліпеня.

“Яго чакала Беларусь чатыры стагоддзі” // Краязнаўчая газета.-2007.-№21.-С. 7.

Долготович, Б.Д. Ермалович Николай Иванович / Б.Д. Долготович // Почетные граждане белорусских городов : биографический справочник.-Мн.,2008.-С. 268.

Мяснікоў, А. Рамантычны гісторык / Анатоль Мяснікоў // Сто асоб Беларускай гісторыі.-Мн.,2008.-С. 294-296.

Грыцкевіч, А. Слаўны сын Беларусі / Анатоль Грыцкевіч // Ермаловіч, М. Выбранае / М. Ермаловіч.-Мн. : Кнігазбор,2010.-С.5-12.

Колосава, В. Летапісец старажытнай Беларусі / В. Колосава // Узвышша.-2011.-13 красавіка.-С.8.

Чыгір, Г. Да 90-х угодкаў Міколы Ермаловіча / Георгій Чыгір // Народная воля. - 2011. - 9 красавіка.

Целеш, Л. Нястомны даследчык / Лявон Целеш // Голас Радзімы. - 2011. - 28 красавіка. - С. 3.

Целеш, Л. 90 год з дня нараджэння Міколы Ермаловіча / Лявон Целеш // Новы час. - 2011. - 22 красавіка. - С. 16.

Масляніцына, І. Настаўнік двух пакаленняў / Ірына Масляніцына // Літаратура і мастацтва. - 2011. - № 20. - С. 3.

Курневич, Ю. Презентация в Новоселках / Юрий Курневич // Сцяг Кастрычніка. - 2011. - 23 сакавіка. - С. 3.

Ермаловіч Мікалай Іванавіч // Культура Беларусі: Энцыклапедыя. - Мінск, 2012. Т. 3: Г-З. - Мінск. - 2012. - С. 594.

Целеш, Л. Сям'я Ермаловічаў / Лявон Целеш // Літаратура і мастацтва. - 2013. - 12 ліпеня. - С. 14.

Татаринов, Ю. Молодечно: краевед Микола Ермалович / Юрий Татаринов // Татаринов, Ю. Города Беларуси. Кто добавлял нам славы. - Минск, 2013. - С. 95 - 96.

Філістовіч, М. І месца красіць чалавека / Міхаіл Філістовіч // Культура. - 2016. - № 51 (17 снежня). - С. 7.

Сільнова, Л. Чалавек з "каметнай арбіты". Народны гісторык у масіўных акулярах Мікола Ермаловіч / Л. Сільнова // Літаратура і мастацтва. - 2016. - № 40 (7 кастрычніка). - С. 5.

Давідоўскі, З. Міласцю Божай гісторык / Зміцер Давідоўскі // Маладосць. - 2016. - № 4. - С. 130 - 133.

Ніна Іосіфаўна Жыбрык нарадзілася 21 сакавіка 1933 г. у весцы Малыя Наваселкі Дзяржынскага раёна. Дзяўчынкай давялося перажыць ваеннае ліхалецце. 3 дзяцінства яе вабілі да сябе лясы, жытнёвыя прасторы – усё тое, чым багатая родная зямля. Пад уражаннем гэтага фарміраваўся светапогляд будучай паэткі і мастачкі. Цяга да ведаў была ў Ніны з дзяцінства, з той самай пары, калі аднойчы на вясковай дарозе знайшла першую кнігу – стары буквар. Гэта быў добры знак лёсу. У шэсць гадоў дзяўчынка самастойна чытала-перачытвала томік Лермантава. Толькі пасля вайны, у дванаццаць гадоў пайшла яна ў школу. А праз два гады напісала першыя самастойныя вершы.

1953 год стаў для Ніны выпускным – яна скончыла Дзяржынскую дзесяцігодку. Далей быў Белдзяржуніверсітэт, біялагічны факультэт. Раслінны свет вабіў не менш, чым літаратурны. 3 дзяцінства яна ведала кожную зёлку і яе карысныя якасці. Памяць продкаў-знахароў таксама жыла ў ёй, і дзяўчына дапамагала парадай траўніка хворым.

У Беларусі Ніна скончыла тры курсы ўніверсітэта. Выйшла замуж. Мужа пасля заканчэня ВНУ накіравалі ў далёкі горад Волжск Марыйскай АССР. Была рабочай і лабаранткай лесазавода “Зара”, супрацоўніцай планавага аддзела. Пасля заканчэння Марыйскага папяровага тэхнікума працавала ў Марыйскім філіяле Ўсесаюзнага навукова-вытворчага аб’яднання папяровай прамысловасці, потым – у рэдакцыі раеннай газеты “Волжская Правда”, газеце “Марийский бумажник».

3 1983 года Ніна Жыбрык з’яўляецца членам Саюза пісьменнікаў СССР. 3 таго часу працуе як пісьменнік-прафесіянал, паэт.

Займацца літаратурнай творчасцю пачала ў 1948 годзе. Першы верш быў апублікаваны ў 1956 годзе на радзіме. Потым яе творы друкаваліся ў газетах “Волжская правда”, «Молодой коммунист», «Марийская правда», часопісе “Ончыко” (“Вперед”). У 1967 годзе выйшаў яе першы паэтычны зборнік “Радуга”, які цепла сустрэлі чытачы і крытыкі. Потым з’явіліся яе новыя кнігі «Теплые ладони подорожника» (1975 г.), «Лесная криница» (1983 г.), «Вересковая поляна» (1987 г.). Для дзяцей паэтка таксама напісала кнігі вершаў - «Танец сыроежек» (1978 г.), а потым ў 1999 годзе выйшлі адначасова яшчэ тры - «Азбука в стихах», «Грибной дождик» и «Первый снег». Асобныя вершы былі перакладзены на венгерскую мову. Яе вершы, напеўныя і лірычныя, адметныя сваёй афарыстычнасцю, дакладнасцю назірання. Талент нашай зямлячкі праявіўся і ва ўменні ствараць кампазіцыі. Дзівосы лесу ў выглядзе сукаватай галінкі, сухіх траў ажываюць і радуюць вока. Работы Ніны Жыбрык экспанаваліся ў розных кутках Расіі, пабывалі ў Маскве. Частка калекцыі была перададзена мастачкай у дар Звянігаўскаму краязнаўчаму музею.

Уменне адлюстроўваць прыгажосць свету з дапамогай пэндзаля або алоўка таксама падуласная мастачцы. Маляванне – гэта яшчэ адно захапленне Ніны Жыбрык. Яна перадае на палотнах ўсё тое, што так дорага і блізка, - сваю Радзіму. (Более подробную информацию можно получить в Дзержинской районной центральной библиотеке)

Ніна Жыбрык са сваімі работамі.

Эцюды Ніны Жыбрык.

ТВОРЫ НІНЫ ЖЫБРЫК

Жибрик, Н. Радуга : стихи / Н. Жибрик.-Йошкар-Ола, 1967.

Жибрик, Н. Теплые ладони подорожника : стихи / Н. Жибрик.-Йошкар-Ола, 1975.

Жибрик, Н. Танец сыроежек : стихи для детей / Н. Жибрик.-Йошкар-Ола, 1978.

Жибрик, Н. Лесная криница : лирика / Н. Жибрик.-Йошкар-Ола, 1983.

Жибрик, Н. Вересковая поляна : лирика. баллада / Н. Жибрик.-Йошкар-Ола, 1987.

Жибрик, Н. Грибной дождик : стихи для детей / Н. Жибрик.-Йошкар-Ола, 1999.

Жибрик, Н. Первый снег : стихи для детей / Н. Жибрик.-Йошкар-Ола, 1999.

Жибрик, Н.Азбука в стихах / Н. Жибрик.-Йошкар-Ола, 1999.

Жибрик, Н. Тропа к живой воде : лирика / Н. Жибрик.-Йошкар-Ола, 2008.- 544с.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Ковалевский, В.В. Не прерывается связь с родными местами / В.В. Ковалевский // Сцяг Кастрычніка.-2009.-4 красавіка.-С. 3.

Міхалёва, І. Сцяжынка да жывой вады / Ірына Міхалёва // Узвышша.-2012.-21 студзеня.-С. 6.

Ковалевский, В. Ей аистом белым домой не вернуться... / В. Ковалевский // Узвышша. - 2013. - 30 сакавіка. - С. 6.

Дробышевская, И. Вспоминая знаменитую одноклассницу / ирина Дробышевская // Узвышша. - 2014. - 15 студзеня. - С. 6.

Васіль Уладзіміравіч Івашын нарадзіўся 26.04 (9.05) 1913 года ў в. Ляхавічы Дзяржынскага рёна Мінскай вобласці ў сялянскай сям’і. У 1933 скончыў Мінскі транспартна-эканамічны тэхнікум, год працаваў тэхнікам эканамістам Белкааппрамсавета.

Захапленне мастацкай літаратурай выявілася ў яго яшчэ ў дзяцінстве, і гэта паўплывала на выбар жыццёвага шляху. 3 1934 да 1938 г. Васіль Івашын вучыўся ў Мінскім педагагічным інстытуце, пасля заканчэння якога працаваў выкладчыкам мовы і літаратуры ў Віцебскім педагагічным вучылішчы.

Пісаць вершы В. Івашын пачаў яшчэ ў школьныя гады і ўпершыню пазнаеміў з імі Лукаша Калюгу – свайго земляка і далекага родзіча, з якім разам вучыўся ў Станькаўскай сямігодцы. Аднак непаэтычныя і суровыя гады сталінскага тэрору і страху, калі былі рэпрэсаваны сотні беларускіх пісьменнікаў, не спрыялі творчаму ўзлёту маладых талентаў. Балюча было паранена сэрца шчырага і адкрытага беларуса арыштам у 1937 г. яго бацькі, які так і не вярнуўся на родны парог. I ўсё ж хлопец імкнуўся заставацца самім сабой - чалавекам вельмі натхнёным і эмацыйным.

Калі пачалася Вялікая Айчынная вайна, малады педагог быў прызваны ў войска, прайшоў з баямі шматлікія франтавыя дарогі і вярнуўся на Радзіму пасля Перамогі ў 1945 г. Пачаў працаваць выкладчыкам у Рэспубліканскай партыйнай школе, адначасова тры гады вучыўся ў аспірантуры пры Інстытуце літаратуры імя Янкі Купалы Акадэміі навук Беларусі. Пасля яе заканчэння (1949) працаваў у гэтым інстытуце спачатку старшым навуковым супрацоўнікам, а потым загадчыкам сектара.

Падчас працы ў Акадэміі навук Беларусі В. Івашын напісаў буйныя манаграфіі, якія зрабілі значны ўнёсак у развіццё беларускага літаратуразнаўства. Яго навуковыя даследаванні "Янка Купала: Творчасць перыяду рэвалюцыі 1905 - 1907 гг.", "Рэвалюцыя 1905 - 1907 гг. і развіццё беларускай літаратуры", "М. Горкі і беларускай літаратура пачатку XX ст.", "Асноўныя асаблівасці развіцця сучаснай беларускай літаратуры" (у сааўтарстве ) Н. Перкіным), "Ля вытокаў сацыялістычнага рэалізму", "Роля рускай класічнай літаратуры ў развіцці рэалізму беларускай літаратуры XX ст." (у сааўтарстве з В. Барысенкам) адгортваюць новую старонку ў асэнсаванні літаратурнага працэсу на Беларусі на этапе нацыянальнага Адраджэння. У працах вучонага, прысвечаных даследаванню шляхоў развіцця беларускай літаратуры канца XIX - пачатку XX ст., ставяцца і вырашаюцца кардынальныя праблемы літаратуразнаўства, гісторыі і тэорыі беларускай літаратуры, яе паскоранага развіцця і мастацка-эстэтычнага ўзбагачэння. Пераканальна раскрываюцца вытокі рамантычнага і рэалістычнага кірункаў у развіцці беларускай літаратуры на прыкладах творчасці Янкі Купалы, Якуба Коласа, Цёткі, Максіма Багдановіча, Цішкі Гартнага, Максіма Гарэцкага, Змітрака Бядулі і інш. Творы гэтых пісьменнікаў разглядаюцца ў кантэксце гістарычнага і літаратурнага працэсу, у непасрэднай сувязі і пераемнасці з нацыянальнай культурай і традыцыямі славянскіх літаратур - рускай, украінскай і польскай.

Артыкулы В. Івашына "Творчасць Т. Шаўчэнкі і шляхі развіцця беларускай паэзіі" і "Творчасць Т. Шаўчэнкі ў ацэнцы М. Багдановіча" перакладзены на ўкраінскую, а навуковыя працы, прысвечаныя творчасці Янкі Купалы - на латышскую, балгарскую, азербайджанскую і туркменскую мовы.

У 1967 - 1978 гг. доктар філалагічных навук В. Івашын працаваў дырэктарам Навукова-даследчага інстытута педагогікі Міністэрства асветы БССР, а з 1978 г. займае пасаду галоўнага навуковага супрацоўніка Нацыянальнага інстытута адукацыі (назва згаданай установы з 1993 г.).

Апошнія па часе перыяды творчай дзейнасці Васіля Уладзіміравіча супалі з працэсамі ўдасканалення, а потым і рэфармавання агульнай сярэдняй адукацыі. Ён не толькі напісаў новыя манаграфіі па літаратуразнаўству, але і шмат увагі аддаў мадэрнізацыі літаратурнай адукацыі ў школе з улікам рознаўзроўневага навучання. Сумесна з акадэмікам Міхасём Лазаруком ён узначаліў працу творчага калектыву Нацыянальнага інстытута адукацыі па вызначэнні метадалагічных прынцыпаў вывучэння беларускай літаратуры ў кантэксце сусветнай, па распрацоўцы канцэпцыі літаратурнай адукацыі, па падрыхтоўцы новых праграм па беларускай літаратуры і стандартаў літаратурнай адукацыі.

Адпаведна і навуковыя даследаванні 1980- 1990-х гг. усё больш збліжаліся з практыкай школьнай работы. Так, калі ў манаграфіі "Да вышынь рэалізму" (1983) разглядаюцца асноўныя тэндэнцыі развіцця беларускай дакастрычніцкай і савецкай літаратуры, а "Выверанае жыццём" (1988) прысвячаецца праблеме творчай індывідуальнасці пісьменніка, дык праца "3 пазіцый гуманізму" (1998) цалкам скіраваная на вырашэнне тэарэтычна-метадалагічных і метадычных праблем школьнага курса беларускай літаратуры.

Жыццёвы шлях Васіля Івашына быў багаты не толькі вялікім працоўным стажам, але і значнасцю, каштоўнасцю, грунтоўнасцю вынікаў творчай працы, усяго таго, што зроблена ім для развіцця беларускага літаратуразнаўства, тэорыі і методыкі выкладання літаратуры. Ён напісаў больш за 300 навуковых прац, выдаў 8 манаграфій, падрыхтаваў 8 кандыдатаў навук, рэдагаваў зборнікі па методыцы выкладання літаратуры, брашуры і даклады міжнародных кангрэсаў славістаў.

Васіль Івашын зрабіў значны ўнёсак у развіццё беларускага літаратуразнаўства, у педагагічную навуку і непасрэдна ў практыку работы педагагічных навучальных устаноў і сярэдніх агульнаадукацыйных школ. У літаратуразнаўстве і педагогіцы В. Івашын дасягнуў годнае вышыні, стаўшы доктарам філалогіі і прафесарам, акадэмікам АН СССР, акадэмікам НАН Беларусі, замежным членам Расійскай акадэміі адукацыі.

Аднак нарыс пра жыццёвы і творчы шлях Васіля Уладзіміравіча быў бы няпоўным, калі б засталася незаўважанай яго праца непасрэдна на ніве паэзіі.

Дзве яго вершаваныя кнігі "Слова" (1995) і "Покліч памяці" (1998) засведчылі, што ён як паэт мае выразнае індывідуальнае аблічча, сваю творчую манеру.

Як сонечныя промні ствараюць цуд - прыводзяць у pyx скаваную марозам раку, так і мастацкае слова ажыўляе мову навукі, набліжае яе да мовы народнай, а іншы раз і канкрэтызуе. Вершы Васіля Івашына - гэта падарожжа ў далёкую краіну маладосці, гэта шчырая споведзь пра ўсё перажытае, гэта, нарэшце, і новае бачанне таго, што так узнёсла ўслаўлялася паэтамі маладнякоўскага пакалення. Адзвінеўшая маладосць паўстае ў свядомасці паэта "то ў сонечным святле, то ў мутнай цьме". Яна ажывае ў памяці, амытая слязой, бо іншым разам нагадвае пра суровы трыццаць сёмы год. Затое родная прырода па-ранейшаму радуе сэрца творцы. Яго жаданне прывітаць знаёмыя сосны, падысці да адзінокай бярозы, якая смуткавала па ім, падмацавацца сілай дуба, што рос каля бацькоўскай хаты, - усе гэта зноў і зноў вяртае яго ў маладосць.

У паэтычных мініяцюрах В. Івашына свет вонкавы і ўнутраны лірычнага героя часта цесна пераплятаюцца, але ўсё-такі новае бачанне супярэчлівага XX ст. выразна адчуваецца ў кожнай. Будучыню сваей радзімы аўтар не ўяўляе без мудрых яснотаў Скарыны і дзіўнага агняцвета Купалы.

Лірыка В. Івашына чымсьці нагадвае дзённікавыя запісы. Пачуццё радзімы, захапленне роднай прыродай часта спалучаецца з роздумам пра хуткаплыннасць чалавечага жыцця, пра пошукі сябе як асобы ( "Я ўсё жыццё сябе шукаю, сваю прысутнасць спасцігаю... "). Думкі пра высокае прызначэнне чалавека на зямлі праходзяць, як лейтматыў, у большасці яго вершаў:

Знайсці сябе, свае прызвапне,

Самім сабой заўсёды быць,

I ўсё аддаць, усё дазвання

Дабру - і праўды не забыць...

Гэтыя радкі з паэтычнай споведзі вучонага і паэта гучаць як наказ наступнікам і праліваюць святло і на характар яго навуковай дзейнасці: нагадваюць, што гуманістычны пафас яго ранніх літаратуразнаўчых даследаванняў - гэта не проста даніна тым, хто ішоў у авангардзе барацьбы за сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне беларускага народа, а асабіста асэнсаваная пазіцыя, скіраваная на тое, каб выявіць у нашай літаратуры ўсё добрае, разумнае, вечнае. (Более подробную информацию можно получить в Дзержинской районной центральной библиотеке).

ТВОРЫ ВАСІЛЯ ІВАШЫНА

Івашын, В. Янка Купала – вялікі народны паэт / В. Івашын.-Мн.,1952.

Івашын, В. Янка Купала: творчасть перыяду рэвалюцыі 1905-1907 гг. / В. Івашын.-Мн.,1953.

У цэнтры ўвагі манаграфіі – асоба паэта, яго талент, светаразуменне і грамадзянская пазіцыя. Адначасова разгледжаны суадносіны індывідуальнага, народнвга і агульначалавечага ў тврорчасці Я. Купалы перыяду першай рускай рэвалюцыі.

Івашын, В. Рэвалюцыя 1905-1907 гг. і развіцце беларускай літаратуры / В. Івашын.-Мн.,1955.

Ивашин, В. М. Горький и белорусская литература начала ХХ века / В. Ивашин.-Мн.,1956.

Івашын, В. Беларуская літаратура : падручнік для 8 кл.сярэд.школы / В. Івашын, В. Барысенка.-Мн.,1959.

Івашын, В. Асноўныя асаблівасці развіцця сучаснай беларускай літаратуры / В. Івашын.-Мн.,1958.

Івашын, В. Роля рускай класічнай літаратуры ў развіцці рэалізму беларускай літаратуры пачатку ХХ ст. / В. Івашын.-Мн.,1963.

Ивашин, В. У истоков социалистического реализма / В. Ивашин.-Мн.,1963.

Івашын, В. Беларуская літаратура : падручнік для 8 кл.сярэд.школы / В. Івашын, В. Лазарука.-Мн.,1979.

Івашын, В. Да вышынь рэалізму : асноўныя тэндэнцыі развіцця беларускай дакастрычніцкай і савецкай літаратуры / В. Івашын.-Мн.,1983.

Аўтар разглядае асноўныя тэндэнцыі развіцця беларускай дакастрычніцкай і савецкай літаратуры, станаўленне і развіцце метаду сацыялістычнага рэалізму па ўзорах лепшых твораў нашай літаратуры.

Ивашин, В. Изучение русской литературы во взаимосвязи с белорусской / В. Ивашин.-Мн.,1988.

Івашын, В. Беларуская літаратура : падручнік для 9 кл.сярэд.школы / В. Івашын.-Мн.,1992.

Івашын, В. Выверанае жыццем : творчая індывідуальнасць пісьменніка – народнасць і партыйнасць літаратуры / В. Івашын.-Мн.,1988.

У цэнтры ўвагі аўтара – пісьменнік, яго асоба, яго грамадскасць і яго светапогляд. Тэарэтычныя асновы кнігі раскрываюцца галоўным чынам на лепшых творах беларускай класічнай і савецкай літаратуры.

Івашын, В. Слова : вершы / В. Івашын.-Мн.,1995.

Івашын, В. Канцэпцыя рэфармавання літаратурнай адукацыі / В. Івашын.-Мн.,1996.

Івашын, В. З пазіцый гуманізму / В. Івашын.-Мн.,1998.

Праца цалкам скіравана на вырашэнне тэарэтычна-метадалагічных праблем школьнага курса беларускай мовы.

Івашын, В. Покліч памяці : вершы / В. Івашын.-Мн.,1998.

Івашын, В. З надзеяй і верай : вершы / В. Івашын.-Мн. : Харвест,2003.

Паводле свайго зместу, пафасу, танальнасці, характару вобразнасці, філасофскай мэтанакіраванасці – гэта лірычныя роздумы аб Радзіме, харастве прыроды, вечных праблемах і каштоўнасцях чалавечага жыцця.

Ивашин, В.В. Проблемы литературного образования и эстетического воспитания / В.Ивашин.-Мн.,2003.

Івашын, В. Прызванне : вершы / В. Івашын.-Мн. : Харвест,2007.-159с.

Івашын, В.У. Сучаснае “прачытанне” класікі… / В.У. Івашын // Народная асвета.-1983.-№5.

Івашын, В. З пазіцый гуманізму : актуалізацыя агульначалавечага зместу твораў беларускай класікі на ўрока літаратуры / В. Івашын // Роднае слова.-1993.-№5.-С. 27.

Івашын, В.У. Некаторыя аспекты вывучэння беларускай літаратуры ў кантэксце сусветнай / В. Івашын // Адукацыя і выхаванне.-1998.-№6.-С. 113-117.

Івашын, В. “Суладны спеў жыцця…” : вершы / В. Івашын // Роднае слова,1998.-№5.-С. 203-206.

Івашын, В. “Есць прага верыць, спадзявацца…” : вершы / В. Івашын // Роднае слова.-2003.-№5.-С. 6-7.

Івашын, В. Філасофская лірыка Янкі Купалы / Васіль Івашын // Роднае слова.-2003.-№5.-С.13-15.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Кудраўцаў, І. Пра аргументаванасць і шчырасць у крытыцы // Літаратура і мастацтва.-1952.-15 сакавіка.

Варановіч, С. Новыя кнігі пра творчасць Я. Купалы і Я. Коласа / С. Варановіч // Беларусь.-1954.-№2.

Александровіч, С. Гады абуджэння / С. Алексадровіч // Літаратура і мастацтва.-1955.-24 снежня.

Барсток, М. Грунтоўна, цікава / М. Барсток // Літаратура і мастацтва.-1963.-17снежня.

Бас, І. Пераканаўча / І. Бас // Літаратура і мастацтва.-1964.-25 снежня.

Боган, У. Ля самых вытокаў / У. Боган // Літаратура і мастацтва.-1964.-22 снежня.

Васіль Івашын // Пісьменнікі Савецкай Беларусі : кароткі бібліягр.даведнік.-Мн.,1970.-С. 157.

Ермаловіч, М. У святле неўміручых ідэй / М. Ермаловіч // Полымя.-1970.-№11.

Марчанка, Л. Літаратар і вучоны / Л. Марчанка // Беларусь.-1973.-№4.

Нікановіч, Б. На перадавых пазіцыях / Б. Нікановіч // Настаўніцкая газета.-1973.-25 красавіка.

Сергіевіч, М. Настаўнік, салдат, акадэмік / М. Сергіевіч // Народная асвета.-1973.-№5.

Лазарук, М. Ля вытокаў сацыялістычнага рэалізму / М. Лазарук // Лазарук, М. Часу непадуладнае / М. Лазарук.-Мн,1981.

Аляхновіч, Р. Усе жыцце – любімай справе / Р. Аляхновіч // Народная асвета.-1983.-№5.

Васілю Івашыну – 70 // Літаратура і мастацтва.-1983.-6 мая.

Казбярук, У. Багаты плен / У. Казбярук // Літаратура і мастацтва.-1983.-6 мая.

Кірпічэнкаў, А. Час мудрай сталасці / А. Кірпічэнкаў, У. Якубовіч // Настаўніцкая газета.-1983.-7 мая

Цітова, Л. Багатае жніво / Л. Цітова // Настаўніцкая газета.-1998.-12 мая.

Ивашин В.В. // Валаханович, А.И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А.И. Валаханович, А.Н. Кулагин.-Минск,1986.-С. 95.

Івашын Васіль // Беларускія пісьменнікі : біябібліяграфічны слоўнік:у 6-ці т:т.2.-Мінск,1994.-С. 5-8.

Васіль Івашын // Беларускія пісьменнікі : даведнік.-Мінск,1994.-С. 227-228.

Івашын В.У. // Беларусь : энцыклапедычны даведнік.-Мн. : Бел. Энцыкл.,1995.-С. 334.

Васілю Уладзіміравічу Івашыну – 85 гадоў // Адукацыя і выхаванне.-1998.-№6.-С. 112-113.

Ганарымся слаўным земляком // Сцяг Кастрычніка.-1998.-6 мая.

Жураўлеў, В. “Хачу адкрыць такія скарбы…” / В. Жураўлеў // Літаратура і мастацтва.-1998.-8 мая.-С. 12.

Івашын Васіль Уладзіміравіч // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т.:т.7.-Мінск,1998.-С. 158.

Юрчанка, Г. На вяршыні літаратурных працэсаў / Г. Юрчанка // Анталогія беларускай пародыі : у 2 ч:Ч.2. Проза.-Мінск : Ураджай,2001.-С. 7.

Бельскі, А. Паэтычны пульс сэрца / А. Бельскі // Роднае слова.-2003.-С.8-10.

Бугаеў, Д. З далечыні часу / Д. Бугаеў // Полымя.-2003.-№7.-С. 149-153.

Гніламедаў, У. Закаханы ў жыцце / У. Гніламедаў // Івашын, В. З надзеяй і верай / В. Івашын.-Мінск,2003.-С. 3-6.

Жураўлеў, В. На ўсіх шляхах – дарогах веку / В. Жураўлеў // Літаратура і мастацтва.-2003.-23 мая.-С. 6-7.

Крот, М. З вышыні пражытага / М. Крот // Роднае слова.-2003.-№5.-С. 11-12.

Лясун, Л.І. Акадэмік і паэт / Л.І. Лясун // Беларуская мова і літаратура.-2003.-№3.-С. 6-29.

Івашын Васіль Уладзіміравіч // Памяць. Дзяржынскі раён.-Мінск,2004.-С.60.

Бельскі, А. Вучоны, педагог, паэт / Алесь Бельскі // Літаратурацэнтрызм: пед. арт., нарысы. - Мінск, 2008. - С. 120 - 125.

Бельскі, А. І. Васіль Уладзімір Івашын / А.І. Бельскі // Весці нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Серыя гуманітарных навук. - 2008. - № 2. - С. 118 - 120.

Ивашин Василий Владимирович // Большой белорусский энциклопедический словарь. - Минск, 2011. - С. 145.

Стагоддзю з дня нараджэння Васіля Івашына.. // Літаратура і мастацтва. - 2013. - № 20 (24 мая). - С. 3.

Дзенісенка, А. Майстар чалавеказнаўства / А. Дзенісенка // Літаратура і мастацтва. - 2013. - 17 мая. - С. 12.

9 мая - 100 гадоў з дня нараджэння В.У. Івашына, літаратуразнаўца, педагога // Новыя кнігі. - 2013. - № 2. - С. 7 - 9.

Бельскі, А. Святло чалавечнасці: да 100-годдзя з дня нараджэння акадэміка Васіля Івашына / Бельскі Алесь // Роднае слова. - 2013. - № 5. - С. 68 - 72.

Змоўк пясняр, затаіў свае песні,
Ён іх болей ужо не пяе.
Але рвуцца яны, і калісь на прадвесні
Лёд халодны ў душы пад напорам іх трэсне,
І струёй лынуць вершы з яе…
                                                 М.Багдановіч

Карусь Каганец (сапраўднае прозвішча Казімір Карлавіч Кастравіцкі) – празаік, паэт, драматург, мастак, грамадскі дзеяч. Нарадзіўся 10 лютага 1868 года ў г. Табольску. Паходзіў са старадаўняга беларускага шляхецкага роду, даводзіўся сваяком Міхалу Апалінару Кастравіцкаму, дзеду французскага паэта Гіёма Апалінэра. Бацька пісьменніка, Карл Самуілавіч Кастравіцкі валодаў невялікім спадчынным маёнткам Навасёлкі на Койданаўшчыне, меў агранамічную адукацыю, любіў музыку. Маці, Юлія, паходзіла з вядомага на Беларусі шляхецкага роду Светарэцкіх. За удзел у паўстанні 1863-1864гг. бацьку (быў членам- рэферэнтам паўстанцкай арганізацыі на Міншчыне) саслалі ў Табольск, а маёнтак канфіскавалі. У Табольску з ім жыла і сям’я, тут і нарадзіўся будучы пісьменнік. У 1870 годзе сям’і Кастравіцкіх дазволена было перасяліцца ў Казанскую губернію, а ў 1872 – вярнуцца на радзіму. Пасля вяртання жылі ў в.Засулле, а з 1880 у в.Юцкі (Прымагілле) каля Койданава.

Пачатковую адукацыю Каганец атрымаў дома, пасля вучыўся ў Мінскім гарадскім вучылішчы. Імкнучыся авалодаць жывапісным і скульптурным майстэрствам, у 1890-я гады паступіў у Маскоўскае вучылішча жывапісу, скульптуры і дойлідства. Ёсць звесткі, што Карусь вучыўся таксама ў Пецярбургу. Аднак адукацыю не завяршыў з-за адсутнасці сродкаў і, вярнуўшыся ў Прымагілле, заняўся сялянскай працай. У 1899 годзе Каганец ажаніўся і асеў на сталае жыхарства ва ўрочышчы Лісіныя Норы (Прымагілле).

Зямля была малаўрадлівая, таму, каб утрымаць сям’ю, у якой было чацвёра дзяцей, ён вымушаны быў шукаць дадатковы заробак – працаваў у чайнай у Мінску, у мастацкай майстэрні ў Рызе, Мінскім таварыстве дабрачыннасці, потым служыў дзесятнікам у Лідзе на будаўніцтве чыгункі Балагое-Седльцы.

Каганец – актыўны ўдзельнік ідэолаг нацыянальна-вызваленчага руху на Беларусі, адзін з заснавальнікаў і кіраўнікоў Беларускай рэвалюцыйнай грамады і Беларускай сацыялістычнай грамады, удзельнічаў у іх з’ездах, распрацоўваў праекты праграм і рэзалюцый. У 1904 і 1905 гадах без выніку звяртаўся ў Галоўнае ўпраўленне па справах друку аб выданні ў Мінску беларускай газеты “Палессе”. Актыўна ўдзельнічаў у рэвалюцыйных падзеях 1905-1907 гадоў. За агітацыю сярод сялян Койданаўшчыны быў арыштаваны 19 снежня 1905 года і да 16 мая 1906 года зняволены ў мінскую турму. Быў выпушчаны з турмы да суда, жыў выпадковымі заробкамі. Вясной 1910 года Віленская судовая палата на пасяджэнні ў Мінску прыгаварыла Каганца да 1 года зняволення ў мінскай турме.

У турме Карусь Каганец многа пісаў, маляваў, зрабіў ілюстрацыі да твораў Якуба Коласа, які знаходзіўся там жа. Але, на жаль, малюнкі не захаваліся.

Пасля выхаду на волю Каганец доўга не мог знайсці работы. Толькі ў пачатку 1912 года ўдалося атрымаць пасаду аканома ў фальварку Жортай у пана Копаця, дзе працаваў да вясны 1918 года.

Карусь Каганец быў абраны старшынёй з’езда беларускіх нацыянальных арганізацый, які праходзіў у Мінску з 25 па 27 сакавіка 1917 года.

Вясной 1918 года абвастрэнне даўняй хваробы – туберкулёзу лёгкіх, вымусіла Каганца пераехаць да брата ў Прымагілле, дзе і памёр 10 мая 1918 года.

Пахаваны ў в.Навасёлкі Дзяржынскага раёна, у 1988 годзе на магіле пісьменніка быў пастаўлены помнік.

Літаратурную дзейнасць Карусь Каганец пачаў у канцы 19 стагоддзя. Першыя творы Каруся Каганца: вершы “Нёман”, “Наш покліч”, апавяданне-абразок “Прылукі” былі напісаны ў 1893 годзе.

Карусь Каганец узнавіў у новай беларускай літаратуры старадаўні жанр духоўнай паэзіі, у якой, аднак, рэлігійныя матывы часам спалучаюцца з патрыятычна-адраджэнцкімі (вершы “Малітва”, “Наша ніўка”). Пяру Каганца належыць таксама цікавы парафраз 90-га псалма, зроблены з польскага вершаванага перакладу “Псалтыра” Яна Каханоўскага. У вершы Каганца шчыры чалавек за сваю глыбокую веру мусіць атрымаць Боскую апеку і дары:

 …Анёлам Сваім кажа ця ўкрываці,

Дзе толькі ступіш, будуць пеставаці

На сваіх руках, каб йдучы ў дарогу

На гойстры камень не скалечыў ногу.

Сялянскае жыццё Каруся Каганца наклала свой адбітак на яго паэзію. У яго ранніх вершах праўдзівыя і простыя малюнкі сялянскай працы і народнага побыту, скарга на нялёгкую долю (Песня зіме”, “Палессе”).

Адклікаўся паэт і на грамадскія падзеі. Жывым водгукам на руска-японскую вайну былі вершы “На мабілізацыю” і “…Які ж то вецер буйна грае”.

Вялікае месца ў паэзіі Каруся Каганца займалі нацыянальна-вызваленчыя матывы (“Плач беларуса”, “Наш покліч”, “Наш сымболь”, пісаў ён вершы на гістарычныя тэмы (“Сцяты камень”, “Нёман”, “Згадка пра Галубка”).

Найбольшага поспеху ён дасягаў у творах, якія вырасталі на здабытках беларускай народнай песні, тады, калі творча выкарыстоўвалася фальклорная паэтыка. Узорам такога верша беларускага складу быў вядомы “Кабзар”, высока ацэнены М.Багдановічам: “…рэч самародная, веючая народным духам і пакідаючая моцнае ўражанне”.

Карусь Каганец – цікавы і самабытны празаік. Большасць яго празаічных твораў – гэта своеасаблівая апрацоўка фальклорных матэрыялаў: народных легенд і гістарычных паданняў, казак і жартаў.

Апавяданні “Прылукі”, “Машэка”, “Вітаўка”, “Навасадскае замчышча” створаны паводле мясцовых легенд. Так, у апавяданні “Прылукі” аўтар паказвае трагічны лёс баярына Яраслава і яго жонкі, прыгажуні Любляны, якія становяцца ахвярамі ці то ліхога падману, ці то збегу трагічных акалічнасцяў.

Прыезджы баярын прывозіць Любляне вестку, нібыта яе муж, Яраслаў загінуў на вайне. Праплакаўшы некалькі дзён, Любляна, урэшце, пагаджаецца выйсці замуж за прыезджага ваяра. Але праз пэўны час Яраслаў вяртаецца жывы і здаровы; паміж мужчынамі адбываецца дуэль, падчас якой абодва яны гінуць.

Проза Каруся Каганца адметная сваёй увагай да мастацкай дэталі, творчым выкарыстаннем здабыткаў беларускай гутарковай мовы. Асабліва гэта відаць ў апрацоўках народных казак “Скрыпач і ваўкі”, “Журавель і чапля”, “Што кажух, то не вата”.

Вельмі ўдалыя па зместу і форме навукова-папулярныя нарысы “Вандроўка кроплі вады”, “Год”, “Нашыя птушкі”. У гэтых творах пісьменнік выступае як самародак-педагог, які ўмела і проста тлумачыць дзецям складаныя жыццёвыя і прыродныя з’явы.

Сярод празаічных твораў Каруся Каганца трэба выдзеліць апавяданне “Бывалы Юр у Мінску”. Гэта крытычны погляд бывалага селяніна на гарадскія забаўкі. Апавяданне пабудавана арыгінальна: дзеянне разгортваецца толькі ў форме дыялога Юркі з Пракопам”.

Ёсць у Каруся Каганца цікавыя бытавыя апавяданні “З нашага жыцця”, “Тры алешыны”, “На сплаве” і іншыя.

Асобна трэба сказаць пра Каруся Каганца-публіцыста. У артыкулах “Прамова”, “Думка”, “З рэферату на калядны сход беларускай грамады 1903 года” ў цэнтры ўвагі праблемы нацыянальнага адраджэння, развіцця беларускай культуры, мовы, асветы.

У творчай спадчыне Каруся Каганца вялікае месца займае драматургія. Ён аўтар вядомага вадэвіля “Модны шляхцюк”(1910), а таксама бытавых драм “У іншым шчасці няшчасце схавана”, “Двойчы прапілі”, няскончаных твораў на гістарычную тэматыку “Старажовы курган”, “Сын Даніла”.

У камедыі “Модны шляхцюк” Карусь Каганец ярка і жыва адлюстраваў жыццё беларускай засцянковай шляхты. Ён стварыў адметны і запамінальны тып фанабэрыстага шляхціца Пранцішка Карчэўшчыка, які строіць з сябе адукаваную асобу, адначасова пагарджаючы мовай, культурай, традыцыямі беларусаў.

На вялікі жаль, засталася няскончанай вялікая бытавая драма ў 4-х частках “Двойчы прапілі” (1910).

Тут аўтар праўдзіва паказвае сялянскае жыццё, сацыяльную няроўнасць, бічуе п’янства. Дзеянне ў драме адпавядае яе назве: заможны селянін Пракоп – бацька Хоўры – пад чаркаю згаджаецца выдаць дачку замуж за гультаявага і падкага на выпіўку Атрыхона, а той за добры пачастунак уступае дзяўчыну другому – беднаму хлопцу Іўку. Такім звілістым шляхам ідзе да свайго шчасця Іўка…

Цікавымі па сваёй задуме былі і няскончаныя драмы “Старажовы курган” і “Сын Даніла”. У “Старажовым кургане” неспадзяваны трохкутнік: ваявода, дачка карчмара Хэйна і казак Мікола. Дзеянне абрываецца на такім моманце: помсцячы Міколу, ваявода пасылае яго ў небяспечную разведку – на курган сачыць за татарскімі войскамі; там казак сустракае прыгожую дзяўчыну Вульяну…Яшчэ больш востры і нават трагічны канфлікт у драме “Сын Даніла”.

Карусь Каганец склаў кнігу “Беларускі лемантар, або Першая навука чытання”.

Карусь Каганец быў таленавітым жывапісцам, графікам і скульптарам. Яшчэ ў час вучобы ў Маскоўскім мастацкім вучылішчы ён вылепіў бюст Івана Грознага. Пасля ён вырэзваў з дрэва і слановай косці. Карусь Каганец пакінуў шмат цікавых малюнкаў тушшу і алоўкам: “Маці”, “За сахой”, “На ростаньках”, “Буслы”; рабіў палітычныя карыкатуры, упрыгожваў пейзажамі і рознымі арнаментнымі аздобамі бытавыя рэчы, зрабіў вокладку да кнігі Я.Коласа “Другое чытанне для дзяцей беларусаў”. Падрыхтаваў афармленне і да сваёй кнігі, яна на жаль, не толькі не выйшла з друку, але і рукапіс яе дзесьці згубіўся. Упершыню шчырыя і простыя творы Каруся Каганца былі сабраны ў кнізе “Творы”, выдадзенай ў 1979 годзе ў Мінску.

Проза, паэзія, драматургія і публіцыстыка Каруся Каганца раскрываюць прывабны воблік пісьменніка-дэмакрата і актыўнага грамадскага дзеяча, які стаяў ля калыскі беларускай літаратуры пачатку ХХ стагоддзя. (Более подробную информацию можно получить в Дзержинской районной центральной библиотеке)

Герб Кастравіцкіх

Маёнтак Кастравіцкіх. Тут жылі дзед і дзядзька Каруся Каганца. В. Вялікія Навасёлкі. Цяпер тут знаходзіца Навасёлкаўская ўчастковая бальніца.

Гаспадарчыя пабудовы Кастравіцкіх.

Мінская турма, дзе адбываў заключэнне. Карусь Каганец (1905-1906 и 1910-1911)

Партрэт «Тып беларуса» на дубовай кацёлцы. Алей. Арыгінал. 1907

Лісты Каруся Каганца родным з мінскай турмы. Верасень 1910 г.

Магіла Каруся Каганца

ТВОРЫ КАРУСЯ КАГАНЦА

Беларускі лемантар, або першая навука чытання.-Пб.,1906.

Каганец, К. Модны шляхцюк: бытавая камедыя ў 1-ой дзеі / К.Каганец.-Пб.,1910.

Каганец, К. У іншым шчасці няшчасце схавана / К.Каганец.-Вільня,1919.

Каганец, К. Творы / Карусь Каганец; укладанне, прадмова і каментарыі С.Александровіча.-Мінск: Мастацкая літаратура, 1979.-263с.

Каганец,К. Вершы // Анталогія беларускай паэзіі. У 3т. Т.1.-Мн,.1993.-С.248-256.

Каганец, К. … Ой, гора жа,гора… / Карусь Каганец // Каласы роднай мовы.-Мн.,1990.-С. 13.

Каганец,К. Модны шляхцюк: бытавая камедыя ў адной дзеі / Карусь Каганец // Беларуская камедыя.-Мінск.: Мастацкая літаратура, 2000.-С.49-60.

Каганец, К.Нашыя птушкі : вершы, казкі, нарысы / Карусьь Каганец.-Мн. : Маст.літ.,2011.-70с.

Каганец,К. Не той міл Богу, хто многа знае, а той, хто шчыра сэрца к яму навяртае: абразок / Карусь Каганец // Бацькаўшчына: зборнік гістарычнай літаратуры.-Мінск:Юнацтва, 2000.-С.209.

Каганец, К. Вітаўка: апавяданне /Карусь Каганец //Планета-семья.-2005.-№2.-С.23-24.

Каганец, К. Вершы ; Модны шляхцюк / Карусь Каганец // Беларуская літаратурная спадчына : анталогія:у 2-х кн.:кн.1.-Мн.,2011.-С.463-477.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Власт (Ластоўскі В.) Да характарыстыкі Каганца // Савецкая Беларусь.-1928.-20 мая.

Вуэс Карусь Каганец /Вуэс // Грамадзянін.-1928.-№10.

Дыла,Я. Палкае сэрца /Я.Дыла // Савецкая Беларусь.-1928.-20 мая.

Каспяровіч,М. Карусь Каганец / М.Каспяровіч // Маладняк.-1928.-№10.

Каспяровіч,М. На Каганцовай магіле / М.Каспяровіч // Літаратурны дадатак да газеты “Савецкая Беларусь”.-1928.-№17.

Каспяровіч,М. Там, дзе тварыў Каганец //Наш край.-1928.-№10.-С.14-26.

Мачульскі,В. Карусь каганец як пісьменнік і грамадзянін /В.Мачульскі //Савецкая Беларусь.-1928.-20 мая.

Ластаўка,П. У 20-я ўгодкі смерці К.Каганца /П.Ластаўка //Злучэнне.-1938.-№9.

Я.Н.(Найдзюк Я.) Прыкладная постаць Каруся Каганца //Шлях моладзі.-1938.-№16.

Фіглоўская,Л. Карусь Каганец /Л.Фіглоўская //Беларусь.-1946.-№1.

Шкраба,Р. Карусь Каганец /Р.Шкраба //Літаратура і мастацтва.-1946.-27 мая.

Палуян,С. Таленавіты мастак /С.Палуян //Беларусь.-1956.-№7.

Александровіч,С. На глебе народнай /С.Александровіч //Літаратура і мастацтва.-1968.-9 лютага.

Александровіч,С. Без надзеі і жыццё не жыццё /С.Александровіч //Літаратура і мастацтва.-1978.-10 лютага.

Базарэвіч,М. Духоўная спадчына паэта-земляка /М.Базарэвіч //Сцяг Кастрычніка.-1979.- 6 кастрычніка.

Ермаловіч,М. Выдадзена ўпершыню /М.Ермаловіч //Полымя.-1979.-№12.

Лойка,А. Вяртанне /А.Лойка //Літаратура і мастацтва.-1979.-29 чэрвеня.

Марціновіч,А. На сёння і на ўсе часы /А.Марціновіч //Голас радзімы.-1979.-1 лістапада.

Ліс,А. Ушанаваць памяць пісьменніка-дэмакрата /А.Ліс //Літаратура і мастацтва.-1984.-20 студзеня.

Германовіч,І. Карусь Каганец //Германовіч,І. Беларускія мовазнаўцы.-Мн.,1985.-С.69-82.

Біч,М. Ад родных ніў /М.Біч //Полымя.-1988.-№3.

Віж,М. “Хай люд прачынаецца…” / М.Віж // Голас Радзімы.-1988.-18 лютага.

Зайцев,М. “Чтоб люд пробуждался…” /М.Зайцев // Неман.-1988.-№3.

Станкевіч,Л.І. Рукапісы Каруся Каганца ў Дзяржаўнай бібліятэцы БССР імя У.І.Леніна //Кніжная культура Беларусі: Да 500-годдзя з дня нараджэння Ф.Скарыны.-Мн.,1991.

Пашкевіч,А. “Узыдзе наша зерне” / А.Пашкевіч // Літаратура і мастацтва.-1992.-17 красавіка.

Бяляцкі,А. Божы лернік / А.Бяляцкі // Хрысціянская думка.-1993.-№2.-С.15-19.

Карусь Каганец // Анталогія беларускай паэзіі. У 3т. Т.1.- Мн.:Мастацкая літаратура, 1993.-С.246-247.

Каганец Карусь // Беларускія пісьменнікі: біябібліяграфічны слоўнік: у 6-ці т. Т.3.-Мн.,1994.-С.62-65.

Пашкевіч,А. Кроў з крыві беларуса…” /А.Пашкевіч //Роднае слова.-1994.-№7-8.-С.10-18.

Каганец Карусь //Беларусь: энцыклапедычны даведнік.-Мн.:БелЭн,1995.-С.353.

Каганец Карусь // Мысліцелі і асветнікі Беларусі : Х-ХІХ стагоддзі:энцыклапедычны даведнік.-Мн.,1995.

Федзюковіч,М. За родную краіну, звычай і мову / М.Федзюковіч //Белорусская ніва.-1995.-27 сентября.

Біч,М. Каганец Карусь //Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6т.Т.3.-Мн.:БелЭн,1996.-С.521-522.

Галоўка,С. “Засульскае турэ” Каруся каганца //Галоўка,С. Падказанае Нёманам.-Мн.: “Дом прэсы”,1996.-С.86-89.

Запартыка,Г. Развітальныя аўтографы /Г.Запартыка // Спадчына.-1996.-№5.-С.232-249.

Усава,Н. Карусь Каганец – графік /Н.Усава //Роднае слова.-1997.-№10.-С.190-197.

Ан-евіч,А. “Наш народ не загіне…” /А.Ан-евіч //Літаратура і мастацтва.-1998.-13 лютага.-С.12.

Багдановіч,І. Пераемнік змагарнага духу /І.Багдановіч //Полымя.-1998.-№11.-С.258-270.

Германовіч,І. Карусь Каганец як мовазнаўца /І.Германовіч //Роднае слова.-1998.-№2.-С.92-101.

Ермаловіч,Л. Новыя гаспадары /Л.Ермаловіч //Сцяг Кастрычніка.-1998.-1 красавіка.

Ермаловіч,Л. Святло далёкай зоркі /Л.Ермаловіч //Сцяг Кастрычніка.-1998.-31 студзеня,21 лютага.

Зубовіч,Т. “І радзімаму краю служыць…” /Т.Зубовіч //Сцяг Кастрычніка.-1998.-27 студзеня.

Пашкевич,А. Карусь Каганец: легенда и судьба /А.Пашкевич //Неман.-1998.-№9.-С.216-246.

Розум,М. Яркі светач той пары /М.Розум //Мінская праўда.-1998.-10 лютага.

Саламевіч,І.У. Каганец Карусь /І.У.Саламевіч //Беларуская энцыклапедыя: у 18т. Т.7.-Мн.:БелЭН, 1998.-С.402.

Марціновіч,А. Каб зналі хто мы такія: Карусь Каганец //Марціновіч А. Элегіі забытых дарог.-Мн.:Полымя,2001.-С.453-464.

Каганец Карусь // Тэатральная Беларусь:энцыклапедыя: у 2т. Т.1.-Мн.: БелЭн,2002.-С.468.

Грыгор’еў,В. Беларускі светач /В.Грыгор’еў // Сцяг Кастрычніка.-2003.-12 ліпеня.-С.5.

Каспяровіч,М.І. Там, дзе тварыў Каганец / М.І.Каспяровіч // Сцяг Кастрычніка.-2003.-12 ліпеня, 19 ліпеня, 2 жніўня.

Каганец Карусь // Памяць: гістарычна-дакументальная хроніка Дзяржынскага раёна.-Мн.:БЕЛТА,2004.-С.105-107.

Рублевская,Л. Украденная Джоконда, фонарь Диогена и сибирский след /Л.Рублевская //Советская Белоруссия.- 2005.-24 августа.

Каганец Карусь // Республика Беларусь : энциклопедия:т.3.-Мн.,2006.-С. 826.

Карусь Каганец // Баршчэўскі,Л. Беларуская літаратура і свет: ад эпохі рамантызму да нашых дзён: папулярныя нарысы.-Мінск: Радыёла-плюс,2006.-С.164-166.

Каганец Карусь // Минская область:энциклопедия:т.2:Д-Я.-Мн.,2007.-С.133-134.

Каспяровіч,М. Там, дзе тварыў Каганец: літаратурная экскурсія /Мікола Каспяровіч //Полымя.-2007.-№1.-С.190-198.

Вашкевіч,Г. “Напішы ты, сынку, да мяне па-беларуску” /Г.Вашкевіч //Сцяг Кастрычніка.-2008.-9 лютага.-С.8.

Лаўшук,С. А ён і сёння яшчэ “модны”/Сцяпан Лаўшук //Роднае слова.-2008.-№2.-С.8-9.

Ліпніцкі, В. Па Налібоцкай пушчы. Сцежкамі Каруся Каганца / Валеры Ліпніцкі // Краязнаўчая газета.-№37.-С. 6.

Сацукевіч, Д. Літаратурная Лошыца / Дар’я Сацукевіч // Літаратура і мастацтва.-2008.-№2.-С. 15.

Лойка, А.А. [Карусь Каганец] / Алег Лойка // Займальная літаратура : эсэ.-Мн.,2009.-С. 54-55.

Рублевская, Л. О странных людях / Людмила Рублевская // Советская Белоруссия.-2010.-26 февраля.-С. 10.

Карусь Каганец // Беларуская літаратурная спадчына : анталогія:2 2-х кн:кн.1.-Мн.,2011.-С. 462.

Крэпак, Б. “Мудрагеліста тасуецца калода” / Барыс Крэпак // Культура.-2011.-№44,45.

Каганец Карусь // Большой белорусский энциклопедический словарь. - Мн., 2011. - С. 155.

Целеш, Л. Каганец - азначае светач / Лявон Целеш // Літаратура і мастацтва. - 2012. - № 44 (2 лістапада). - С. 23.

Сцяпанаў, Л. Каганец - значыць светач / Лявон Сцяпанаў // Узвышша. - 2012. - 31 кастрычніка. - С. 3.

Зэкаў, А. Пра салавейку і ластаўку / Анатоль Зэкаў // Літаратура і мастацтва. - 2012. - 27 студзеня. - С. 10.

Шніп, В. А. Сядзіба Каганца і Апалінэра / Віктар Шніп // Шніп, В. А. Пугачоўскі цырульнік: Дзеннікавая проза паэта. - Мінск, 2013. - С. 9.

Целеш, Л. Сцяжынкамі Каруся Каганца / Лявон Целеш // Літаратура і мастацтва. - 2013. - № 40 (11 кастрычніка). - С. 3.

Целеш, Л. Па творчых сцяжынках земляка / Лявон Целеш // Узвышша. - 2013. - 19 кастрычніка. - С. 6.

Целеш, Л. Ад вясковай крыніцы да Монпарнаса / Лявон Целеш // Голас Радзімы. - 2013. - 8 лістапада. - С.3.

Стэльмах, А. "Я то скарэй у Навасады паджгаў..." / Алена Стэльмах // Узвышша. - 2013. - 19 кастрычніка. - С. 6.

Стэльмах, А. Светач, якому не згаснуць / Алена Стэльмах // Узвышша. - 2013. - № 69. - 25 верасня. - С. 3.

Стэльмах, А. Наш Каганец / Алена Стэльмах // Узвышша. - 2013. - 24 красавіка. - С. 3.

Рублевская, Л. Украденная Джоконда и фонарь Диогена: Карусь Каганец (1868-1918), Гийом Аполлинер (1880-1918) / Людмила Рублевская // Рублевская, Л. Рифма ценою в жизнь: Эссе по истории белорусской литературы. - Минск, 2013. - С. 71-77.

Крэпак, Б. Карусь Каганец "Мудрагеліста тасуецца калода..." / Барыс Крэпак // Крэпак, Б. Вяртанне імёнаў: Нарысы пра мастакоў. - Мінск, 2013. - Кніга I: Вяртанне імёнаў. Нарысы пра мастакоў. - Мінск. - 2013. - С. 205-214.

Драбышэўская, І. Свяціў народу, пакуль мог / Ірына Драбышэўская // Узвышша. - 2013. - 9 лютага. - С. 4.

Мартысюк, В. Шукаючы Каганцовы творы / Вячаслаў Мартысюк // Маладосць . - 2015. - № 1. - С. 95-99.

Казленя, Ніна. Казімір, Карусь, Будзімір... / Ніна Казленя // Краязнаўчая газета. - 2018. - № 6. - С. 4.

Жыбурт, Вольга. На літаратурным дыліжансе - па сцежках земляка / Вольга Жыбурт // Узвышша. - 2018. - 23 лютага - С. 10.

Кайдановер Арон Шмуэль /Самул/ бен Ізраэль [אהרן שמואל קאידנוור; Aaron Samuel z Kojdanowa або Kojdanower /Kaidanover/ Aaron Samuel ben Izrael; Кайдановер /Койдановер/ Аарон /Агарон/ Шмуэль (Самуил) бен Исраэль (Магаршак; Махаршак, Маhаршак; Мааршак, Magarshak, Маршак)] – вядомы талмудыст, адзін са значных рабінаў свайго часу.

Арон Шмуэль [Арон – імя, якое было нададзенае пры нараджэнні, потым, пасля цяжкай хваробы, было дададзенае другое імя - Шмуэль (Самул), што азначае “Бог пачуў”] нарадзіўся ў 1624 [5384] г. у мястэчку Койданава ў сям’і рабіна Ізраіля Кайдановера.

Талмудысцкую і рабінскую адукацыю Арон Шмуэль атрымаў у Брэст–Літоўскім ешыбоце, спярша пад кіраўніцтвам Якава Гешэля, і сына ягонага, Ёшуі Гешэля /Joshua Hoeschel ben Jacob/. Затым Арон Шмуэль Кайдановер быў рабінам у м. Белая [цяпер м. Biała Podlaska ў Любельскім ваяводстве Польшчы], адкуль ад жахаў пагромаў казацкага паўстання пад кіраўніцтвам Багдана Хмяльніцкага (1648-1649) ўцёк у Вільню, дзе зрабіўся адным з габрэйскіх суддзяў пад кіраўніцтвам Моўшы, галоўнага суддзі габрэйскага суду места Вільні, аўтара кнігі “Хелькат мехокек” [Участак заканадаўцы].

У 1650 [5410] г. у Вільні ў яго нарадзіўся сын Кайдановер Цэві Гірш [Раби Цви-Гирш бар Аарон-Шмуэль Кайдановер /Койданавер/ (Кав аяшар)], з цягам часу вядомы мараліст і кабаліст, выбітны мысляр і настаўнік мусара (габрэйскай этыкі).

У 1655 годзе, калі маскоўскія стральцы ды казакі ўварваліся ў Вільню, ягоны дом быў абрабаваны, каштоўная бібліятэка спаленая, загінулі ўсе рукапісы, напісаныя да гэтага часу, а ён з сям’ёй паспешліва збег з места. У 1656 годзе, ля Любліну, ягоны 5-ці гадовы сын Цэві Гірш быў цяжка паранены казакамі, а дзве ягоныя дачкі былі забітыя ў яго на вачах.

Праз нейкі час мараўская габрэйская грамада м. Мікольсбургу [цяпер м. Miculov у Чэхіі] запрасіла яго выкладаць у іх Тору ды Талмуд, [куды ён падаўся з мястэчка Койданава]. Таксама пасля займаў рабінскія пасады ў Głogów у Польшчы], у м. Фюрт [цяпер м. Fürth у Нямеччыне], у м. Франкфурт на Майне [цяпер Frankfurt am Main у Нямеччыне].

З 1669 па 1674 г. ён жыў і выкладаў у габрэйскай грамадзе м. Брыск [בריסק ("Brisk"), габрэйскі назоў Бярэсця]. Быў рабінам у м. Кракаў што ў Польшчы.

Арон Шмуэль Кайдановер памёр у 1676 годзе ў м. Хмяльніку [цяпер м. Хмяльнік ва Украіне] падчас паседжання рабінаў, калі казаў малітву, таму лічаць, што ягоная смерць адзначана пячаткай святасці, аб чым сведчыць выпіс з кнігі габрэйскай пахавальнай арганізацыі м. Кракава: “Памяне Усявышні душу рабіна і настаўніка нашага Арона Шмуэля, сына рабіна Ізраіля, які паехаў з Кракава на рабінскі сход у м. Хмяльнік і там сканаў 19 тамузу 5456 г. [30 чэрвеня 1676 г.] Вялікія заслугі яго паслужаць абаронай нам і ўсяму народу Ізраілеваму. Амэн”. [December 1, 1676, Chmielnik]

Ягоны сын Цэві Гірш вярнуўся ў Вільню і зрабіўся адным з кіраўнікоў гарадской габрэйскай грамады, ды разам з гэтым пачаў паспяхова займаўся камерцыяй.

Неўзабаве па “ілжывым даносе” Цэві Гірш Кайдановер разам з сям’ёй (жонкай і дзецьмі) апынуўся на 4 гады ў астрозе. Паводле ўласнага прызнання, Цэві Гірш убачыў у бядзе, якая напаткала яго ў Вільні, пакаранне за тое, што ён дагэтуль не апублікаваў шматлікія рукапісы бацькі.

Пасля вызвалення ён адправіўся ў Франкфурт на Майне, дзе жыла сям’я ягонага цесця ды прыняўся за літаратурную працу. Неўзабаве ён выпусціў у свет цэлы шэраг кніг свайго бацькі, забяспечыўшы іх сваімі прадмовамі і нататкамі.

У 1705 годзе Цэві Гірш Кайдановер выдаў свой асноўны павучальны твор - трактат па этыцы “Kaw ha-jaschar” (Правільная мера), які з’яўляецца пераробкаю і дапаўненнем працы Ёсіпа Дубны. Кніга складаецца з 102 раздзелаў, што адпавядае першай частцы загалоўка קכ (102); другая частка ”ha-Jaschar” (הישך ) – анаграма імя аўтара היךש . Кніга насычана змрочным аскетызмам, уласцівым той эпосе прыгнёту габрэйства ў Рэчы Паспалітай. Дэманы і чэрці гуляюць значную ролю ў гэтай кнізе. “О чалавек, усклікае аўтар, калі б ты ведаў, колькі д’яблаў прагнуць тваёй крыві, то ты падначаліўся б цалкам і целам, і душою Спадару Богу”; пра д’яблаў прыводзяцца “дакладныя” аповеды. Кніга шматразова перавыдавалася і зрабілася, з-за тога што Цэві Гірш забяспечыў яе падрадковым перакладам на ідыш /нямецка-габрэйская трасянка габрэяў усходняй і цэнтральнай Еўропы/, любімым чытаннем жанчын і мужычча, якія , як правіла, не валодалі святой мовай ідыш. Рабін Цэві Гірш Кайдановер памёр ва Франкфурце на Майне ў Шушан-Пурым 1712 [пятнаццатага адара 5472] года.

Арон Шмуэль Кайдановер напісаў некалькі значных твораў, якія перавыдаюцца і вывучаюцца па сённяшні дзень у артадаксальных ешыботах. Яму належаць наступныя творы:

“Birchat ha-Zebach” [Біркат зэвах – Благаславеннае ахвярапрынашэнне], навелы да талмудысцкіх трактатаў раздзелу Кадашым [Ахвярапрынашэнне] (за выключэннем Хулін і Бехарат) з прадмовай–аўтабіяграфіяй (выдадзена зяцем Кайдановера Нахумам Кагенам, братам тагачасных вялікіх знаўцаў Торы і Талмуда Сабатая [Шабтая] ды Ішая Кагенаў [Каэнаў] (Амстэрдам, 1669); другое выданне з каментарам “Omer Man”, 1773;

“Birchat Schemuel”, [Біркат Шмуэль - Благаславенне Шмуэля] казанні на тэмы з Торы, з дадаткамі сына аўтара, Цэві Гірша, выдаўца гэтага твора (Франкфурт на Майне, 1682);

“Emunat Schemuel” [Эмунат Шмуэль – Вера Шмуэля], уяўляе на сабой 60 рэспонсаў па пытаннях шлюбнага права, таксама ўпершыню выдадзеная сынам аўтара Цэві Гіршам (Франкфурте-на-Майне ib., 1683; другое выданне здзейсненае ва Львове ў 1884 годзе, з якога ўзнаўляюцца сённяшнія выданні (Іерусалім, 1981).

“Tiferet Schemuel”, [Ціферэт Шмуэль - Веліч Шмуэля], навелы да розных талмудысцкіх трактатаў (ib., 1692).

Нататкі да Хашэн Мішпат, якія змешчаны ў апошнім з названых твораў, надрукаваны ў “Ture Zahab” (Гамбург, 1692).

Кайдановер таксама склаў працу пад назвай “Seder Gitin we-Chaliza”, аб законах скасавання шлюбу. [рукапіс калекцыі Давіда Апенгейма (1664-1736)., галоўнага рабіна Маравіі ды галоўнага суддзі габрэйскіх судоў Прагі і Мікольсбургу, які збіраў габрэйскія друкаваныя кнігі].

Таксама Кайдановер меў празванне Маг(h)аршак ці Мааршак (מהרש"ק ‎), што з’яўляецца абрэвіятурай “настаўнік наш і рабін Шмуэль Кайдановер” (морэйну hа-раб Шмуэль Кайдановер [на іўрыце: “м” - Морейну (настаўнік наш), “р” - раб (рабін), “ш” - Шмуэль (Самул), “к” - Кайдановер.] Morenu Rabbi Shmuel Kaidanover - מהרש"ק). Таксама лічаць, што такую ж самую абрэвіятуру меў і рабін Шлёма бэн Іhуд Аhарон з Камарова (1788-1869), што пад Люблінам, “настаўнік наш і рабін Шлёма Мудры (морэйну hа-раб Шлёма Клугер - Morenu Rabbi Selomo Kluger). Іншыя лічаць што Арон Шмуіл Кайдановер меў родавую мянушку “Клюгер” – “Разумны”.

Носьбіты прозвішча Маршак, пражывалі ў Рызе, Дзвінску, Полацку, Люцыне, Лепелі і Віцебску. Адзін са знакамітых носьбітаў гэта прозвішча вядомы расейскі паэт і перакладчык Самул Якаўлевіч Маршак. У 2002 г. у Ізраілі адбыўся міжнародны сход Маршакоў. (Более подробную информацию можно получить в Дзержинской районной центральной библиотеке)

Іван Іванавіч Калеснік нарадзіўся у в. Грычына Дзяржынскага раёна у сялянскай сям'і. Пасля сканчэння Грычынскай сямігодкі вучыўся ў Мінскім педагагічным вучылішчы імя Н.К. Крупскай (1950—54)- 3 1954 да 1961 працаваў загадчыкам культэце журналістыкі БДУ, які скончыў у 1958. У 1962—63 — літсупрацоўнік часопіса «Бярозка». 3 1963 — старшы рэдактар Беларускага радыё. У 1965—1967 працягваў вучобу на Вышэйшых літаратурных курсах у Маскве, потым зноў вярнуўся на беларускае радыё. У 1968—1972 супрацоўнік у часопісе «Маладосць», з 1972 быў рэдактарам аддзела паэзіі выдавецтва «Мастацкая літаратура». Друкавацца I. Калеснік пачаў у 1951 у газеце «Піянер Беларусі». Першы зборнік яго вершаў выйшаў у 1959 («Белыя каштаны»). Асноўныя тэмы творчасці — подзвіг савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне, партызанскі рух, мірная праца, каханне. На беларускую мову пераклаў творы рускіх, узбекскіх, малдаўскіх, грузінскіх, латышскіх, балгарскіх пісьменнікаў. Яго вершы перакладаліся на рускую, славацкую, украінскую і іншыя мовы. На словы I. Калесніка кампазітары П. Ахрыменка, I. Бабкоў, Я. Лукашэвіч, Ю. Семяняка напісалі песні. (Более подробную информацию можно получить в Дзержинской районной центральной библиотеке)

На Бацькаўшчыне, 1963 год

На пятым з’ездзе пісьменнікаў Беларусі, 1977 год

ТВОРЫ ІВАНА КАЛЕСНІКА

Калеснік, І. Белыя каштаны : вершы / І, Калеснік.-Мн.,1959.

Калеснік, І. Пяць сузор’еў : вершы / І. Калеснік.-Мн.,1963.

Калеснік, І. Калі разам мы : лірыка / І. Калеснік.-Мн.,1967.

Калеснік, І. Інтэрнат : вершы / І. Калеснік.-Мн.,1971.

Калеснік, І. Юнацтва : вершы / І. Калеснік.-Мн,1975.

Калеснік, І. Падарожнае : вершы, пераклады.-Мн.,1982.-303с.

Калеснік, І. Вершы / І. Калеснік // Ленінская праўда.-1957.-8 снежня

Калеснік, І. Дума пра бацькоўскі дом / І. Калеснік // Ленінская праўда.-1959.-14 лютага.-С. 4.

Калеснік, І. Вершы / І. Калеснік // Сцяг Кастрычніка.-1964.-16 студзеня.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Гілевіч, І. Ідзе папаўненне / Н. Гілевіч // Полымя.-1959.-№9.

Куксо, У. Пешая кніжка нашага земляка / У. Куксо // Ленінская праўда.-1959.-8 верасня.-С. 2.

Няхай, Р. Юнацкае слова паэта / Р. Няхай // ЛіМ.-1959.-27 чэрвеня.

Калеснік, І. Некалькі слоў аб сабе / І. Калеснік // Сцяг Кастрычніка.-1964.-16 студзеня.

Куксо, У. Па светлай дарозе / У. Куксо // Сцяг Катсрычніка.-1968.-4 студзеня.

Іван Калеснік // Пісьменнікі Савецкай Беларусі : кароткі бібліягр.даведнік.-Мн.,1970.-С. 167.

Лойка, О. На грани обычного и необычного / О. Лойка // Неман.-1972.-№4.

Калеснік, І. Квадры майго жыцця / І. Калеснік // Вытокі песні : аўтабіяграфіі беларускіх пісьменнікаў.-Мн.,1973.

Яфімаў, Р. Прыцемак “Дня паэзіі”? / Р. Яфімаў // ЛіМ.-1978.-10 сакавіка.

Барадулін, Р. Бывай, дружа / Р. Барадулін // ЛіМ.-1979.-15 чэрвеня.

Іван Калеснік : некралог // ЛіМ.-1979.-15 чэрвеня.

Барадулін, Р. Ен весны будзіў / Р. Барадулін // Лім.-1982.-15 кастрычніка.

Панізнік, С. Памяці Івана Калесніка : верш / С. Панізнік // Панізнік, С. Мацярык / С. Панізнік.-Мн.,1985.

Барадулін, Р. Ен будзіў весны / Р. Барадулін // Барадулін, Р. Парастак радка, галінка верша / Р. Барадулін.-Мн.,1987.-С. 108-113.

Іван Калеснік // Беларускія пісьменнікі (1917-1990) : даведнік.-Мн.,1994.-С. 247-248.

Калеснік Іван // Беларускія пісьменнікі : бібліягр.слоўнік:у 6 т:т.3.-Мн.,1994.-С. 99-104.

Вашкевіч, Г. Талент, прысвечаны бацькаўшчыне / Г. Вашкевіч // Сцяг Кастрычніка.-2002.-9 кастрычніка.-С. 3.

Успомніць паэта : Івану Калесніку – 70 гадоў // ЛіМ.-2002.-№40.-С.12.

Колесник Иван Иванович // Республика Беларусь : энциклопедия:т.4.-Мн.,2007.-С. 140.

Лукаш Калюга (Кастусь Пятровіч Вашына) нарадзіўся 27 верасня 1909 года. Малой Радзімай Кастусю сталася вёска Скварцы на 40 двароў, якая размясцілася ў 30-ці кіламетрах на паўднёвы захад ад Мінска, прыпісаная да Дабрынёўскага сельсавета ў Дзяржынскім раёне. Бацькі, Пётр Мікалаевіч і Вольга Сцяпанаўна Вашыны, не маглі нацешыцца першым нашчадкам – сынам, які моцна радаваў іх сваімі дзіцячымі забавамі. Аднак праз два гады ў хату ўвалілася няшчасце – памерла Кастусёва маці, і ён застаўся на руках у незамужняй бацькавай сястры Марыі.

Бацька Кастусёў хоць сам здолеў скончыць толькі чатырохкласную школу, але паважаў навуку, а таму з малых гадоў прыкладаў свайго хлапца да граматы. Кастусь удаўся кемлівы, хутка навучыўся чытаць.

Калі Кастусю споўнілася сем гадоў, бацька павёў яго ў Дабрынёўскую пачатковую школу, і там настаўнік быў здзіўлены хатнімі ведамі хлапчука. Кастусь выразна чытаў, някепска пісаў, спраўляўся з задачамі трэцяга класа. У 1921 годзе хлопчык паступіў у Станькаўскую сямігодку, якую скончыў у 1925 годзе.

За год да сканчэння сямігодкі памёр Кастусёў бацька, і яго замяніў яму родны дзядзька па мацеры, Уладзімір Сцяпанавіч Івашын. Паходзілі Вашыны з моцнага сялянскага роду, жылі ў дастатку, але працавалі ад відна да відна, часта не разгінаючы спіны.

Кастусёва маленства, як у кожнага вясковага дзіцяці, было пазбаўлена марнатраўства, а большасць радасцяў вынікала з далучанас-ці да клопатаў дарослых – вадзіць каня на начлег, вазіць снапы з поля, вучыцца касіць, араць, усё гэта было не нейкім нудным абавязкам, а шчасцем, якое трэба было заслужыць, бо сведчыла пра сталасць, як чалавека, як гаспадара. Гэта была вялікая школа жыцця. Трываласць такой жыццёвай філасофіі адчуў Лукаш Калюга і пазней зрабіў грунтам уласнай творчасці.

Менавіта сярод аднавяскоўцаў будучы пісьменнік убачыў і спазнаў прататыпаў персанажаў сваіх кніг. З твора ў твор будзе пераходзіць вёска Баркаўцы, за назвай і за самымі рознымі прыкметамі якой лёгка ўгадваюцца родныя пісьменніку Скварцы.

Пасля сямігодкі Кастусь паступіў у Магілёўскі педтэхнікум, але доўга там не заседзеўся. Пацягнула ў родную вёску, пра якую ў адным апавяданні з часам скажа так: “Весела ў Баркаўцах жыць, я яе ні на адну вёску, ні на адзін горад не прамяняў бы. За нашы Баркаўцы ў свеце лепшай вёскі няма. Ні за што з яе не выбраўся, хоць бы мне й прыплачвалі”. Дома Кастусь дапамагае дзядзьку па гаспадарцы, аддана працуе ў камсамоле, займаецца самаадукацыяй, многа чытае. У яго рояцца думкі, і яны, нібы тыя кумкі з песні, пачынаюць назаляць яму. А як прыгожа гучыць роднае слова ў Якуба Коласа, Янкі Купалы, Міхася Чарота… Гартаючы старонкі часопіса “Чырвоны сейбіт”, даведваецца, што там друкуюцца вершы і апавяданні вясковых хлопцаў… І тады ў яго ўзнікла думка спрабаваць напісаць пра жыццё сваёй вёскі.

“Выйшлі на цаліну” – так назваў Кастусь першае сваё апавяданне (1926), дзе адлюстраваў падзеі, як беззямельныя сяляне пачынаюць будавацца на цаліне, а хутаранцы злуюцца на гэту галоту.

Тады было модна пісаць пад псеўданімам, і Кастусь пачаў іменаваць сябе Лукашом Калюгам. Калюгамі ў Скварцах называлі копанкі з-пад торфу, напоўненыя вадой. Адна даволі вялікая калюга, з мноствам водных кветак, аеру – любімае месца дзяцей, знаходзілася каля яго вёскі, мабыць, яна і паспрыяла ў выбары псеўданіма.

Першы блін выйшаў крыху камякаваты: апавяданне не надрукавалі, але пахвалілі. Кастусь вырашыў далей выпрабоўваць свой талент і на пачатку 1927 года ён напісаў другое апавяданне “Вясна” па тэматыцы блізкае да першага. Вось тут яго талент заіграў шматкаляровымі адценнямі. Яно было надрукавана ў часопісе “Чырвоны сейбіт”. У лістападзе таго ж года надрукавалі другое яго апавяданне “У Клянках”. На гэтыя творы звярнуў увагу Кузьма Чорны. У тым жа годзе Лукаш Калюга сустрэўся ў рэдакцыі “Беларускай вёскі” з К.Чорным, які даў пачынаючаму пісьменніку многа парад у літаратурнай працы і параіў паступаць у Мінскі белпедтэхнікум, тагачасную літаратурную школу.

Пасля сустрэчы з К.Чорным у Кастуся нібы выраслі крылы, і ён за адзін 1928 год напісаў чатыры апавяданні (“Краўцы і чаляднікі”, “Лук’ян – капяраціўскі сабака”, “Трахім з пагулянкі”, “Баркаўцы – добрая вёска і баркаўчане вясёлыя людзі”), аповесць “Ні госць, ні гаспадар”, а ў верасні 1931 года – першую частку аповесці “Нядоля Заблоцкіх”.

Да тэхнікумаўскага Парнаса Кастусь хутка прывык, прыйшоўся яму да густу, стаў старанным студэнтам. Усе дысцыпліны даваліся лёгка. Пэўны час захапляўся выяўленчым мастацтвам, наведваў гурток, якім кіраваў вядомы мастак У.Кудрэвіч.

Кастусь быў сярод студэнтаў прыкметным юнаком: прыгожы, прыветлівы, інтэлігентны твар, разумныя вочы, багаты інтэлект. Ён быў эмацыянальным чалавекам, але не ўмеў хмурыцца. Валодаў вострым мастакоўскім вокам, мог імгненна заўважыць нешта такое асаблівае, характэрнае пры назіранні той ці іншай падзеі, паводзін чалавека і выказаць так трапна і вобразна, што здзіўляў усіх прысутных. Ветлівы, разумны гумар, красамоўства спрыялі яго аўтарытэту ў студэнцкім асяроддзі.

У Белпедтэхнікуме зачаравала Кастуся сусветная літаратура. Асабліва захапляўся Ф.Рабле, Дж.Свіфтам, Вальтэрам. Больш дасканала пазнаёміўся з творамі рускай класікі. Дзесьці пад канец вучобы адкрыў для сябе “Прыгоды бравага салдата Швейка” Я.Гашака і “Зайздрасць” Ю.Алешы. Творы гэтыя так яго захапілі, што ён адразу пачаў перакладаць іх на беларускую мову. Пераклады адобрыў К.Чорны і дапамог, каб яны дайшлі да чытача.

Найбольшы ўплыў на пісьменніцкае майстэрства Л.Калюгі зрабілі М.Гогаль, А.Чэхаў, Я.Колас, К.Чорны і часткова Ю.Алеша. Але найбольш пакланяўся ён М.Гогалю. Яго творы, асабліва “Мёртвыя душы”, перачытваў часта, паасобныя мясціны ведаў на памяць. Адчуваецца і падабенства твораў Гогаля і Калюгі – уласцівы ім самабытны тонкі народны гумар, дзе сутнасць яго скіравана на рэалістычны паказ жыцця. Іх пісьменніцкі стыль мае адзіныя вытокі, бо яны абодва карысталіся народнай творчасцю. Гэтым меркаванням адпавядаюць выказванні Янкі Скрыгана пра творчасць Л.Калюгі: “Мне падабаўся гэты пісьменнік. Арыгінальны па стылі і самабытны. Глыбокі па роздуме, прычым роздум ляжаў не ў радках, не наверсе, а недзе ў яе сутнасці, за тэкстам, як арганічны скутак сваіх адчуванняў. Культурны па мысленні і філасофскай напоўненасці. Чараўнік па мове: так і бруіцца, так і зіхаціць яна ўсім багаццем народнай дасціпнасці. Усмешнік – не-не дый пакажацца яна, гэтая добрая чалавечая ўсмешка, можа, нават крыху хітраватая і таксама схаваная за тканінай слоў”.

Белпедтхнікум Лукаш Калюга скончыў у 1931 годзе і пасля працаваў стыльрэдактарам у навукова-даследчым інстытуце прамысловасці, на Беларускім радыё. Жыў на прыватнай кватэры ў раёне Доўгабродскай вуліцы, побач з Вайсковымі могілкамі. Непадалёк кватараваў яго блізкі сябар Сяргей Астрэйка. Кожнаму госцю ўтульнага невялікага пакойчыка Л.Калюгі запаміналася кніжная паліца на ўсю сцяну, застаўленая цікавымі выданнямі аўтараў беларускай, рускай і замежнай літаратуры, а таксама карціна таленавітага мастака Р.Семашкевіча “Раніца юнацтва”, якую той падарыў пісьменніку ў знак знаёмства.

Няма дзіва, што жудасная хваля сталінскіх рэпрэсій, якая захліснула сабой усё чалавечае, народнае і нацыянальнае, не абышла і Белпедтэхнікум разам з яго выкладчыкамі, навучэнцамі і выпускнікамі. Уратавацца здолелі толькі адзінкі. Арышт не быў для Лукаша Калюгі чымсьці нечаканым: ужо сядзелі па турмах і лагерах многія знаёмыя, у тым ліку і сябры па згуртаванні “Узвышша”, а яго самога не раз выклікалі ў адпаведныя органы – прапаноўвалі, папярэджвалі, пагражалі. Да гонару пісьменніка, чалавека і грамадзяніна трэба сказаць, што ён быў адным з нямногіх, хто ні вусна, ні ў друку не выступаў з якімі-небудзь абвінавачваннямі, а тым больш крытыкай у адрас тых, каго ўзялі ці збіраліся ўзяць, не каяўся за памылкі ўласныя, якіх хоць і не было, ды прымушалі прызнаваць. Для Л.Калюгі ў гэтай сітуацыі пытанне заключалася не ў тым, возьмуць ці не, а калі і якія абвінавачванні прад’явяць, на які тэрмін пакараюць.

У 1933 г., калі арыштавалі Лукаша Калюгу, яшчэ захоўваліся фармальныя прыкметы следства і асуджэння. Сядзеў празаік у менскай турме, той самай, дзе да рэвалюцыі за ўдзел у нелегальным настаўніцкім з’ездзе адбываў пакаранне Якуб Колас.

Калюга быў асуджаны на 5 гадоў пазбаўлення волі. Калюгу адправілі на спецпасяленне ў горад Ірбіт Свярдлоўскай вобласці. У 1937 годзе выгнанца, як і многіх другіх, прыгаварылі да растрэлу. Пакаранне адбылося 2 кастрычніка, дзе пахаваны – невядома.

Лукаш Калюга загінуў ва ўзросце, калі творчая асоба звычайна пачынае свой шлях. І ён, быццам прадчуваючы заўчасную смерць, пачаў пісаць вельмі рана. У 1927 годзе К.Чорны змясціў у “Чырвоным сейбіце” першае апавяданне Л.Калюгі “Вясна”. У 1928 годзе часопіс “Узвышша” надрукаваў аповесць “Ні госць, ні гаспадар”. У 1931 годзе ў часопісе “Полымя” апублікавана першая частка аповесці “Нядоля Заблоцкіх” – “Прыгоды і летуценні”. На пачатку 1933 года ў “Чырво най Беларусі” з’яўляюцца кароткія апавяданні з цыкла “Вам знаёмае”.

Асобнае месца ў творчасці Л.Калюгі займаюць творы, напісаныя ва ўмовах лагернага жыцця і ссылак: няскончаныя аповесці “Дзе косці мелюць”, “Зэнка малы ніколі не быў”, “Зоры вам вядомага горада” і раман “Пустадомкі”.

Л.Калюга пераклаў на беларускую мову аповесць П.Панча “Блакітныя эшалоны”(1930), раман Ю.Алешы “Зайздрасць”(1931), раман Я.Гашака “Прыгоды бравага салдата Швейка”(ч.4,1932).

Усёй сваёй творчасцю пісьменнік не толькі сцвярджаў каштоўнасці традыцыйнай народнай маралі, але і адным з першых паспрабаваў разабрацца ў сутнасці новага грамадства. “І няхай сабе на долі такіх, як Лукаш Калюга, выпалі нялёгкія выпрабавані, і яны не здолелі раскрыцца на ўсю моц сваіх творчых магчымасцяў,…усё ж яны не здрадзілі чалавечнасці і назаўсёды засталіся перад сваім народам чыстымі душой,” – сказаў Яўген Лецка.

ТВОРЫ ЛУКАША КАЛЮГІ

Калюга, Л. Ні госць, ні гаспадар: Апавяданні і аповесці /Л.Калюга. – Мн.: Маст.літ., 1974. – 285 с.

Калюга, Л. Творы: Раман; Апавяданні; Аповесці; Лісты / Л.Калюга. -Мн.: Маст.літ., 1992. – 607 с. – (Спадчына).

Калюга, Л. Творы : апавяданні, аповесць / Лукаш Калюга.-Мн. : Маст.літ.,2011.-462с.

Калюга, Л. У Калянках : апавяданне / Лукаш Калюга // Чырвоны сейбіт.-1927.-№20-21

Калюга, Л. Вясна : абразок / Лукаш Калюга // Чырвоны сейбіт.-1927.-№13.

Калюга, Л. Трахім з Пагулянкі : апавяданне / Лукаш Калюга // Чырвоны сейбіт.-1928.-№11.

Калюга, Л. Лук’ян – капярціўскі сабака : апавяданне / Лукаш Калюга // Чырвоны сейбіт.-1928.-№10.

Калюга, Л. Краўцы і чаляднікі : апавяданне / Лукаш Калюга // Чырвоны сейбіт.-1928.-№8.

Калюга, Л. Дыямантаў ў выпісах мала / Лукаш Калюга // Чырвоны сейбіт.-1928.-№6-7.

Калюга, Л. Баркаўцы – добрая веска і баркаўчане – вяселыя людзі : апавяданне / Лукаш Калюга // Чырвоны сейбіт.-1928.-№12.

Калюга, Л. Як Міхалюку Баркаўцы даліся ў знакі : апавяданне / Лукаш Калюга // Узвышша.-1929.-№5.

Калюга, Л. Трахім – штучны чалавек : апавяданне / Лукаш Калюга // Узвышша.-1929.-№2.

Калюга, Л. Тахвілін швагер : апавяданне / Лукаш Калюга // Узвышша.-1929.-№8.

Калюга, Л. Іллючык - даследчык : апавяданне / Лукаш Калюга // Узвышша.-1929.-№3.

Калюга, Л. Вам знаемае : навела / Лукаш Калюга // Чырвоная Беларусь.-1933.-№2-3.

Калюга, Л. Цеснаватая куртачка : навела / Л.Калюга // Полымя.-1966.- № 8.

Калюга, Л. Вам знаёмае : апавяданні / Л.Калюга // Анталогія беларускага апавядання: У 2-х т. Т.1. – Мн., 1967.

Калюга, Л. Апавяданні /Л.Калюга // Полымя. - 1988. - №5.

Калюга, Л. Творы з-за кратаў / Л. Калюга // Маладосць.-1989.-№12.

Калюга, Л. Зоры вам вядомага горада / Л. Калюга // Літаратура і мастацтва.-1989.-6 кастрычніка.

Калюга, Л. Творы з-за кратаў / Л.Калюга // Маладосць. – 1989.-№ 12.

Калюга, Л. Пустадомкі : раман / Л.Калюга // Полымя. – 1990. - №8.

Калюга, Л. Ні госць ні гаспадар (раздзел з аповесці); Паросныя каты; Лук’ян – капераціўскі сабака / Лукаш Калюга // Беларуская літаратура : проза 20-х гадоў:хрэстаматыя.-Мн.,1996.-С. 488-503.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Пісьменнікі і крытыкі ў 1933 г. // ЛіМ.-1933.-28 студзеня.

Бранштэйн, Я. Пра беларускую савецкую прозу / Я. Бранштэйн // ЛіМ.-1934.-10 ліпеня.

Лукаш Калюга // Пісьменнікі Савецкай Беларусі : кароткі бібліягр.даведнік.-Мн.,1970.-С. 169.

Лецка, Я. Талент, які многа абяцаў… / Я. Лецка // Калюга, Л. Ні госць ні гаспадар / Л. Калюга.-Мн.,1974.

Вышынскі, М. З любасцю да людзей / М. Вышынскі // Полымя.-1974.-№10.

Паўлюкоўскі, І. Пясняр маладосці / І. Паўлюкоўскі // ЛіМ.-1979.-28 верасня.

Скрыган, Я. Каляровы аловак / Я. Скрыган // Скрыган, Я. Некалькі хвілін чужога жыцця : літ.успаміны, сустрэчы, шляхі / Я. Скрыган.-Мн.,1979.

Янкоўскі, Ф. Чытаючы Кастуся Вашыну : старонкі дзенніка / Ф. Янкоўскі // Вобраз-81.-Мн.,1981.

Грахоўскі, С. Лукаш Калюга : успаміны / Грахоўскі С. // Грахоўскі С. Так і было. – Мн., 1986.

Вышынскі, М. Праз путы і пакуты /М.Вышынскі, А.Харкевіч // Полымя. – 1991. - № 9. – С.210.

Лецка, Я. У слове – душа народа / Я. Лецка // Полымя.-1991.-№9.-С. 210-231.

Вышынскі, М. Праз путы і пакуты /М.Вышынскі, А.Харкевіч // Феміда.-1992.-5-11 октября.-С. 3.

Калюга Лукаш // Беларускія пісьменнікі : біябібліяграфічны слоўнік:у 6-ці: Т.3. – Мн., 1994. – С.121-122.

Лецка, Я. Залатое слова прасветленай душы: Жыццёвы шлях Л.Калюгі / Я.Лецка // Роднае слова.- № 10 – С.3.

Лукаш Калюга // Беларускія пісьменнікі (1917-1990) : даведнік.-Мн.,1994.-С. 252.

Марціновіч, А.А. Шляхам праўды : выбраныя старонкі беларус.літ.у святле сенняш.дня / А. Марціновіч.-Мн.,1994.

Панамарчук, М. Богам дадзены талент / М. Панамарчук // Сцяг Кастрычніка.-1994.-24 верасня.

Пруднікаў, П. Пралеска / М. Пруднікаў // Першацвет.-1994.-№2.-С. 117-122.

Сяднеў, М. Мова Лукаша Калюгі / Масей Сяднеў // Сяднеў, М. Масеева кніга / Масей Сяднеў.-Мн.,1994.-С. 81-83.

Харкевіч, А. Талент, богам дадзены / А. Харкевіч // Беларуская мінуўшчына.-1994.-№1.-С. 41-42.

Драздова, З. Голас народа / З. Драздова // Роднае слова.-1995.-№12.-С. 26-33.

Калюга Л. // Беларусь : энцыклап.даведнік.-Мн.,1995.-С. 360.

Лукаш Калюга // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі:т.4.-Мн.,1997.-С. 37-38.

Драздова, З.У. Творчасць А. Мрыя і Л. Калюгі : стылявыя асаблівасці / З.У. Драздова.-Мн.,1997.-143 с.

Чуеўская, М. Традыцыя як форма сацыкультурнай дэтэрмізацыі у апавяданнях Лукаша Калюгі // Роднае слова.-1997.-№9.-С. 59-66.

Алейнік, Л. Ні госць, ні гаспадар… / Л. Алейнік // ЛіМ.-1998.-13 лютага.-С. 6.

Лецка, Я.Р. Калюга Л. / Я.Р. Лецка // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т:т.7.-Мн.,1998.-С. 495.

Хаменка, У. Музыка жыла ў самой прыродзе / У. Хаменка // ЛіМ.-1998.-28 жніўня.

Алейнік, Л. “Дарагое Калюгава слова…” /Л.Алейнік //Маладосць. – 1999. - № 4. – С.237-239.

Калюга Л. // Гісторыя беларускай літаратуры ХХ стагоддзя : т.2:1921-1941.-Мн.,1999.

Маракоў, Л. Новае пра Лукаша Калюгу : дакументы, успаміны, каментарыі / Л.Маракоў // Роднае слова. – 1999. - № 9. – С.194-210.

Маракоў, Л. Падстрэлены на ўзлеце… / Л. Маракоў // ЛіМ.-1999.-№33.-С. 13-15.

Драздова, З. Чараўнік беларускай класікі / З.Драздова // Полымя. – 2000. - № 4. – С.234-247.

Олейник, Л. Актуальность традиции / Л. Олейник // Неман.-2001.-№6.-С. 240-248.

Алейнік, Л.В. Мастацкія асаблівасці аповесці Лукаша Калюгі “Зоры Вам вядомага горада” / Л.В. Алейнік // Весці НАН Беларусі. Серыя гуманітарных навук.-2002.-№1.-С. 96-99.

Падстаўленка, В. Каб захаваць сябе… : сказы Лукаша Калюгі / В. Падстаўленка // ЛіМ.-2002.-№32.-С. 14.

Падстаўленка, В.Ф. Спецыфіка твораў з элементамі сказавай формы Лукаша Калюгі / В.Ф. Падстаўленка // Веснік Віцебскага дзяржаўнага універсітэта.-2002.-№4.-С. 67-71.

Падстаўленка, В. Ісціна ў каляровай вокладцы / В. Падстаўленка // Маладосць.-2004.-№9.-С. 154-160.

Калюга Лукаш // Республика Беларусь : энциклопедия:т.3.-Мн.,2006.-С. 850.

Смірнова, В. Лексічныя дыялектызмы ў творах Лукаша Калюгі / В. Смірнова // Роднае слова.-2006.-№11.-С. 33.

Калюга Лукаш // Минская область : энциклопедия:т.2:Д-Я.-Мн,2007.-С. 136.

Алейнік, Л. Проза Лукаша Калюгі, альбо Школа сумленнасці і высокай маралі / Лада Алейнік // Літаратура і мастацтва.-2009.-11 верасня.-С. 12.

Жыбурт, В. Залатое слова прасветленай душы / В. Жыбурт // Сцяг Кастрычніка.-2009.-26 верасня.-С.2.

Шаладонаў, І. Цэльнасць бачання свету ў апавяданнях Лукаша Калюгі / І. Шаладонаў // Роднае слова.-2011.-№6.-С. 18-19.

Шаладонаў, І. Вобразная сістэма рамана "Пустадомкі" Лукаша Калюгі / Ігар Шаладонаў // Роднае слова. - 2019. - № 12. - С. 3 - 5.

Марціновіч, А. Кручаныя дні і прага жыць / Алесь Марціновіч // Літаратура і мастацтва. - 2019. - № 40 (11 кастрычніка). - С. 10.

Лапіцкая, А. Зоры з-за крат / Алеся Лапіцкая // Маладосць. - 2019. - № 9. - С. 88 - 91.

Зуева, Н. Мастацкае асэнсаванне нацыянальнага менталітэту ў творах Лукаша калюгі / Надзея Зуева // Роднае слова. - 2019. - № 12. - С. 6 - 8.

Аляксандр Пятровіч Макоўскі нарадзіўся 17 сакавіка 1943 г. у в. Павуссе Дзяржынскага раёна Мінскай вобласці. Скончыў Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт імя У.І. Леніна (1973). Працаваў на будоўлі, на заводзе, у аршанскай аб’яднанай газеце “Ленінскі прызыў”, у газеце “Чырвоная змена”, рэдактарам часопіса “Служба быту Беларусі”, у часопісе “Вожык”, загадчыкам Выдавецка-інфармацыйнага цэнтра Нацыянальнага банка Беларусі, рэдактарам часопіса “Банкаўскі веснік”, у Нацыянальным прэс-цэнтры Рэспублікі Беларусь. (Более подробную информацию можно получить в Дзержинской районной центральной библиотеке)

Вясёлка.- 2013.- №1.- С.16.

ТВОРЫ

Макоўскі, А.П. Майстры добрага настрою / Алесь Макоўскі.-Мн. : Беларусь, 1985.

Маковский, А.П. Парикмахер / А.П.Маковский.-Мн. : Нар.асвета, 1980.-45с.-(Учащимся о профессиях).

Макоўскі, А.П. Сябры-таварышы : нарысы пра настаўнікаў рабочай моладзі / Алесь Макоўскі.-Мінск : Беларусь, 1980.

Макоўскі, А. Акварыум / А. Макоўскі.-2012.-№2.-С. 101-111.

Макоўскі, А. Гора горкае / Алесь Макоўскі // Полымя.-2010.-№2.-С. 106-113.

Макоўскі, А. Дзяды і ўнукі / А. Макоўскі // Звязда.-2010.-11 снежня.

Макоўскі, А. Камандзіровачнае шчасце : апавяданне / А. Макоўскі // Маладосць 2012.- №5.-С. 21-27.

Макоўскі, А. Развітальнае рэха: раман / Алесь Макоўскі // Полымя. - 2013. - № 7. - С. 7 - 60.

Макоўскі, А. Споведзь кар’ерыста : гумарэска // Кубік Рубіка : апавяданні, пародыі, афарызмы.-Мінск,1987.-С. 49-61.

Макоўскі, А. Уцякаў рой : апавяданне / Алесь Макоўскі // Полымя.-2008.-№9.-С. 80-90.

Макоўскі, А. Ціхая гавань : урыўкі з аповесці // Сцяг Кастрычніка.-1993.-20 студзеня, 3 сакавіка.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Фралова, І. І першым было слова / Іна Фралова // Літаратура і мастацтва. - 2013. - № 14 (5 красавіка). - С. 10.

Целеш, Л. Жыццялюб родам з Павусся / Лявон Целеш // Узвышша. - 2013. - 20 ліпеня. - С. 8.

Быў аўтарам папулярных брашур: «Аб Яне Гутэнбергу і аб тым, як людзі навучыліся пісаць і друкавацца» (1899; 2-е выд., 1927), «Аб Крыштафу Калумбу або аб тым, хто першым адкрыў Амэрыку» (1925). Аўтар зборніку апавяданняў «Martosia i my» (1899) і інш., крытычных артыкулаў. У 1925 г. адзначаны Ордэнам Ганаровага легіёну. У 1935 адзначаны Залатым акадэмічным лаўрам Польскай акадэміі літаратуры.

Антоні Патоцкі (Antoni Potocki) гербу Шэліга /Szeliga/ нарадзіўся 17 верасня 1867 г. у м. Койданава Мінскай губерніі ў шляхецкай сям’і Аляксандара і Касыльды (у дзявоцтве Яблонская) Патоцкіх. Вучыўся ў гімназіях Мінска і Варшавы, вышэйшую адукацыю атрымаў у 1894-1897 гг. у парыжскай Школе палітычных навук (па-француску: Ecole des Science Politiques). Калі ў Парыжы ўтварылася польскае артыстычна-літаратурнае кола, стаў яго сакратаром. Акрамя рэдактарскай і публіцыстычнай дзейнасці выконваў розныя функцыі ў эмігранцкіх арганізацыях (Польска-францускі камітэт, Польскае артыстычна-літаратурнае таварыства, Таварыства сацыяльна-культурнай працы для польскай дыяспары ва Францыі. У 1904—1905 гг. выдаваў у Парыжы часопіс «Мастацтва». У час Першай сусветнай вайны быў віцэ-прэзідэнтам Польскага нацыянальнага саюзу. У 1931г. быў камісарам польскага ўраду на сусветнай выставе ў Парыжы. Перад пачаткам вайны вярнуўся ў Варшаву і пасяліўся ў Hotelu Sejmowym. Памёр у Варшаве 5 кастрычніка 1939 г. У 1901 г. Э. Пашкоўскі напісаў аб Патоцкім аповесць, дзе ён выведзены пад імем Юліка Блоцкага. (Более подробную информацию можно получить в Дзержинской районной центральной библиотеке)

Герб Шэліга “В поле червлёном полумесяц золотой, рогами вверх обращённый, а из средины его выходит золотой крест. Нашлемник состоит из павлиньего хвоста»

У 1925 г. А.Патоцкі адзначаны Ордэнам Ганаровага легіёну.

Выданні розных гадоў Антоні Патоцкага.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Валаханович, А.И. Родина Потоцкого Антона Александровича //Валаханович А. И., Кулагин А. Н. Дзержинщина: прошлое и настоящее.- Минск,1986.-С. 146-147.

Патоцкі Антон Аляксандравіч // Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Дзяржынскага раёна.-Мінск,2004.- С. 263.

Залман Рэйзен нарадзіўся 6.10. 1887 г. у Койданаве, яўрэйскі пісьменнік. У 1908 г. у Варшаве выдаў падрыхтаваны разам са сваім старэйшым братам Абрамам падручнік «Матчына мова». У 1915 г. пасяліўся ў Вільні. У 1919 - 1939 гг.працаваў галоўным рэдактарам яўрэйскага штотыднёвіка «Дзень». Шмат гадоў быў старшынёй Саюза яўрэйскіх журналістаў і літаратараў у Вільні. Удзельнічаў у заснаванні розных яўрэйскіх навучальных устаноў, адзін з заснавальнікаў Яўрэйскага навуковага інстытута. Свой талент прысвяціў галоўным чынам стварэнню і ўдасканаленню навуковай базы ідыш. У 1921 г. выдаў граматыку, потым шмат іншых прац па яўрэйскай філалогіі. З.Рэйзен — выдатны даследчык гісторыі яўрэйскай літаратуры; яго галоўная праца «Лексікон яўрэйскай літаратуры, перыёдыкі і філалогіі» (у 4 тамах, Вільня 1926 — 1929), дзе падаюцца біяграфічныя звесткі, навуковы аналіз творчасці вядомых яўрэйскіх пісьменнікаў. Для гэтага выдання сам напісаў шмат біяграфічных артыкулаў. У прадмове да пасляваеннага выдання «Лексікона...» (Нью-Йорк, 1948) З. Рэйзен названы «піянерам і стваральнікам падмурка лексікаграфіі яўрэйскіх пісьменнікаў». На падставе «Лексікона...» З. Рэйзіна ў Нью-Йорку выйшла пашыранае і дапоўненае выданне ў 8 тамах. Калі віленскае выданне змяшчала 347 біяграфій яўрэйскіх пісьменнікаў, ураджэнцаў Беларусі, то нью-йоркскае — каля 450. Залману Рэйзену належыць пераклад «Злачынства і пакаранне» Ф. Дастаеўскага на мову ідыш.

У 1928 г. два месяцы знаходзіўся ў турме за пратэст супраць уводзін польскімі ўладамі агульнага (у тым ліку і для ўрэяў) дня адпачынку ў нядзелю. 1.10.1939 г. арыштаваны органамі НКУС СССР у Вільні і пасаджаны ў турму. Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны вывезены ў Вілейку. Памёр у 1941 г. Абставіны смерці невядомы. Верагодна, загінуў на «этапе», калі вывозілі з Вілейкі.

члены праўлення Сусветнага Яўрэйскага ПЭН-клуба, Вільня, 1928 г. (Более подробную информацию можно получить в Дзержинской районной центральной библиотеке)

М. Кульбак, І. Апатошу, М. Эрык і З. Рэйзен – члены праўлення Сусветнага Яўрэйскага ПЭН-клуба, Вільня, 1928 г.

ТВОРЫ

Rejzen, Zalman. Subject: Yiddish language -- Etymology; Yiddish language – Grammar / Zalman Rejzen.-Varshe : Ferlag "Progres".https://www.twirpx.com/file/919275/

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Валахановіч А. І. Пісьменніцкая сям’я з Койданава // Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Дзяржынскага раёна / А.І. Валахановіч.-Мінск,2004.-С. 622—623.

Залман Калманавіч Рэйзен // https://be-x-old.wikipedia.org/wiki/ Залман_Рэйзен

Рейзен Залман Калманович // https://www.rujen.ru/index.php/ РЕЙЗЕН_Залман_Калманович

Калман Рэйзен (Рэйзін) нарадзіўся ў Койданава Мінскай губерніі, зараз г. Дзяржынск. Самавук, аўтар некалькіх фэльетонаў у «Ха-Меліц», вершаў на іўрыце (зборнік «Іёна хомія» — «Галубка, якая буркуе», Бердзічаў, 1893) і на ідыш.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Валахановіч А. І. Пісьменніцкая сям’я з Койданава // Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Дзяржынскага раёна. Мінск. 2004. С. 622.

Калман Рэйзен // https://be-x-old.wikipedia.org/wiki/Калман_Рэйзен

Абрам (Аўром, Аўрахам) Калманавіч Рэйзен (Рейзін), навэліст, паэт і журналіст, нарадзіўся ў м. Койданава Мінскай губерніі, цяпер Дзяржынск.

Вучыўся ў хедары, затым у свайго дзядзькі, знаўцы Талмуда. Пачаткам рускай і нямецкай моў, а таксама граматыкі іўрыту Абрама навучыў бацька, Калман Рэйзен.

Сам Абрам Рэйзен складаў вершы з дзевяці гадоў. У 1891 г. адзін з вершаў Рэйзена быў змешчаны ў першым выпуску «Ды ідышы бібліятэк», а ў 1892 г. філадэльфійская газэта «Штот-цайтунг» надрукавала вершы Рэйзена, атрыманыя праз Шалома Алейхема.

У гэтыя гады Рэйзен настаўнічаў у мястэчках, непрацяглы час жыў у Мінску. У 1895—1898 гг. служыў у расійскім войску (музычная рота), а сваёй дэмабілізацыі прысвяціў паэму «Майн цурыккер ахейм» («Маё вяртанне дахаты», штотыднёвік «Драпак ід», Кракаў, 1899). У канцы 1899 г. пераехаў з Мінска ў Варшаву. Незадаволены прапагандай сіянізму і іўрыту ў «Драпак ід», Рейзен выдаў альманах «Дос цванцікстэ йорхундэрт» («Дваццатае стагодздзе», Варшава, 1900), які адпавядаў поглядам Абрама на «жаргон» ідыш як на мову сучаснай літаратуры і навукі яўрэйскага народу. У 1900-х гг. Абрам стаў вядомы як аўтар поўных сацыяльнага пратэсту вершаў у народным духу, частка якіх стала папулярнымі песнямі. Літаратурная дзейнасць Рэйзена была надзвычай прадуктыўная і шматстайная (да 1929 г. збор ягоных твораў складаўся з 24 тамоў). Шмат сіл аддаў Абрам выданню літаратурных часопісаў на ідыш, а таксама рэдагаванню розных пэрыядычных выданняў і перакладам на ідыш (у тым ліку з рускай мовы і з іўрыту). Абрам надаваў таксама шмат увагі ўдасканаленню школ на ідыш: выданню хрэстаматыяў і кніг для школьнага чытання, сумесна з братам Залманам склаў слоўнік словаў, якія ўвайшлі ў ідыш з іўрыту.

Пасля дзвюх паездак у ЗША Абрам канчаткова пасяліўся там напачатку Першай сусветнай вайны. У яго творах (у тым ліку і ў аднаактных п’есах, якія ён пачаў пісаць з 1909 г.) з’явіліся амэрыканскія рэаліі, але пэрсанажы заставаліся тымі ж жыхарамі Беларусі. У 1928 г. здзейсніў турнэ па краінах Заходняй Еўропы і Савецкім Саюзе, дзе быў асабліва цёпла сустрэты.

ТВОРЫ

Рейзен, А. Юбилеум аусгабе : т 1-12 / А. Рейзен.-Нью-Йорк, 1920;

Рейзен, А. Але верк : т. 1—24 / А. Рейзен.-Вильна, 1929;

Рейзен, А. Дерцейлунген. / А. Рейзен ; Вступ. ст. М. Литвакова.-Киев, 1929;

Рейзен, А. Ойсгевейлте верк ин драй бендер : т. 1—3 / А. Рейзен.-Москва, 1929.

Рейзен, А.Зимой / Авром Рейзен // https://www.stihi.ru/2002/08/05-637

Рейзен, А. Ханука. идиш // Авром Рейзен // (https://www.sunround.com)

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Абрам Рэйзен // https://be-x-old.wikipedia.org/wiki/Абрам_Рэйзен

Валахановіч А. І. Пісьменніцкая сям’я з Койданава / А.І. Валахановіч // Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Дзяржынскага раёна.-Мінск, 2004.-С. 622.

Еврейский поэт Авром Рейзен // https://www.languages-study.com/yiddish/reizen.html

Хейфец, И. Хронология становления и развития идиш-литературы / Иосиф Хейфец //https://berkovich-zametki.com/2009/Zametki/Nomer11/Kheyfets1.php

Сара Калманаўна Рэйзен (Рэйзін)— паэтка, дзіцячая пісьменніца і перакладчыца (1885, Койданава — 1974, ЗША).

Пісала на ідыш. З 1933 г. жыла ў ЗША. Аўтар шэрагу зборнікаў вершаў і прозы. Першая яе кніга «Сон і ява» выйшла ў Варшаве, другая «Вершы» — у Вільні, трэцяя «Вершы» — у 1955 г. у Нью-Йорку. Перакладала на ідыш творы А. С. Пушкіна, І. С. Тургенева, Л. М. Лермантава і інш.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Валахановіч, А. І. Пісьменніцкая сям’я з Койданава / А.І. Валахановіч // Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Дзяржынскага раёна.-Мінск, 2004.-С. 623.

Сара Рэйзен // https://be-x-old.wikipedia.org/wiki/Сара_Рэйзен

Сара Рэйзен // https://ru.wikipedia.org/wiki/Рейзен

Сара Рэйзен // https://www.rujen.ru/index.php/РЕЙЗЕН_Сарра_Калмановна

Алесь Рыбак (Аляксандр Пятровіч) нарадзіўся 7 лістапада 1934 года ў вёсцы Макаўчыцы Дзяржынскага раёна (вёска увайшла у г.Дзяржынск). Вось як гаворыць аб сабе, сам пісьменнік: “Пра пакаленне, да якога я належу, кажуць: іх дзяцінства было абпалена вайной. Гэта не крылатая фраза, не моўнае штукарства – на сваіх кволых плячах мы пазнавалі горкую ісціну гэтых слоў. Яна ўвабрала ў сябе і ранняе сіроцтва многіх равеснікаў, чые бацькі загінулі, абараняючы родную зямлю, і холад, і голад, і непасільную, не па гадах часам, працу, каб неяк трымацца на нагах, бо ўперадзе бачылася светлае, зманлівае пасляваеннае ранне. Адсюль і цяга да ведаў, і апантаная, нягледзячы ні на што, прага жыцця”. Алесь рана застаўся без бацькоў. Яго бацьку расстралялі ў 1942 годзе за сувязь з партызанамі. Маці расстралялі ў 1944 годзе пры адступленні нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Алесь пайшоў у школу пасля вызвалення Беларусі ад акупантаў. Спачатку вучыўся ў Дзяржынскай сярэдняй школе, потым у Мікалаеўшчынскай сярэдняй школе Стаўбцоўскага раёна. Тут ён неаднаразова быў удзельнікам сустрэч вучняў школы з Якубам Коласам. Пад уражаннем гэтых сустрэч пачаў спрабаваць свае сілы ў паэзіі. У 1953 годзе пасля заканчэння Мікалаеўшчынскай школы паступіў на беларускае аддзяленне філалагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага універсітэта, які скончыў у 1958 годзе. У 1958-1959гг. працаваў у рэдакцыях радашковіцкай, дзяржынскай, бягомльскай раённых газет. З 1959 па 1962 год Алесь працаваў у газеце “Калгасная праўда” (цяпер “Белорусская нива”); у 1962-1963гг. на беларускім радыё; у 1963-1964 – у часопісе “Бярозка”. У 1964-1966 быў на творчай рабоце. З 1966 года працаваў у Маскве старшым карэктарам у Аддзеле апублікавання актаў Вярхоўнага Савета СССР. У 1970 годзе быў назначаны рэферэнтам у сакратарыяце Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР. У гэты ж час адначасова выкладаў беларускую мову ў Літаратурным інстытуце імя М. Горкага. З 1972 года Алесь Рыбак працуе намеснікам адказнага сакратара праўлення Саюза пісьменнікаў Беларусі. З 1978 года працуе ў выдавецтве “Мастацкая літаратура”. Член Саюза пісьменнікаў з 1973 года.

Друкавацца Алесь Рыбак пачаў у 1953 годзе. Першы яго верш “Над Нёманам” змешчаны ў стаўбцоўскай раённай газеце “Голас селяніна”. Потым тут жа друкаваліся многія падборкі, звязаныя з коласаўскімі мясцінамі і родным краем. У гэтым жа годзе Алесь Рыбак пачаў друкавацца і ў рэспубліканскім друку.

Сваё першае апавяданне “Першыя крокі” напісаў у 1955 годзе. І быў заўважаны. У 1956 годзе Алеся Рыбака запрасілі на І Рэспубліканскую нараду маладых празаікаў, што праходзіла ў Доме творчасці пісьменнікаў імя Я. Коласа ў Каралішчавічах пад Мінскам.

Першая кніга Алеся Рыбака “Дарогі бываюць розныя” выйшла ў 1972 годзе. Менавіта з яе пачалася схільнасць Алеся Рыбака да канкрэтнага факта, жыццёвых калізій, якія мелі месца і ў сапраўднасці. Інакш кажучы, прысутнічаюць пэўныя аўтабіяграфічныя моманты. Акрамя апавяданняў у яе ўвайшлі гумарэскі.

У 1976 годзе Алесь Рыбак выдаў зборнік прозы для дзяцей “Сёння прыедзе тата”

Ад жыцця ішоў пісьменнік і ў аповесці “Што пасееш...”. Галоўная гераіня твора Вольга Лагацкая ў гады вайны страціла мужа і сына. Яна ўсынавіла двух дзяцей былой жонкі паліцая – малалетняга Алёшку і хлопчыка, які нарадзіўся ў яе на вачах, а маці адразу пасля родаў памерла. Падставай для напісання гэтай аповесці, стаў ліст напісаны па-беларуску і дасланы ў часопіс “Крестьянка”. Аповесць атрымала высокую ацэнку крытыкі. Вось меркаванне Васіля Быкава: “Дабротны твор рэалістычнай прозы, напісаны па майстэрску і стрымана, без непатрэбнай ў такіх выпадках шматслоўнасці і налёту сентыментальнасці”. Гэты твор Алеся Рыбака па сутнасці стаў у многім новым поглядам на вайну. Увогуле, лёс аповесці шчаслівы. Урыўкі з яе перакладаліся на англійскую, французскую, нямецкую, польскую, чэшскую і славацкую мовы. Яна ўвайшла ў кнігу “Апошняя камандзіроўка”, якая выйшла ў 1985 годзе ў выдавецтве “Советский писатель”. Шырокі рэзанас мела публікацыя гэтай аповесці ў часопісе “Советская литература” ў 1986 годзе. Гэты часопіс распаўсюджваўся на некалькі вядучых замежных мовах. У 1990 годзе урывак пад назвай “Дома” пабачыў свет на старонках часопіса “Кароткія міжнародныя апавяданні”, што выходзіць раз у два месяцы ў ЗША.

Ваенны і пасляваенны побыт, жыццё абяздоленай беларускай вёскі раскрываюцца ў рамане

“Трэба было жыць” (1990). На першым плане –лёс галоўнага героя Вадзіма Гурко, які пахаваў маці і маленькага браціка, які падарваўся на міне. Яшчэ раней загінуў яго бацька. “Раман – аўтабіяграфічны, - сведчыць пісьменнік. – Многія прозвішчы і імёны людзей, якіх я ведаў, засталіся. Вядома, месца дзеяння зменена, і назвы населеных пунктаў таксама.Вайна пакінула ў маім сэрцы незагойны, крывавы след. Я проста не мог яшчэ раз не звярнуцца да тых падзей, каб зноў асэнсаваць іх..

Галоўны герой рамана Вадзім Гурко – гэта ў многім сам аўтар, але ж ён, несумненна, і вобраз збіральны, бо ў ім шмат з таго, што перажылі дзеці вайны. Лёс сям’і Гурко – гэта лёс усёй шматпакутнай Беларусі.

“Галаброды” (2006) – працяг рамана “Трэба было жыць”, другая частка дылогіі, якую аўтар пісаў на працягу немалога адрэзку жыцця. Пісаў крывёю і сэрцам, бо яны пазнаныя уласным лёсам, пакутнага і ад ранняга сіроцтва, і ад нядаўняй спусташальнай вайны. Вір народнага жыцця ўцягнуў у свой паток галоўнага героя дылогіі Вадзіма. Што бачачы на свае вочы, што чуючы, хлапец ўсё прапускае праз сваё сэрца і нервы. У “Галабродах” ёсць старонкі, дзе галоўны герой у думках вяртаецца ў сваё нядаўняе мінулае, паказанае у рамане “Трэба было жыць”.

Пісьменніку ўласцівы добрае веданне побыту, звычаяў, настрояў вясковага чалавека, уменне стварыць запамінальныя характары, вострыя канфліктныя сітуацыі. У сваіх творах Алесь Рыбак праслаўляе мацярынства, жанчыну, яе дабрыню і гуманізм, паэтызуе высакароднасць, самаахвярнасць, маральнасць сваіх продкаў і сучаснікаў. “Трэба жыць...” – за гэтымі словамі – аптымізм Алеся Рыбака, пісьменніка, грамадзяніна, чалавека, неабыякавага да жыцця, які імкнецца раскрываць яго праўдзіва і псіхалагічна глыбока.

“Хрумкач”(2010) – змяшчае аднаімённую аповесць, раман “На раздарожжы” – працяг аўтабіяграфічных раманаў “Трэба было жыць” і “Галаброды”. У рамане прасочваецца лёс галоўнага героя Вадзіма Гурко: паступленне ў БДУ вучоба, першае знаёмства з Васілём Быкавым, каханне да любімай дзяўчынкі Люсі і шлюб з ёй, праца, сямейнае жыццё, і, нарэшце паездка ў Маскву на працу, на новую адказную пасаду. (Более подробную информацию можно получить в Дзержинской районной центральной библиотеке)

На юбілеі з нагоды 85-годдзя Я. Брыля. На здымку: (справа налева) Я. Брыль, В. Іпатава, А. Рыбак, Р. Гарэцкі з жонкай. 24.08. 2002 г.

У сакавіку 2007 года ў Дзяржынскай цэнтральнай раённай бібліятэцы прайшла прэзентацыя кнігі “Галаброды” з удзелам аўтара і галоўнага летапісца Дзяржыншчыны Анатоля Валахановіча.

Кнігі – на добрую памяць землякам. Сакавік 2007 года. Дзяржынская цэнтральная раённая бібліятэка.

24 чэрвеня 2010 года ў Дзяржынскай цэнтральнай раённай бібліятэцы адбылася прэзентацыя кнігі “Хрумкач.

КНІГІ А. РЫБАКА

Рыбак, А. Дарогі бываюць розныя: апавяданні і гумарэскі / Алесь Рыбак.- Мн.: Маст. літ.,1972.- 134с.: іл. Рэц.: Вышынскі, М. Дарогі бываюць розныя // Полымя.- 1973.- № 4.

Гадыцкі, К. Галоўны герой- чалавек // Мінская праўда.- 1973.- 12 чэрв.

Паслядовіч,М. Свет чалавечых пачуццяў / М. Паслядовіч // ЛіМ.- 1973.- 23 сак.-С.6.

Рыбак, А. Сёння прыедзе тата : апавяданні:для малодшага школьнага ўзросту / Алесь Рыбак.- Мн.: Маст. літ.,1976.- 23с.: іл.

Рыбак, А. Што пасееш...: аповесць, апавяданні /Алесь Рыбак.- Мн.: Маст. літ., 1982.- 334с.

Рэц.: Каваленка, В. Добры засеў заўсёды твой // Каваленка В. Покліч жыцця.- Мн.,1987.- С.160-168.

Козіч, В. Поле памяці // ЛіМ.- 1983.-20 мая.

Мыслівец, В. Спасцігаючы глыбіні душы // Вячэрні Мінск.- 1983.- 22 лістапада.

Рыбак, А. Апошняя камандзіроўка: аповесць, апавяданні / Алесь Рыбак.- Мн.: Маст.літ.,1985.- 317с.:іл.

Рыбак, А. Трэба было жыць: раман / Алесь Рыбак.- Мн.: Маст.літ.,1990.- 319с.

Рыбак, А. Абпаленыя крылы: раман, аповесць.- Мн.: Маст.літ., 1994.- 518с.

Рыбак, А. Трэба было жыць: раман : для ст. шк. узросту/ Алесь Рыбак; Паслясл. А. Марціновіча.- Мн.:Маст.літ., 1997.- 318с. –(Школьная бібліятэка).

Рыбак, А. Галаброды: раман, аповесць, апавяданні /Алесь Рыбак .- Мінск: Кнігазбор, 2006.-306с.

Рыбак, А. Хрумкач : раман, аповесць, эсэ / Алесь Рыбак.-Мн.,2010.-422с.

Аповесць “Хрумкач” – пра час ваеннага і пасляваеннага ліхалецця. У ёй апісан адзін з эпізодаў хцівасці і канчатковым выніку, злачыннай здрады чалавека дзеля сваіх карыслівых інтарэсаў. Герой, які выжыў дзякуючы самаахвярнасці простай вясковай жанчыны, знаходзіць у вялікім горадзе здрадніка і па-свойму распраўляецца з ім…

Рыбак, А. Пацалунак з гаркотай. Ранні холад: Апавяданні / Алесь Рыбак // Маладосць.- 2006.- №7.- С.20-31.

Рыбак, А. На раздарожжы / Алесь Рыбак // Полымя.-2010.-№6.-С. 42-72.

Рыбак, А. На раздарожжы / Алесь Рыбак // Полымя.-2011.-№11.-С. 38-62.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Алесь Рыбак // Пісьменнікі Савецкай Беларусі: кароткі даведнік.- Мн.,1981.- С.300-301.

Шулякоўскі, А. Алесь Рыбак // Полымя.- 1984.- № 11.- С.223.

Алесь Рыбак // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі.-Т.4.-Мн.,1987.- С.545.

Алесь Рыбак // Беларускія пісьменнікі (1917-1990): даведнік.- Мн.,1994.- С.470.

Марціновіч, А. Трэба жыць // ЛіМ.- 1994.- 4 лістапада.

Міхалёва, І. Алесю Рыбаку – 60 год // Сцяг Кастрычніка.- 1994.- 5 лістапада.- С.4.

Алесь Рыбак // Беларускія пісьменнікі (1917-1990) : даведнік.-Мн.,1994.-С. 470.

Рыбак, А. Што пасееш, тое і ўзыйдзе / З пісьменнікам Алесем Рыбаком гутарыў А. Марчэня // Першацвет.- 1994.- № 3.- С.94-100.

Маляўка, П.І. Рыбак Алесь // Беларускія пісьменнікі: біябібліяграфічны слоўнік.- Т.5.-Мн.,1995.- С.184-185.

Рыбак Алесь // Беларуская энцыклапедыя.- Т.13.-Мн.,2001.- С.481.

Савік, Л. Лёсам пазнанае: Да 70-годдзя Алеся Рыбака / Лідзія Савік // Наша слова.- 2004.- 3 лістап.-С.3, 10 лістап.- С.3.

Рыбак Алесь // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Дзяржынскага раёна.-Мн.:БЕЛТА, 2004.-С.618-619.

Рыбак Алесь // Минская область : энциклопедия:т.2.-Мн.,2007.-С.551.

75 гадоў Алесю Рыбаку // Наша слова.-2009.-№8.-С.1.

Целеш, Л. Творчая ўдача пісьменніка / Лявон Целеш // Наша слова.-2009.-№8.-С. 2.

Целеш, Л. Новая аповесць нашага земляка / Лявон Целеш // Сцяг Кастрычніка. - 2010. - 8 мая. - С. 12.

Целеш, Л. Свята кнігалюбаў / Лявон Целеш // Сцяг Кастрычніка. - 2010. - 7 жніўня. - С. 12.

Сабалеўскі Анатоль Вікенцьевіч нарадзіўся 27.5.1932 у в. Андрыеўшчына Дзяржынскага р-на Мінскай вобласці у сям’і калгаснікаў. Бацьку, Вікенція Вікенцьевіча, у пачатку вайны расстралялі фашысты. Маці, Сабіна Станіславаўна, да выхаду на пенсію працавала ў калгасе. Пасля заканчэння сямігодкі А. Сабалеўскі вучыўся ў Мінскім педвучылішчы імя Н. К. Крупскай (1949—53), потым на аддзяленні журналістыкі БДУ (1953—58). Апошнія два гады вучобу спалучаў з працай у аддзеле мастацтва газеты «Літаратура і мастацтва». 3 1958 да 1961 займаўся ў аспірантуры пры Дзяржаўным інстытуце тэатральнага мастацтва імя А. Луначарскага (Масква). У 1961—72 малодшы, старшы навуковы супрацоўнік Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР, па сумяшчальніцтву выкладаў гісторыю тэатра, а таксама вёў заняткі па тэатральнай крытыцы ў Беларускім тэатральна-мастацкім інстытуце. У 1972—90 працаваў загадчыкам кафедры гісторыі і тэорыі мастацтва, мовы і літаратуры, у 1984—89 — рэктарам Беларускага тэатральна-мастацкага інстытута. 3 1990—93 загадчык аддзела міжнацыяналь-ных культурных працэсаў Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН Беларусі, з 1993 загадчык кафедры Беларускага універсітэта культуры. Рэдактар часопіса «Тэатральная Беларусь» (з 1992).

Літаратурна-крытычную дзейнасць А. Сабалеўскі пачаў у 1953. Даследваў пытанні гісторыі, тэорыі і сучаснай практыкі беларускага тэатра, драматургіі, праблемы нацыянальнага і міжнацыянальнага ў мастацтве, узаемасувязей братніх тэатральных культур, творчасць драматургаў, дзеячаў сцэны (манаграфіі і зборнікі артыкулаў «Рампай асветленае», «Уладар дум чалавечых», «Ад п'есы — да спектакля», «Тэатр адкрывае заслону», «Асоба мастака», «Беларуская савецкая драма», «Беларуская драматургія ў тэатрах народаў СССР” і інш. Складальнік двухтомнай хрэстаматыі па гісторыі беларускага тэатра і драматургіі для ВНУ, адзін з рэдактараў і аўтар раздзелаў “Гісторыі беларускага тэатра ў 3 т. Напісаў аповесць “Жылі-былі хлопцы…” шэраг апавяданняў.

А.В. Сабалеўскі памёр 6 красавіка 2012 года. Пахаваны на могілках у в. Андрыеўшчына Дзяржынскага раёна. Па завяшчанню земляка частка яго асабістай бібліятэкі з экслібрысам і дарункавымі надпісамі была перададзена ў фонд Дзяржынскай цэнтральанй раённай бібліятэкі. (Более подробную информацию можно получить в Дзержинской районной центральной библиотеке)

тэатральна-мастацкага інстытута.

ТВОРЫ АНАТОЛЯ САБАЛЕЎСКАГА

Сабалеўскі, А.В. Рампай асветленае : тэатр.-крытыч. артыкулы / А. Сабалеўскі. - Мн., 1962.

Сабалеўскі, А.В. Уладар дум чалавечых : творчасць нар. артыста СССР Б. Платонава / А. Сабалеўскі. - Мн., 1964.

Сабалеўскі, А.В. Ад п'есы — да спектакля / А. Сабалеўскі. - Мн., 1965.

Сабалеўскі, А.В. Беларуская савецкая драма : У 2 кн: кн. 1. / А. Сабалеўскі. - Мн., 1969.

Сабалеўскі, А.В. Вобраз У. I. Леніна ў беларускім тэатры / А. Сабалеўскі. - Мн., 1970.

Сабалеўскі, А.В. Театр открывает занавес / А. Сабалеўскі.- Мн., 1970.

Сабалеўскі, А.В. Беларуская савецкая драматургія і яе сцэнічнае ўвасабленне / А. Сабалеўскі. - Мн., 1971.

Сабалеўскі, А.В. Белорусская драматургия в театрах народов СССР / А. Сабалеўскі. - Мн.,1972.

Сабалеўскі, А.В. Жыцце тэатра : мастацтвазнаўчыя артыкулы, рэцэнзіі / А. Сабалеўскі. - Мн.,1980.

Соболевский, А.В. Образ В.И. Ленина на белорусской сцене / А.В. Соболевский. - Мн.,1980.

Соболевский, А.В. Белорусско-молдавские театральные связи / А.В. Соболевский. - Мн.,1984.

Сабалеўскі, А.В. Сучаснасць і гісторыя : крытыч.артыкулы / А. Сабалеўскі. - Мн.,1985.

Сабалеўскі, А.В. Барыс Платонаў : жыцце і творчасць вялікага беларускага артыста / А. Сабалеўскі.- Мн.,1989.

Сабалеўскі, А.В. Кандрат Крапіва : нарыс жыцця і творчасці / А. Сабалеўскі. - Мн.,1989.

У кнізе асвятляюцца жыццевы і творчы шлях Кандрата Крапівы, народнага пісьменніка БССР, выдатнага драматурга, байкапісца, публіцыста, вучонага, грамадскага дзеяча, прыводзяцца багатыя факты з яго жыцця. На аснове аналізу многіх твораў вызначаюцца асаблівасці творчай манеры пісьменніка, адметныя рысы яго майстэрства.

Сабалеўскі, А.В. Вечная крыніца : беларуская тэатральная Ленініяна ў кантэксце часу / А. Сабалеўскі.-Мн.,1991.

Сабалеўскі, А.В. Асоба мастака : літаратурна-крытычныя артыкулы / А. Сабалеўскі. - Мн.,1992.

У кнізе даследваецца творчасць беларускіх мастакоў слова, якія працавалі для тэатра – В. Дуніна-Марцінкевіча, Я. Купалы, У. Галубка, Ф. Аляхновіча, А. Макаенка, В. Быкава, А. Дударава. Аўтар таксама піша пра нашых знакамітых артыстаў – Ф. Ждановіча, Л. Александроўскую, Б. Платонова, Л. Рахленку і пра пастаноўкі беларускіх, рускіх і украінскіх тэатраў.

Сабалеўскі, А.В. Глеб Глебаў : жыцце і творчасць / Глеб Глебаў.- Мінск : Беларуская навука, 2005. - 196 с.

У кнізе апавядаецца пра жыццевы і творчы шлях выдатнага беларускага камедыйнага акцера Глеба Паўлавіча Глебава. Раскрываецца яго творчая індывідуальнасць, аналізуюцца увасобленныя вобразы.

Сабалеўскі, А. Майстры, падзеі і акалічнасці: нарысы, артыкулы, эсэ / Анатоль Сабалеўскі. - Мінск: Кнігазбор, 2011. - 207 с.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Бойка, У. Новы нумар – новыя імены / У. Бойка // Літаратура і мастацтва. - 1961. - 25 жніўня.

Бакиевич, Г. Продиктовано жизнью / Г. Бакиевич // Заря. - 1976. - 8 декабря.

Бакиевич, Г. Панорама белорусского театра / Г. Бакиевич // Знамя юности. - 1976. - 8 июня.

Волкаў, Я. Тэатральны летапіс Беларусі / Я. Волкаў і інш. // Літаратура і мастацтва.-1976.-12 лістапада.

Гаробчанка, Т. Каштоўны ўклад у тэатразнаўства / Т. Гаробчанка // Звязда. - 1976. - 19 мая.

Кузняцова, К. Тэатральная “Хрэстаматыя” / К. Кузняцова // Чырвоная змена. - 1976. - 20 мая.

Лифанов, Я. Экскурсия в прекрасное / Я. Лифанов // Знамя юности. - 1976. - 8 июня.

Анатолю Сабалеўскаму - 50 // Полымя. - 1982. - № 5.

Валаханович, А.И. Соболевский А.В. / А.И. Валаханович // Дзержинщина: прошлое и настоящее / А.И. Валаханович, А.Н.Кулагин. - Мн.,1986. - С. 96.

Бугаеў, Д. Здабыткі крытычнай думкі і яе зігзагі / Д. Бугаеў // Бугаеў, Д. Чалавечнасць / Д. Бугаеў. - Мн, 1987. - С. 196-199.

Анатоль Сабалеўскі // Беларускія пісьменнікі (1917-1990) : даведнік. -Мн.,1994. - С. 474-475.

Сабалеўскі Анатоль // Беларускія пісьменнікі : біябібліяграфічны слоўнік: у 6-ці т: т.5. - Мн.,1995. - С. 204-207.

Сабалеўскі А.В. // Беларусь : энцыклапедычны даведнік. - Мн.,1995. - С. 638.

Соболевский А.В. // Кто есть Кто в Республике Беларусь. - Мн.,1999. - С. 243.

Гаробчанка, Т. Сын сваей зямлі / Т. Гаробчанка // Сцяг Кастрычніка. - 1999. - 8 снежня.

Орлова, Т. К жизни других непонятная тяга / Т. Орлова // Рэспублика. - 2002. - 31 мая.

Грыгор’еў, В. У святле рампы / В. Грыгор’еў // Сцяг Кастрычніка. - 2002. - 8 чэрвеня. - С. 2.

Сабалеўскі Анатоль Вікенцьевіч // Памяць. Дзяржынскі раен. - Мн, 2004. - С. 608.

Соболевский Анатолий Викентьевич // Республика Беларусь : энциклопедия: т.7. - Мн., 2008. -

Салееў, В. Пачлівы паклон долгу / Вадзім Салееў // Літаратура і мастацтва. - 2012. - № 23 98 чэрвеня). - С. 21.

Сабалеўскі Анатоль Вікенцьевіч // Культура. - 2012. - 14 красавіка. - С. 14.

Гаробчанка, Т. Набыткі вучонага і педагога / Тамара Гаробчанка // Полымя. - 2012. - № 5. - С. 169 - 177.

Вучоны, крытык, педагог // Літаратура і мастацтва. - 2012. - 13 красавіка. - С. 5.

Баравік, Р. Высокі жанр - лёс / Рыгор Баравік // Мастацтва. - 2012. - № 5. - С. 42 - 43.

Фядура, Ж. Творчасць, асветленая рампай / Жанна Фядура // Узвышша. - 2017. - 31 мая. - С. 3.

Савинов, Б. Дзержинщина - его любовь / Борис Савинов // Узвышша. - 2017. - 31 мая. - С. 3.

Антон Аляксандавіч Семяновіч нарадзіўся 5 жніўня 1917 г. у в. Шабунеўшчына Дзяржынскага раёна ў сялянскай сям'і. У 1930 годзе сям'я, як серадняцкая, была раскулачана; выслана ў Котлас Архангельскай вобласці, затым у г. Вялікі Усцюг. А. Семяновічу, як непаўналетняму, дазволілі вярнуцца на радзіму, і ён жыў у сваякоў у в. Крупіца каля Мінска. Маці памерла ў высылцы ў 1934 годзе. Пасля заканчэння сямігодкі і ФЗН працаваў слесарам на заводзе імя Варашылава ў Мінску (1934—38). У 1938 годзе паступіў у Мінскі педінстытут на літаратурны факультэт, дзе правучыўся да 1941 года. Напачатку вайны працаваў на сельскай гаспадарцы ў в. Шабунёўшчына, з кастрычніка 1943 года— сувязны партызанскага атрада імя Фурманава брыгады Ракасоўскага на Дзяржыншчыне. Пасля вызвалення Беларусі працаваў на чыгунцы (1944), працягваў вучобу ў педінстытуце, які скончыў у 1945 годзе. Працаваў настаўнікам сярэдняй школы ў Івацэвічах Брэсцкай вобл. (1945—46), вучыўся ў аспірантуры Інстытута мовы, літаратуры і мастацтва АН Беларусі (1946—49), працаваў малодшым, затым старшым навуковым супрацоўнікам Інстытута літаратуры імя Я. Купалы АН Беларусі (1949—63). 3 1963 года - на выкладчыцкай рабоце ў Мінскім педагагічным інстытуце: дацэнт кафедры рускай і замежнай літаратуры, з 1971 года - загадчык кафедры беларускай літаратуры. 3 1992 года — прафесар-кансультант гэтай кафедры. Узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны 2-й ст., медалямі, Ганаровымі граматамі Вярхоўнага Савета БССР.

3 літаратуразнаўчымі і крытычнымі артыкуламі пачаў выступаць з 1949 года. Многія работы прысвечаны гісторыі беларускай літаратуры дакастрычніцкага і савецкага перыядаў. Даследуе праблемы прозы і драматургіі: «Проза Якуба Коласа (Дакастрычніцкі перыяд)», «Кандрат Крапіва», «Змітрок Бядуля», «Беларуская драматургія (Дакастрычніцкі перыяд)», «Беларуская савецкая драматургія (1917— 32)», «Ад вытокаў да сталасці. Беларуская драматургія 1917—45 гт.». Сааўтар падручнікаў па беларускай літаратуры для педінстытутаў, аўтар дапаможнікаў для сярэдніх школ і ВНУ.

Удзельнічаў у напісанні «Нарысаў па гісторыі беларускай літаратуры», «Гісторыі беларускай савецкай літаратуры» (т. 1, т. 2), «Гісторыі беларускай дакастрычніцкай літаратуры» (т. 2).

ТВОРЫ АНТОНА СЕМЯНОВІЧА

Семяновіч, А. Проза Якуба Коласа: (Дакастрычніцкі перыяд) / А. Семяновіч.-Мн.,1953.

Семяновіч, А. Кандрат Крапіва / А. Семяновіч.-Мн., 1956.

Семяновіч, А. Змітрок Бядуля / А. Семяновіч.-Мн., I960.

Семяновіч, А. Беларуская драматургія : (Дакастрычніцкі перыяд) / А. Семяновіч.-Мн.,1961.

Семяновіч, А. Кандрат Крапіва/ А. Семяновіч.-Мн., 1966.

Семяновіч, А. Беларуская савецкая драматургія. 1917—1932 / А. Семяновіч.-Мн., 1968

Семяновіч, А. Ад вытокаў да сталасці : Беларуская драматургія 1917—1945 гг. / А. Семяновіч.-Мн., 1978.

Семяновіч, А. Гісторыя беларускай драматурги: XIX — пач. XX ст. / А. Семяновіч.- Мн., 1985.

Семяновіч, А. Гісторыя беларускай савецкай драматурги: 1917— 1955 гг. / А. Семяновіч.-Мн., 1990.

Гісторыя беларускай літаратуры. Старажытны перыяд / пад рэд. М.А. Лазарука, А.А. Семяновіча.-Мн.,1996.-351с.

Семяновіч, А. Дарэвалюцыйная проза Якуба Коласа / А. Семяновіч // Сав. школа.-1949.- № 5.

Семяновіч, А. «Раніца жыцця» / А. Семяновіч // Звязда.-1950.-30 вер. Семяновіч, А. Неапублікаваныя творы Якуба Коласа / А. Семяновіч // Літаратура і мастацтва.-1950.-22 красавіка.

Семяновіч, А. Неапублікаваныя творы Якуба Коласа / А. Семяновіч // Літаратура і мастацтва.-1950.-28 кастр.

Семяновіч, А. Сталін у беларускай савецкай паэзіі / А. Семяновіч // Чырв. змена.-1950.- 3 студз.

Семяновіч, А. Кніга выбраных твораў Кузьмы Чорнага // Звязда. -1951.-18 вер.

Семяновіч, А. Творы Я. Коласа на рускай мове / А. Семяновіч // Калг. праўда.-1951.-14 кастр.

Семяновіч, А. Раннія рукапісы Якуба Коласа / А. Семяновіч ; В. Івашын // ЛІМ.-1951.-29 вер.

Семяновіч, А. Новыя раннія рукапісы Якуба Коласа / А. Семяновіч // Літаратура і мастацтва.-1951.-6 кастр.

Семяновіч, А. Певец белорусского народа / А. Семяновіч // Сов. Бел.-1951.-27 июля.

Семяновіч, А. Змитрок Бядуля / А. Семяновіч // Сов. Бел.-1951.-3 нояб.

Семяновіч, А. Сочинения Якуба Коласа на русском языке / А. Семяновіч // Сов. Бел.-1951.-14 дек.

Семяновіч, А. Пачынальнік беларускай прозы / А. Семяновіч // Полымя.-1952.-№11.

Семяновіч, А. Слаўныя традыцыі / А. Семяновіч // Калг. праўда.-1952.-4 сак.

Семяновіч, А. Народны пясняр / А. Семяновіч // Калг.праўда.-1952.-6 ліп.

Семяновіч, А. Вялікі патрыёт / А. Семяновіч // Калг.праўда.-1952.-15 ліст.

Семяновіч, А. Майстар апавядання / А. Семяновіч // Літаратура і мастацтва.-1952.-15 ліст.

Семенович, А. Проза Якуба Коласа: К выходу третьего тома собр. сочинений Я. Коласа на рус. яз. / А. Семенович // Сов. Бел.-1952.-20 апр. Семенович, А. Певец социалистического строительства / А. Семенович // Сов. Бел.-1952.-18 окт.

Семяновіч, А. П'есы Кандрата Крапівы / А. Семяновіч // Калг. праўда.-1953.-25 лют.

Семяновіч, А. Неўміручая песня паэта / А. Семяновіч // Мін. праўда.-1955.- 28 мая

Семяновіч, А. Якуб Колас — певец дружбы народов / А. Семяновіч / / Сов. Бел. -1955.-10 февр.

Семяновіч, А. Літаратура другой палавіны XIX ст.; Літаратур-на-грамадскі pyx 70—90-х гг.; Змітрок Бядуля; Кандрат Крапіва / А. Семяновіч // Нарысы па гісторыі беларускай літаратуры. Мн.,1956.

Семяновіч, А. Паэтэса-рэвалюцыянерка / А. Семяновіч // Весці АН БССР. Сер. грамад. н.-1956.- № 3.

Семяновіч, А. Новае пра Дуніна-Марцінкевіча / А. Семяновіч // ЛІМ.-1956.-24 сак.

Семяновіч, А. «Казкі жыцця» / А. Семяновіч // Літаратура і мастацтва.-1956.-15 вер.

Семяновіч, А. Таленавіты мастак слова / А. Семяновіч // Літаратура і мастацтва.-1956.-27 кастр.

Семенович, А. Поэтесса-революционерка / А. Семенович // Сов. Бел.-1956.-3 июля

Семяновіч, А. Кандрат Крапіва / А. Семяновіч // Сталін. шлях.-1956.-20 сак.

Семяновіч, А. Пачынальнік беларускай драматурги / А. Семяновіч // Полымя.-1957.-№ 12.

Семяновіч, А. Майстэрства моўнай характарыстыкі / А. Семяновіч // ЛіМ.-1957.-19 студз.

Семяновіч, А. Канфлікт і характар у п'есах Крапівы / А. Семяновіч // Літаратура і мастацтва.-1957.-16 лют.

Семяновіч, А. Старонкі гераічнай барацьбы / А. Семяновіч // Літаратура і мастацтва.-1957.-31 ліп.

Семяновіч, А. Жыватворчыя сувязі / А. Семяновіч // Літаратура і мастацтва.-1957.-16 ліст.

Семенович, А. Мудрый художник / А. Семенович // Сов. Бел.-1957.-16 нояб.

Семенович, А. Жизнь и творческий путь народного поэта БССР Я. Коласа / А. Семенович // Сов. Бел.-1957.-19 нояб.

Семяновіч, А. Раннія творы Якуба Коласа; Аб вытоках беларускай драматургіі / А. Семяновіч, В. Бурносаў // Беларуская літаратура.-Мн., 1958.

Семяновіч, А. Новае з біяграфіі Дуніна-Марцінкевіча / А. Семяновіч // Беларусь.-1958.-№ 7.

Семяновіч, А. Матэрыялы пра Я. Коласа / А. Семяновіч // Беларусь.-1958.-№ 9.

Семяновіч, А. Новае з біяграфіі Ф. Багушэвіча / А. Семяновіч // ЛіМ.-1958.-19 сак.

Семяновіч, А. Глыбока вывучаць спадчыну / А. Семяновіч // Літаратура і мастацтва.-1958.-12 ліп.

Семяновіч, А. Пачатак / А. Семяновіч // Літаратура і мастацтва.-1958.-3 вер.

Семяновіч, А. Новая кніга пісьменніка / А. Семяновіч // Літаратура і мастацтва.-1958.- 20 вер.

Семяновіч, А. Шляхам народа / А. Семяновіч // Літаратура і мастацтва.-1958.- 8 кастр.

Семяновіч, А. 3 мінулага / А. Семяновіч // Наст. газ.-1958.-30 вер.

Семенович, А. Документы об аресте и казни Кастуся Калиновского / А. Семенович // Сов. Бел.-1958.-24 авг.

Семяновіч, А. Драматургія В. I. Дуніна-Марцінкевіча / А. Семяновіч // Беларуская літаратура : Вып. 2. «Казкі жыцця».-Мн.,1959.

Семяновіч, А. Пра Арцёма Вярыгу-Дарэўскага / А. Семяновіч // Беларусь.-1959.-№ 8.

Семяновіч, А. Настаўнік народнага паэта / А. Семяновіч // Полымя.-1959.- № 6.

Семяновіч, А. Хвалюючая тэма / А. Семяновіч // ЛІМ.-1959.-16 вер.

Семяновіч, А. Трывожнае шчасце пакалення / А. Семяновіч / / Беларусь.-1960.-№5.

Семяновіч, А. Малавядомыя творы беларускай драматургіі / А. Семяновіч // Полымя.-1960.-№ 9.

Семяновіч, А. Цікавасць да чалавека / А. Семяновіч // Беларусь.-1961.- № 12.

Семяновіч, А. Кандрат Крапіва: Да 65-годдзя з дня нараджэння / А. Семяновіч // Голас Радзімы. -1961.-№ 18.

Семяновіч, А. Вялікі сын Pacii: 13 чэрвеня — 150 год з дня нараджэння В. Р. Бялінскага / А. Семяновіч // ЛІМ.-1961.-9 чэрв.

Семяновіч, А. П'еса выклікае роздум/ А. Семяновіч // ЛІМ.-1961.-11 ліп.

Семяновіч, А. Вялікая хартыя камунізма / А. Семяновіч // Літаратура і мастацтва.-1961.-15 жн.

Семяновіч, А. Першая спроба / А. Семяновіч // Беларусь. -1962.-№ 2;

Семяновіч, А. Сведчанне росту / А. Семяновіч // Беларусь.-1963.-№ 6.

Семяновіч, А. Ля вытокаў беларускай савецкай драматургіі / А. Семяновіч // Полымя.-1964.-№ 7.

Семяновіч, А. Народны пісьменнік / А. Семяновіч // Работніца і сялянка. -1971.-№ 3.

Семяновіч, А. Даследуецца тэорыя драмы/ А. Семяновіч // ЛІМ.-1971.-9 ліп.

Семенович, А. Народный поэт Белоруссии: (К 90-летию со дня рождения Я. Коласа) А. Семенович // Сов. литература за рубежом.-1971.-№ 6;

Гады сталасці // Наст. газ. 18 кастр.; Пясняр дружбы // Там жа. 1 ліст.

Семяновіч, А. Адзін з абуджаных рэвалюцыяй / А. Семяновіч // ЛІМ.-1973.-20 крас.

Семяновіч, А. Некаторыя асаблівасці беларускай савецкай драматургіі 30-х гадоў / А. Семяновіч // Філалогія: Зборнік навук.

прац.-Мн.,1974.

Семяновіч, А. Беларуская народна-гераічная драма другой палавіны 30-х гадоў / А. Семяновіч // Беларуская літаратура і літаратуразнаўства : Вып. 3.- Мн., 1975.

Семяновіч, А. Пісьменнік, вучоны, педагог : Да 90-годдзя Міхайлы Грамыкі / А. Семяновіч // Беларусь.-1975.- № 11.

Семяновіч, А. Пачынальнік беларускай драматурги / А. Семяновіч // Пра таварышаў па пяру.-Мн.,1976.

Семяновіч, А. Народны пісьменнік, акадэмік, Герой Сацыялістычнай працы / А. Семяновіч // Нар. асвета. -1973.-№ 3.

Семяновіч, А. Тэма рэвалюцыі і грамадзянскай вайны ў беларускай драматургіі 20 — пачатку 30-х гадоў / А. Семяновіч // Вялікі Кастрычнік і беларуская літаратура.- Мн.,1977.

Семяновіч, А. Ля вытокаў драматурги Якуба Коласа / А. Семяновіч // Беларуская літаратура : Вып. 9.-Мн.1981.

Семяновіч, А. Янка Лучына; Цётка (Алаіза Пашкевіч) / А. Семяновіч // Гісторыя беларускай літаратуры: XIX — пачатак XX ст.-Мн.,1981. Семяновіч, А. Драматургія. Кандрат Крапіва / А. Семяновіч // Гісторыя беларускай савецкай літаратуры: 1917—1940.-Мн.1981.

Семяновіч, А. Старэйшына беларускай літаратуры / А. Семяновіч // Полымя.-1981.-№ 3..

Семяновіч, А. Пясняр народнага жыцця / А. Семяновіч // Народныя паэты Беларусі.-Мн.,1982.

Семенович, А. Якуб Колас — певец дружбы народов / А. Семенович // Славянские культуры и мировой культурный процесс.-Мн.,1982.

Семяновіч, А. Пясняр народнага жыцця; Майстар алегарычнага апавядання; Якуб Колас — драматург / А. Семяновіч // Янка Купала і Якуб Колас.-Мн.1982.

Семенович, А. Славный сын белорусского народа / А. Семенович // Лит. в школе. -1982.-№ 4.

Семяновіч, А. Пясняр міру і дружбы / А. Семяновіч // Полымя. -1982.-№ 10.

Семяновіч, А. Якуб Колас — пясняр дружбы народаў / А. Семяновіч // Неўміручая спадчына.- Мн.,1983.

Семяновіч, А. Помніцца многае…/ А. Семяновіч //Літаратура і мастацтва.-1994.-12 жніўня.

Семяновіч, А. Фрагменты майго жыцця / А. Семяновіч //Полымя.-1999.-№12.-С.122-134.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Варановіч С. Новыя кнігі пра творчасць Я. Купалы І Я. Коласа / С. Варановіч // Беларусь. -1954. -№2. 3 юбілеем // ЛІМ.-1967. 4 жн.

Антону Семяновічу — 60 // ЛіМ.-1977.- 29 ліп.

Мішчанчук М. Яго дарога / М. Мішчанчук // ЛіМ.-1977.-29 ліп.

Антон Семяновіч // Беларускія пісьменнікі (1917-1990) : даведнік.-Мн.,1994.-С. 491-492.

Семяновіч Антон // Беларускія пісьменнікі : біябібліграфічны слоўнік:2 6-ці т.:т.5.-Мн.,1995.-С. 295-297.

Паўлоўская, М. Уважлівы позірк мудрых вачэй // Настаўніцкая газета.-1997.-6 верасня.

Семяновіч Антон Аляксандравіч // Беларуская энцыклапедыя : т.14.-Мн.,2002.-С. 322с.

Семяновіч Антон Аляксандравіч // Памяць. Дзяржынскі раён.-Мн.,2004.-С. 609.

Нарадзіўся 28 ліпеня 1940г. у в. Кукшавічы Дзяржынскага рёна ў сялянскай сям'і. Пасля заканчэння Станькаўскай СШ (1957) працаваў у калгасе (1957—59). У 1959 паступіў на аддзяленне беларускай мовы і літаратуры філалагічнага факультэта БДУ, які скончыў у 1964. Працаваў выкладчыкам рускай і беларускай мовы і літаратуры ў Татаршчынскай СШ Дзяржынскага р-на (1964—1966), малодшым навуковым супрацоўнікам Інстытута мовазнаўства імя Я. Коласа АН БССР (1966—10), рэдактарам на Беларускім тэлебачанні (1970—1973) малодшым навуковым супрацоўнікам (1974—1976), загадчыкам сектара Літаратурнага музея Я. Коласа (1976—1987). 3 1987 года быў намеснікам дырэктара Бюро прапаганды мастацкай літаратуры СП Беларусь. Сябра Рэспубліканскай Рады Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны, актыўна ўдзельнічаў ў выданні яго друкаванага органа, бюлетэня «Наша слова». У 1994-2002 гг. працаваў у Беларускім універсітэце культуры.

Вершы Г. Тумаш пачаў пісаць у студэнцкія гады. Першая нізка вершаў надрукавана ў 1963 ў часопісе «Маладосць». Першая кніга вершаў «Лінкос» выйшла ў 1970. Лірычны герой яго твораў — наш сучаснік, дзейсны і разважлівы, сцвярджае дабро дзеля прыгажосці на зямлі. Прыкметная цяга аўтара да гісторыі сваёй зямлі, сваёй культуры. Звяртаецца ён і да нацыянальнай праблематыкі. Лепшыя вершы — своеасаблівыя ліраманалагічныя паэмы, поўныя роздумнай усхваляванасці, філасафічнасці («Белае поле Скарыны», «Пагонічы» і інш.). Выдаў кнігу «Родны бераг песняра: Да 100-годдзя з дня нараджэння народнага паэта Беларусі Я. Коласа». Кніга пабудавана на багатым фактычным, архіўным матэрыяле, успамінах землякоў песняра. Піша літаратуразнаўчыя артыкулы. Друкаваўся ў часопісах «Полымя», «Маладосць», газетах «Голас Радзімы», «ЛіМ», «Мінская праўда», «Чырвоная змена», зборніках «Універсітэт паэтычны», «Дзень паэзіі».

Займаецца перакладамі. Аўтар літаратуразнаўчых артыкулаў. На беларускую мову пераклаў творы В.Каратынскага, Я.Лучыны, У.Мэя. Піша для дзяцей: кніга “Лісіца з Расохі”(2001).

ТВОРЫ ГЕНАДЗЯ ТУМАША

Тумаш, Г. Лінкос / Г. Тумаш.-Мн.,1970.-(Першая кніга паэта).

Тумаш, Г. Родны бераг песняра : да 100-годдзя з дня нараджэння нар.паэта Беларусі Я. Коласа / Г. Тумаш.-Мн.,1982.

Тумаш, Г. Вершы / Г. Тумаш // Маладосць.-1963.-№4.

Тумаш, Г. “Пампея, Прыёна, Пальміра” : верш / Г. Тумаш // Полымя.-1965.-№6.

Тумаш, Г. Вершы / Г. Тумаш // Маладосць.-1996.-№1.

Тумаш, Г. Вершы / Г. Тумаш // Маладосць.-1996.-№12.

Тумаш, Г. Вершы / Г. Тумаш // Маладосць.-19967.-№15.

Тумаш, Г. Трывога : верш / Г. Тумаш // Полымя.-1968.-№1.

Тумаш, Г. “У словах матчынае мовы…” : верш / Г. Тумаш // Мінская праўда.-1983.-21 мая.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Прыняты ў Саюз пісьменнікаў Беларусі // Літаратура і мастацтва.-1991.-31 мая.-С.4.

Тумаш Генадзь // Беларускія пісьменнікі : бібліяграфічны слоўнік:у 6 т.:т.6.-Мн.,1995.-С. 111-112.

Тумаш Генадзь // Памяць. Дзяржынскі раён.-Мн.,2004.-С.619.

Мікалай Мікалаевіч Улашчык нарадзіўся 14 лютага 1906 года ў вёсцы Віцкаўшчына. Бацькі, Мікола Феліцыянавіч і Соф’я Язэпаўна, паходзілі з Навагрудчыны. Мікалай быў шостым, перадапошнім дзіцем у сям’і.

Прылучэнне малога Міколы да навукі пачалося ў 1913 годзе з двухкласснай школы ў Самахвалавічах. У 1917 годзе Мікалай Улашчык уладкаваўся ў Мінску ў вышэйшае пачатковае вучылішча. Увосень 1921 года Мікалай Улашчык трапіў у рэальнае вучылішча, затым перайшоў ў вячэрнюю школу.

Натхняльную ролю ў інтэлектуальным сталенні Мікалая адыграла яго старэйшая сястра Ніна, студэнтка лінгвістычнага факультэта БДУ. З падказкі сястры-студэнткі брат засвойвае першую кнігу па беларусазнаўстве - “Беларусы” Я.Карскага. Захапляецца Пушкіным, Гогалем, прыгодніцкай літаратурай – Скотам, Рыдам, Куперам, Сянкевічам.

У 1924 годзе Мікалай паступіў на сацыяльна-гістарычнае аддзяленне педфака БДУ. Студэнт Улашчык выступаў з дакладамі на пасяджэннях культурна-гістарычнай секцыі краязнаўчага таварыства, друкаваў артыкулы пра ахову старасветчыны, пра вынікі археалагічных раскопаў, у якіх удзельнічаў кожнае лета, збіраў экспанаты для Дзяржаўнага гістарычнага музея. У студэнцкія гады Мікалай Мікалаевіч працаваў ў Дзяржаўнай бібліятэцы. Ён стаў першым і адзіным на той час супрацоўнікам кніжнай палаты, якая была створана пры бібліятэцы. Мікалай Улашчык цалкам падрыхтаваў матэрыял для “Летапісу беларускага друку” за 1924 і 1925 гады. Так у нашай краіне пачаў выходзіць “Летапіс беларускага друку: Бібліяграфічны бюлетэнь Беларускай кніжнай палаты”.

Не заставаўся Мікалай і на ўзбоччы ад літаратурнага, прыцягальнага ў тыя часы руху. Улашчык удзельнічае ледзь не ва ўсіх сходах, вечарынах “Маладняка”, спрабуе свае магчымасці ў якасці перакладчыка некаторых твораў рускіх пісьменнікаў.

Драматычным было завяршэнне яго вучобы ў БДУ. Набліжаўся час выпуску. Здадзены ўсе іспыты. Але не пакідалі Міколу ў спакоі нядобразычліўцы. Прыкладна за месяц да выпуску ў прафкам педфака, праўленне БДУ паступілі два лісты. Мэта іх: сігналізаваць, что класавы вораг, “палітычна неспадзявальная асоба” заканчвае ўніверсітэт. Прыслалі іх з надзеяй, што можа ўдасца перашкодзіць атрымаць дыплом Мікалаю Улашчыку. Нягледзечы на гэтыя лісты-даносы, выпускнік Улашчык універсітэцкі дыплом атрымаў.

Улетку 1930 года, падчас сумна вядомага пагрому над патрыятычна-творчай элітай Беларусі, у засценках ГПУ разам з вядомымі пісьменнікамі і дзеячамі апынуўся і выпускнік універсітэта Мікалай Улашчык. Арыштавалі яго 16 чэрвеня ў Ленінградзе, дзе адбываў вайсковыя зборы. Мікалаю Улашчыку па выніках следства над міфічным Саюзам Вызвалення Беларусі было вынесена абвінавачванне: «Руководил молодежным центром указанной организации, ставившей террористические цели». 10 красавіка 1931 года пастановай Калегіі АДПУ яго прысуджаюць да 5-ці гадоў высылкі ў горад Налінск Вяцкай губерніі. Там ён працаваў настаўнікам матэматыкі ў мясцовай школе-сямігодцы. 10 чэрвеня 1933 года Улашчык быў асуджаны ў другі раз і заключаны нявольнікам у лагеры строгага рэжыму пасёлка Суслава Кемераўскай вобласці.

У 1939 годзе Улашчык асталёўваецца ў Ленінградзе. Тут ён працуе настаўнікам гісторыі ў школе №1 Першамайскага раёна. Паралельна з працай у школе ён займаецца па праграме аспіранцкага мінімуму пры Ленінградскім педагагічным інстытуце, здае некалькі экзаменаў.

28 чэрвеня 1941 года – трэці арышт Улашчыка - Ленінградскім КДБ. 22 ліпеня 1942 года было прынята рашэнне аб яго высылцы ў Новасібірскую вобласць тэрмінам на 5 гадоў. Але ўсяго праз тыдзень з’яўляецца пастанова аб датэрміновым вызваленні Улашчыка. Аднак за турэмную браму яго выпусцяць толькі праз чатыры месяцы. І ўвесь гэты час, ён, знясілены, цяжка хворы на дыстрафію, з адкрытым туберкулёзам легкіх трымае іспыт на выжывальнасць. З-пад варты яго вызвалілі 28 лістапада 1942 года, - зняможаннага, безнадзейна хворага, проста выпусцілі за турэмныя вароты на “самастойнае” паміранне.

Нейкім цудам ён дабіраецца да Бугульмы і там яго малодшая сястра Вольга практычна выхадзіла, вярнула да жыцця брата-пакутніка.

Вясной 1943 года Мікалай Улашчык падаецца ў Казань. Тут ён працуе выкладчыкам гісторыі ў медвучылішчы.

У снежні 1943 года з рэкамендацыйным лістом акадэміка Арабелі, едзе ў Маскву паступаць у аспірантуру Інстытута гісторыі. Чатыры аспіранцкія гады завяршыліся ў снежні 1947 года паспяховай абаронай кандыдацкай дысертацыі на тэму “Падрыхтоўка сялянскай рэформы 1861 года у Віленскай, Гродзенскай, Ковенскай губернях".

Мікалая Мікалаевіча Улашчыка накіроўваюць выкладчыкам на кафедру гісторыі ўсходніх і заходніх славян Маскоўскага дзяржаўнага ўніверсітэта. Такім чынам адбылося вяртанне ў навуку. У 1948-1949 гадах у друку ўзнаўляюцца публікацыі за подпісам М. Улашчыка. У 1950 годзе яго артыкул аб прыгоннай вёсцы Літвы і Заходняй Беларусі напярэдадні рэформы 1861 года, перакладзены на польскую мову, пабачыў свет у Варшаве. У снежні 1950 года зноў, ужо чацвёрты, арышт. Зачэпкай для арышту Мікалая Улашчыка паслужыў данос, што ён кепска адгукнуўся аб калгасным жыцці сялян, якія, акрамя працадзён, нічога не атрымоўваюць за сваю цяжкую працу. Пакаранне на гэты раз было больш жорсткае, чым папярэднія: пазбаўленне волі ў папраўча-працоўных лагерах тэрмінам на восем гадоў. У красавіку 1951 года Улашчыка зноў этапіруюць у Сіблаг, у той самы Марыінскі лагер, дзе ён адбываў свой першы тэрмін. Вярнуцца на волю, да навуковай працы ў Інстытуце гісторыі, цяпер ужо назаўседы, яму давядзецца толькі ў верасні 1955 года, пасля датэрміновага вызвалення – 18 сакавіка 1955 года.

Навуковая спадчына таленавітага гісторыка налічвае больш за 100 навуковых прац па гісторыі Беларусі эпохі феадалізму і капіталізму, этнаграфіі, літаратуразнаўству, краязнаўству, у тым ліку чатыры манаграфіі.

У 1961 годзе выходзіць у свет фундаментальная манаграфія Улашчыка “Перадумовы сялянскай рэформы 1861 года ў Літве і Заходняй Беларусі”, у якой асвятляюцца многія ключавыя пытанні сацыяльна-эканамічнага развіцця Літвы і Заходняй Беларусі на працягу шасці дзесяцігоддзяў 19 стагоддзя. Сярод іх – дэмаграфічныя працэсы формы землеўладання, рыначныя сувязі сельскай гаспадаркі. Гэта праца атрымала не толькі ўсесаюзную, але і сусветную вядомасць.

Значным укладам у археалогію і краязнаўства з’яўляецца манаграфія Мікалая Мікалаевіча Улашчыка “Нарысы па археаграфіі і крыніцазнаўству гісторыі Беларусі феадальнага перыяду”, якая выйшла ў свет у 1973 годзе. Беларускія гісторыкі і філолагі лічаць гэту кнігу капітальнай працай, таму, што ў ёй упершыню прыводзіцца шмат вельмі каштоўных фактаў, дакументальных актаў, створаны цікавыя партрэты прадстаўнікоў афіцыйнай навукі 19-20 стагоддзяў.

Амаль дзесяць гадоў прысвяціў Мікалай Мікалаевіч Улашчык вялікай самаахвярнай працы па падрыхтоўцы да друку, навуковаму апісанню, каменціраванню і выданню старажытных беларуска-літоўскіх летапісаў. Значэнне 32 і 35 тамоў летапісаў, выдадзенных у 1975 і 1980 гадах, нельга пераацаніць. Археолаг Улашчык даў у рукі гісторыкаў, літаратура-, мастацтва – і мовазнаўцаў вельмі цікавы і каштоўны матэрыял па гісторыі культуры беларускага і літоўскага народаў.

Апошняя прыжыццёвая кніга вучонага выйшла ў Маскве ў 1985 годзе. Там ён упершыню разгледзеў семнаццаць беларуска-літоўскіх летапісаў, вядомых цяпер навуцы. Між іншым, навукова-папулярнае выданне Улашчыка “Хронікі Быхаўца” у перакладзе на рускую мову спрыяла павелічэнню цікавасці вучоных СССР да беларускага летапісання.

Улашчык – літаратар... У котлішчы беларускіх пісьменнікаў ён заняў сваё адметнае месца. У 1930 годзе выйшлі тры брашуры ў яго перакладзе з рускай мовы: апавяданне А.Талстога “Жаўтухін”, П.Нізавога “У палярную ноч” і нарыс савецкага эканаміста А.Ляонцьева “Асноўныя ўстаноўкі пяцігодкі”. Гэтая праца засведчыла прафесіяналізм маладога літаратара ў нялёгкім жанры перакладу, грунтоўнае засваенне мастацкага сацыяльна-палітычнага і эканамічнага стыляў роднай мовы. У гэтым жа годзе ім былі напісаны апавяданне “У Вырай"” і нарыс “Зябка”

Гулагаўская эпоха зойме адмысловае месца ў яго хранікальных нататках-успамінах. Напісаны яны пераважна ў жанры бытавых і партрэтных замалёвак, якія выдаюць у аўтары дакладнага, суровага храніста і ўражлівага мастака адначасова. Нават лаканічныя загалоўкі гэтых твораў, што засталіся ў рукапіснай спадчыне аўтара (“Марынскі”, “Бам”, “Грошы”, “Згарэў чалавек” і інш.) даюць пэўнае ўяўленне аб іх пазнавальнай і мастацка-выяўленчай вартасці, а за Улашчыкам падмацоўваюць двухадзіны навукова-пісьменніцкі статус, з якім ён увекавечаны ў энцыклапедычным даведніку “Пісьменнікі Беларусі”.

Літаратурны талент Улашчыка-пісьменніка найбольш яскрава выявіўся ў нарысе пра родную вёску Віцкаўшчыну. Кніга “БЫЛА ТАКАЯ ВЁСКА” выйшла ў свет ужо пасля смерці вучонага у 1989 годзе. На падставе глыбокага вывучэння дакументаў цэнтральных дзяржаўных архіваў Беларускай і Літоўскай ССР, аўтар пранікае ў таямніцы гісторыі роднай вёскі, яе узнікнення і развіцця. У чым жа каштоўнасць гэтага нарыса? Шмат у чым. Той, хто цікавіцца гісторыяй беларускай вёскі, даведаецца шмат цікавага аб планіроўцы вёскі і сядзіб, аб хатах, гумнах, свірнах нашых дзядоў і прадзедаў. Адзін з раздзелаў кнігі носіць такую назву: “Чым аралі, жалі, пралі”. Гэта ўжо не толькі гісторыя, але і этнаграфія беларусаў. Увагу чытача, безумоўна, прывабіць замалеўка вучонага аб сям’і і шлюбе. Бадай, ні ў адной з кніг па этнаграфіі беларусаў не знойдзеш такога падрабязнага апісання мужчынскай і жаночай працы, як у гэтай кнізе Улашчыка. Напісана яна не проста навукова, а навукова-папулярна, з народным гумарам. Многа пазнавальнага ў замалеўках аб транспарце і побыце віцкаўцаў, аб іх “хлебе і да хлеба”.

Нельга не згадзіцца з думкай беларускага пісьменніка Уладзіміра Арлова, што "Гэтая кніга - помнік адной з тысяч нашых вёсак, своеасаблівая энцыклапедыя жыцця беларускага селяніна ў дакастрычніцкі час. У гэтай энцыклапедыі знойдуць для сябе цікавыя звесткі не толькі гісторыкі і этнографы, эканамісты і журналісты, пісьменнікі і вучоныя-філолагі, але нават хатнія гаспадыні”.

У 1991 годзе ў выдавецтве “Мастацкая літаратура” выйшаў ў свет літаратурна-навуковы гадавік “Скарыніч”. У гэтым зборніку пад рубрыкай “Гісторыя грукае ў сэрца” апублікавана частка аўтабіярафічных нататкаў Мікалая Улашчыка пад назвай “Хроніка”.

У 2001 годзе ў серыі "Беларускі кнігазбор" выйшла кніга выбраных твораў Мікалая Улашчыка.

Мікалай Мікалаевіч Улашчык памёр 14 лістапада 1986 года на 81-годзе жыцця ў Маскве. Выконваючы яго завяшчанне, сын Улашчыка – Аляксандр Мікалаевіч і малодшая сястра – Вольга Мікалаеўна, 8 ліпеня 1987 года перавезлі ўрну з яго прахам у Мінск для пахавання на Чыжоўскіх могілках побач з яго жонкай, доктарам біялагічных навук Наталляй Маркаўнай Улашчык. На надмагільным камені выбіты словы Янкі Купалы “Мне сняцца сны аб Беларусі...”

Сёння імя Мікалая Мікалаевіча Улашчыка, слыннага гісторыка, археографа, крыніцазнаўцу, пісьменніка і перакладчыка добра вядома вучоным многіх краін. Жыццё яго, навуковая і грамадская дзезйнасць – прыклад беззапаветнага служэння нашай Бацькаўшчыне.

Творы М. Улашчыка і рэцэнзіі на іх:

Першы сход краязнаўчага гуртка пры БДУ//Сав. Беларусь.-1924.-23 снеж.

Паездка ў Койданаў студэнтаў БДУ//Наш край.-1925.-№1.-С.66.

Ахова помнікаў старасветчыны на Беларусі//Сав. Беларусь.-1926.-1 жн.

Беларускі друк за першую палову 1927г. (Паводле матэрыялаў Беларус. Кн. Палаты): Агляд//Звязда.-1927.-25 верас.

Краязнаўчая праца студэнтаў БДУ//Сав. Беларусь 1927.-14 студзеня.

Слуцкая старасветчына//Сав. Беларусь.- 1928.-16 снеж.

Беларускі друк у 1927 і 1928 гг.: (Стат. Агляд па матэрыялах Беларус. Кн. Палаты)//Сов. Стр-во. 1929.-№5.-С.116-123: табл.

Нізавы П. У палярную ноч / Пер. З расійск. Мовы М.Улашчыка.-Мн. :Бел. Дзярж.-Выд-ва

Талстой А. Жаўтухін / пер. З расійск. Мовы М. Улашчыка. – Мн..: Бел. Дзярж. Выд-ва, 1930.-13с.

Крепостная деревня Литвы и Западной Белорусии накануне реформы 1861 года// Вопр. Истории. – 1948 №12.-С.51-66.

Из истории рескрипта 20 ноября 1857 года // Ист. Зап.- 1949. – Т.28.-С.164-181.

Подготовка крестьянской реформы 1861 г. в Литве и Западной Белорусии // Ист. Зап.- 1950. – Т.33. – С.67-91.

Panszczyzniana wies Litwy I Zachodniej Bialorusi w przeddzien reformy 1861 // Zbior artykulow historycznych o Polsce w literaturze radzieckiej. – Warszawa. – 1950. –S. 144-172.

Кобринская экономия после проведения волочной померы // Учен. Зап. / Ин-т славяноведения АН СССР 1957. – Т. 15. – С. 246-268.

Рэц.: Ochmanski J. // Roczhik Bialostocki. – 1963. – T. 4. – S. 526 – 528.

Н.Г. Бережков: Исследователь истории Великого Княжества Литовского // Пробл. Источниковедения. – М., 1958. – Т. 6. – С. 354-357.

Введение обязательных инвентарей в Белоруссии и Литве // Ежегодник по аграрной истории Восточной Европы 1958 г. – Таллин, 1959. – С. 256-277.

«Минские губернские ведомости» как исторический источник // Пробл. Источниковедения. – 1959. – Т. 7. С. 112-149.

О крестьянских волнениях в Литве в первой половине 19 в. // История СССР. – 1959. - № 1. – С.155-168.

Рэц.: Ochmanski J. // Rocznik Bialostocki. – 1963. – T.4. – S. 532-533.

Обезземеливание крестьян Литвы и Западной Белоруссии накануне отмены крепостного права // Революционная ситуация в России 1859-1861 гг. – М., 1960. – С. 49-61.

Літаратурная спадчына Івана Грыгаровіча / бел. Гісторыка, археографа і мовазнаўца 1792-1852 // Лім. – 1960. – 2 крас (№27)

Орудия производства и системы земледелия в помещичьем хозяйстве Литвы и Западной Белоруссии в период разложения феодально- крепостнического строя // Ежегодник по аграрной истории Восточной Европы. – 1959. – м., 1961. – с. 173-185.

Рэц.: Croniowski K. // Rocznik Bialostocki. – 1962. – T. 3. – S. 523-527.

Отчеты губернаторов Литвы и Западной Белоруссии как исторический источник (1804-1861 гг.) // Пробл. Источниковедения. – 1961. – Т. 9. – С. 15-55.

Рэц.: Croniowski K. // Rocznik Bialostocki. – 1962. – T. 3. – S. 527-530.

О количестве земли, полученной крестьянами Литвы при отмене крепостного права // История СССР. – 1961. - №6. – С. 116-127.

Рец.: Яцунский В.К. Несколько замечаний в связи со статьей Улащика // История СССР. – 1962. - №1. – С. 234-235.

Инвентари помещичьих имений Западной Белоруссии и Литвы 40-х годов 19в. как исторический источник // Пробл. Истониковедения. – 1962. – Т. 10. – С. 83 – 103.

Абецедарский, Л. История БССР: учеб. пособ. для уч-ся средн. шк. / Пер. с 4-го белор.изд. - Мн., 1965.

Рец.: Н.Н. Улащик. О фактах истории "плохих" и "хороших": (Замечание на учебн. пособие) // Нар. газета . - 1996. - 23 лютага.

Сельское хозяйство Литвы и Западной Белоруссии в первой половине 19в. (Предпосылки крестьянской реформы 1861 года): Атореф. Дис. Д-ра ист. Наук/АН СССР. Ин-т ист. – М., 1963. – 37 с. – Библиогр.: С. 36-37.

Рэц.: Капыскі З.Ю. На стыку дзвюх эпох // Полымя. – 1965. - № 10. – С. 184-186; Мараш Я. Полезное исследование // Гроднен. Правда. – 1965. – 14 дек;

Улащик, Н. Предпосылки крестьянской реформы 1861 г. в Литве и Западной Белоруссии . - М.: Наука, 1965. - 479 с.

Рэц.: Bende R/ // Kwart. Hist. – 1966. – W.3. – S. 743-745., Ochmanski S. // Roczniki dziejow spolecznych I gospodarczych. – 1967. – T.28. – S. 134-137.

Хроника Быховца / Предисл., коммент. И пер. Н.Н. Улащика. – М.: Наука, 1966. – 154с.: ил.

Рэц.: Зімін А. Хроніка Быхаўца / Полымя. – 1966. - № 9. – С. 169-171; Чамярыцкі В. Голас гісторыі // Маладосць 1967. - № 4. – С. 129-132; A.N. // The Journal of Byelorussian studies (London). – 1969. – Vol. 1. – W3. – p. 243-246.

Н.Г. Бережков: Историк, д-р ист. Наук, // Пробл. источниковедения. – 1968. – Т. 6. – С. 354-358.

«Литовская и Жмойтская кроника» и ее отношение к хроникам Быховца и М, Стрыйковского // Славяне и Русь: Сб. – М., 1968. – С. 357-365.

Грамотность в дореволюционной белорусии // История СССР. - 1968. - № 1. - С. 106-116.

Віленская археаграфічная камісія // Полымя. – 1971 №5. – С. 248-252.

Прыклад, варты пераймання: Аб напісанні гісторыі населенных пунктаў на Украіне і Смаленшчыне // Помнікі гісторыіі і культуры Беларусі. – 1972. - №4. – С. 49-51.

Очерки по археографии и источниковедению истории Белоруссии феодального периода / АН СССР. Ин-т истории СССР. – М.: Наука, 1973. – 303 с.

Рэц.: Автократов В.Н., Шорохов Е.Ф. // История СССР 1974. - №4. – С.202-204; Каханоўскі Г. Першая беларуская ахреаграфія // Маладосць. – 100

1974. – №12. – С. 166; Копысский З.Ю. // Вопр. Истории. – 1974. – №1. – с. 170. ingley J. // The Journal of tByelorussian studies (London). – 1976. – T.3. – W.2. – p. 198-199.

Полное собрание русских летописей / АН СССР. ИН-т истории СССР. Т. 32. Хроники: Литовская и Жмойтская и Быховца. – Летописи: Баркулабовская, Аверки и Панцырского / Сосч., ред. И авт. Предисл. Н.Н. Улащик. – М.: Наука, 1975. – 233 с.

Рэц.: Ермаловіч М. Перачытваючы летапісы // Полымя. – 1976. - №11. – С. 245-249; Bogdan D.D. // Revistz Arhivelor.- 1977. W.4.- p. 439-446.

Полное собрание русских летописей // АН СССР. Ин-т истории СССР. Т.35. Летописи Белорусско-Литовские / Сост., ред. И авт. Предисл. Н.Н. Улащик М.: Наука, 1980. – 306 с.

Рэц.: Ножнікаў М. Падарожжа ў глыб стагоддзяў // Магілеўс. Праўда. – 1980. – 27 жн.; Ермаловіч М. Раскрытие свидетельства истории // Неман. – 1982. - №1. – С. 155; Tumerlis J. // Pergale. – 1982. – W.4. – p. 189-191.

Прыгоды Радзівілаўскага летапісу: Б-ка АН СССР Ленінград // ЛІМ. – 1982. – 21 мая (№20). – С. 14.

Введение в изучение белорусско-литовского летописания / АН СССР. Ин-т истории СССР. – М.: Наука, 1985. – 261с.

Рэц.: Грыцкевіч А.П. Новае даследванне беларуска-літоўскага летапісання // Весці АН БССР. – 1986. №4. – С. 121-122;

Ермолович М. За строкой летописи // Неман. – 1986. - №9. – С. 167-169; Каханоўскі Г. Каб час далекі не маўчаў // Полымя. – 1986. - №9. – С. 218-221.

Законы сівой даўніны: З гісторыі Законаў аб ахове прыроды на Беларусі // Род. Прырода. – 1986. - №4. – С. 26.

Была такая веска/ Віцкаўшчына, Дзяржын. Р-ну.: Гіст. Этнагр. Нарыс. / пер. з рус. У. Арлова. – Мн.: Маст. Літ. – 1989. – 174 с.

Рэц.: Іофе Э.Р. Летапіс вескі Віцкаўшчына // Весці АН БССР. – 1990. - №5. – С. 126-128; Волошін Ю. О силе и правде // Неман. – 1990. - №8

З мінулага Беларускай дзяржаўнай бібліятэкі і кніжнай палаты: 20-я гг. // Полымя.- 1990.- №1. – С. 146-153.

Белая и Черная Русь в «Кронике» Матвея Стрыйковского // Імя твае Белая Русь: зб. – Мн., 1991. – Вып. 1. – с. 101-106.

Хроніка: Аутабіягр. Нататкі / Падрыхтаваў да друку А. Улашчык // Скарыніч: Літ-навук. Гадавік. – Мн., 1991. – Вып. 1. – с. 96-140

Хроніка (2): Аутабіягр. Нататкі / Публ. А. Улашчыка // Скарыніч: Літ.-навук. Гадавік. – Мн., 1993. – Вып. 2 – с. 74-89.

Валочная памера // Белар. Мінуўшчына. – 1996. – №1. – с. 49-53.

Калі я пачынаў зажынку // Наша слова. – 1997.- №.11. – с. 4.

Байка пра дзяўчынку Ніну: да 70-годдзя Н. М. Улашчык // Спадчына. – 1999. - №4. – с. 131-133.

Краязнаўства : Нататкі пра бадзянні ў 1924-1929 гады:з рукапіс.спадчыны.-Мн. : Пейто,1999.-158с.

Рэц.: Гардзіенка, А. Гісторык, які перайграў гісторыю // Arche.-2000.-№4.-С. 58-70.

Нататкі пра бадзянні ў 1924-1929 гады: Аповяд пра час і пра сябе, ці апошні паход па Бацькаўшчыне // Маладосць. – 1999. - №11. – с. 180-214; №12. – с. 186-216; 2000. - №1. – с. 210-220; №2. – с. 207-217.

// Неман. – 2000. - №4. – с. 174-210.

Скарыніч: Літ.-навук. гадавік. - Вып.4: [Змешчаны таксама малавядомыя тэксты М. Улашчыка] / Уклад. А. Каўка. - Мн.: МФ, Бел. кнігазбор. - 1999. - 239 с.

Працы па археаграфіі і крыніцазнаўству гісторыі Беларусі : з рукапіс. Спадчыны / уклад.: Я.М. Кісялева, В.У. Скалабан.-Мн.,1999.-119с.

Рэц.: Несцяровіч, Ю.У. Мікалай Улашчык як прыклад прафесійнага падыходу да археаграфічнай працы // Бел.археаграф.штогоднік.-2001.-вып.2.-С. 303-309.

Рэц.: Свяржынскі, У. // Бел.гіст.агляд : т.6,сш.1-2.-С. 336-338.

Мемуары і дзеннікі як крыніцы па гіторыі Беларусі: : з рукапіс.спадчыны / уклад.: Я.М. Кісялева, В.У. Скалабан.-Мн. : Пейто,2000.-85с.

Улащик, Н. Записки о скитаниях в 1924-1929 годах: [Главы из книги "Креведение] // Нёман. - 2000. - № 4. - С. 174-210.

Выбранае / уклад. А.Каўкі, А. Улашчыка.-Мн.,2001.-604 с.-(Беларускі кнігазбор).

Рэц.: Гадыцкі, К. Да юбілею Мікалая Улашчыка / К. Гадыцкі // Культура.-2001.-№14.-С.9.

Рэц.: Грыцкенвіч, А. Помнік вучонаму і патрыету / Анатоль Грыцкевіч // Полымя.-2001.-№9.-278-282с.

Рэц.: Скобла, М. Вяртанне Міколы Улашчыка / М. Скобла // Звязда.-2001.-14 красавіка.-С. 13.

Улашчык, М. Бежанства // Спадчына. - 2001. № 3. - С. 211-218.

Лісты Мікалая Улашчыка // Полымя.-2006.-№3.-С. 169-185.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Чалавек - Акадэмія Мікалай Улашчык: Папка дасье.

Улащик Н.Н. // В кн.: Валаханович А.И., Кулагин А. Н. Дзержинщина: прошлое и настоящее. – Мн., 1986. – С. 96.

Грыцкевіч В. Напрамак жыцця / В. Грыцкевіч // Маладосць. – 1988. - №3. – с. 156-163.

Ялугин Э. «Из цеха историков…» / Э. Ялугин // Ялугин Э. Только камни. – Мн., 1989. – с. 209-271.

Іофэ Э. Талент на ніве гісторыі / Э. Іофэ // Бярозка. – 1991. - №3.

На абароне спадчыны народа // Беларус. Мінуўшчына 1993. - №3-4. – С. 35-36.

Грыцкевіч В. Вывучэнне гісторыі Радзімы – галоўнае ў яго жыцці / В. Грыцкевіч // Белар. Гіст. Часопіс. – 1995. - №4. – С. 176-185.

Ялугін Э. Чалавек-акадэмія Мікалай Улашчык / Э. Ялугін // Нар. газета. – 1996. – 23 лют.

Іофе Э. Самародак з Віцкаўшчыны / Э. Іофэ // Чырвоная змена. – 1996. – 29 лют.

Іофе Э. Беларускі Герадот / Э. Іофэ // Звязда. – 1996. – 14 лют.

Зубовіч Т. “Кабз нас кожны гэтак жыў, як ён” / Т. Зубовіч // Сцяг Кастрычніка. – 1996. – 14 лют.

Грыцкевіч В. Найперш шукай ісціну / В. Грыцкевіч // Культура. – 1996. - №7. – с. 4.

Каўка А. Зорка Мікалая Улашчыка / А. Каўка // Род. Слова. – 1997. – №9. – с. 197.

М.М. Улашчык і праблемы беларусскай гістарыяграфіі , крыніцазнаўства і археаграфіі: Матэрыялы навуковай канферэнцыі. – Мінск, 14-15 лютага 1996. – Мн., 1997. – 362с.

Карлюкевіч А. Святло краязнаўства / А. Карлюкевіч // Сцяг Кастрычніка. – 1998. – 18 красав.

Станішэўскі В. Чатыры арышты Міколы Улашчыка / В. Станішэўскі // Спадчына. – 1999. - №4. – с. 118-130.

Каўка А. Гісторык – мысляр – патрыет / А. Каўка // Лім. – 1999. – 16 ліпеня.

Каўка А. Беларуссю пакліканы / А. Каўка // Полымя. – 2000. - №6. – с. 146-170.

Хурсік В. Яшчэ адзін рарытэт: Да выхаду ў свет кнігі М. Улашчыка “Мемуары і дзеннікі, як крыніцы па гісторыі Беларусі” / В. Хурсік // Настан. Газ. – 2000. – 5 верас. – с. 4.

Каўка, А. Церні і лаўры беларускага гісторыка / А. Каўка // Улашчык, М. Выбранае / М. Улашчык.-Мн.,2001.-С. 5-18.

Мікалай Улашчык // Зборнік тэксаў для пераказаў : 9-11 клачы.-Мн. : Аверсэв,2001.-С. 72-74.

Мыцык, Ю. Успаміны пра Мікалая Улашчыка / Ю. Мыцык // Кантакты і дыялогі.-2001.-№12-С, 13-19.

Станішэўскі, В.М. Радавод сям’і Улашчыкаў : гіст.нарыс.-Мн.,2001.-107с.

Белы, А. Няма другарадных помнікаў / А. Белы // Белорусская деловая газета.-2002.-17 июля.-С. 16.

Валахановіч, А. Адкрыцце помніка нашаму земляку ў Старых дарогах / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-2002.-6 лістапада.-С.3.

Валахановіч, А. Сусрэчы з бацькам / А. Валахановіч // Наша слова.-2002.-13 лістапада.

Лыч, Л. Прапісалі ў Старых Дарогах / Л. Лыч // Веды.-2002.-30 лістапада.-С. 7.

Рублевская, Л. Вицковщина не ходила в лаптях / Л. Рублевская // Советская Белоруссия.-2004.-3 января.-С. 21.

Валахановіч, А. Навуковая канферэнцыя, прысвечаная таленавітаму беларускаму вучонаму Мікалаю Улашчыку / А. Валахановіч // Беларускі гістарычны часопіс.-2006.-№4.-С. 77-78.

Галоўка, С. Няўрымслівы беларус / Сяргей Галоўка // Мінская праўда.-2006.-18 лютага.-С. 14.

Грыцкевіч, А. Мікалай Мікалаевіч Улашчык – беларускі вучоны і патрыет / А. Грыцкевіч // Наша слова.-2006.-№6.-С. 2.

Содаль, У. Згадкі пра летапісца / У. Содаль // Наша слова.-2006.-№6

Содаль, У. Сустрэча на Сморгаўскім / У. Содаль // Наша слова.-2006.-№6.-С. 3.

Трусаў, А. Беларускі Герадот / Алег Трусаў // Наша слова.-2006.-№6.

Улащик Николай Николаевич // Минская область : энциклопедия:т.2:Д-Я.-Мн.,2007.-С. 692.

Улащик Николай Николаевич // Республика Беларусь : энциклопедия:т.7.-Мн.,2008.-С. 317.

Рублевская, Л. Вицковщина не ходила в лаптях: Николай Улащик / Людмила Рублевская // Рублевская, Л. Рифма ценою в жизнь: эссе по истории белорусской литературы. - Минск, 2013. - С. 234 - 238.

Гужалоўскі, А. Мікалай Улашчык - аматар і знаўца музейнай справы / Аляксандр Гужалоўскі // Беларускі гістарычны часопіс. - 2015. - № 2. - С. 21-28.

Улашчык Мікалай Мікалаевіч // Их имена прославили науку. Ч. 2. М-Я / ГУ «Дзержинская районная централизованная библиотечная система». —Дзержинск, 2017. — С. 126—138.

Хадановіч Ігар Піліпавіч нарадзіўся 10 чэрвеня 1940 года ў вёсцы Шпількі, Дзяржынскага раёна Мінскай вобласці ў сям'і настаўніка.

Мэтай і запаветнай мараю Ігара Хадановіча было стаць пісьменнікам. Сапраўдным пісьменнікам, які б мог валодаць сэрцамі і перайначваць жыццё і людзей.

Ужо ў часы школьнага дзяцінства ён вылучаўся актыўнасцю натуры, прагнасцю да ведаў, павышанай чуйнасцю на прыгожае, добрае ў жыцці і людзях. Ён змалку палюбіў чытанне, і кнігі былі яго асаблівай страсцю.

Лёс не песціў яго. Жылося нялёгка, няпроста. Няспынна клаўся на плечы яму, адзінаму мужчыне ў сям'і загінуушага франтавіка цяжар дарослых клопатаў. Але Ігар не пакарыўся лёсу. У школе ён быў актыўным юнатам, захапляўся мадэліраваннем і маляваннем, пазней - фатаграфіяй. Стаў селькорам раённай газеты. Нарэшце з'явіліся ў газеце "Ленінская праўда" яго першыя вершы. А адзін з іх - "Камсамольскі білет" - быў адзначаны прэміяй на конкурсе, які газета праводзіла ў першай палавіне 1956 года.

У 1957-1962гг. - вучоба у БДУ імя Леніна на аддзяленні журналістыкі. Скончыўшы ўніверсітэт, працаваў у рэдакцыі газеты "Чырвоная змена". З 1963 г. працаваў у Мінскім абкоме камсамола, у 1964- 1966 гг. – у газеце “Літаратура і мастацтва”. Ён быў не проста таленавітым журналістам і пісьменнікам. Ён быў таленавітым Чалавекам, чалавекам па свайму нараджэнню, па свайму прызванню, па ўсёй сутнасці. Ігар Хадановіч вельмі тонка адчуваў і разумеў жыццёвыя з'явы, быў надзвычай уважлівы да людзей, якія яго акружалі.

Ігар Хадановіч трагічна загінуў, калі яму ледзьве споўнілася дваццаць пяць гадоў. Трагедыя адбылася 9 студзеня 1966 года.

Першы зборнік яго апавяданняў, нарысаў і нататкаў “За акном дождж” выйшаў толькі пасля смерці, у 1967 г. Творы І. Хадановіча вызначаюцца высокім маральным пафасам, тонкімі назіраннямі, вялікай цікавасцю да ўнутранага свету чалавека, імкненнем да псіхалагічнага абгрунтавання кожнага ўчынку героя.

ТВОРЫ І. ХАДАНОВІЧА І РЭЦЭНЗІІ НА ІХ

Хадановіч, І. За акном дождж : апавяданні / І. Хадановіч.- Мн.,1967. - 166с.

Галоўны герой кнігі – чысты, даверлівы хлапчук, які яшчэ зусім не падрыхтаваны да барацьбы з несправядлівасцю і пошласцю, але ўжо напружана раздумвае пра сваё месца ў жыцці.

Рэц.: Бечык, В. На пачатку дарогі / В. Бечык // Полымя. -1967. - № 10.

Хадановіч, І. На досвітку : апавяданні, нарысы, з запісных кніжак і пісьмаў / І. Хадановіч.- Мн. : Юнацтва,1986. - 110 с.

Хадановіч, І. Баравік і мухамор : байка / І. Хадановіч // Ленінская праўда. - 1956. - 11 мая. - С. 4.

Хадановіч, І. Дарога : верш / І. Хадановіч // Ленінская праўда. - 1956. - 19 жніўня. - С. 3.

Хадановіч, І. Камсамольскі білет : верш / І. Хадановіч // Ленінская праўда. - 1956. - 18 сакавіка. - С. 3.

Хадановіч, І. Кукуруза : верш / І. Хадановіч // Ленінская праўда. - 1956. - 6 красавіка. - С. 3.

Хадановіч, І. Сябры : верш / І. Хадановіч // Ленінская праўда. -1956. - 28 кастрычніка. - С. 2.

Хадановіч, І. У роднай школе : верш / І. Хадановіч // Ленінская праўда. - 1956. - 29 чэрвеня. - С. 2.

Хадановіч, І. Яна яшчэ малая : фельетон / І. Хадановіч // Ленінская праўда. - 1956. - 2 снежня. - С. 3.

Хадановіч, І. Адшчапенец : байка / І. Хадановіч // Ленінская праўда. - 1957. - 24 мая.- С. 3.

Хадановіч, І.Нядзельнік ; Вясна : вершы / І. Хадановіч // Ленінская праўда. - 1957. - 16 чэрвеня. - С. 3.

Хадановіч, І. Лірычныя вершы / І. Хадановіч // Ленінская праўда. -1959. - 29жніўня. - С.3.

Хадановіч, І. У адным імкненні : апавяданне / І. Хадановіч // Ленінская праўда. - 1959. - 4 ліпеня. - С. 2-3.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Вярцінскі, А. Чалавек з нашай біяграфіі / А. Вярцінскі // Хадановіч, І. За акном дождж / І. Хадановіч.-Мн.,1967.-С. 3-8.

Мехаў, У. Акно ў сэрца / У. Мехаў // Маладосць, 1967.-№6.

Ігар Хадановіч // Пісьменнікі Савецкай Беларусі : кароткі бібліягр.даведнік.-Мн.,1970.-С. 376 с.

Бондарава, А. Пісьменнік і кіно / А. Бондарава // Неман.-1972.-№2.-С. 163.

Вярцінскі, А. Чалавек з нашай біяграфіі / А. Вярцінскі // Высокае неба ідэала / А. Вярцінскі.-Мн.,1979.-С. 90-94.

Ігар Хадановіч // Беларускія пісьменнікі (1977.-1994) : даведнік.-Мн.,1994.-С. 557.

Высоцкая, Ж. “З душою, чуйнай, як мембрана…” / Ж. Высоцкая // Сцяг Кастрычніка.-1995.-14 чэрвеня.

Хадановіч І. // Беларускія пісьменнікі : біябібліяграфічны слоўнік:у 6-ці т.:т.6.-Мн,1995.-С. 157-158.

Марціновіч, Алесь. Досвітак, які застаўся ў вечнасці / Алесь Марціновіч // Літаратура і мастацтва . - 2020. - 4 снежня (№ 46). - С. 10.

Вацлаў Хадасевіч нарадзіўся 1 студзеня 1937 г. у в. Воўкавічы. Закончыў Грычынскую сярэднюю школу. Працаваў на розных прадпрыемствах Мінска і за яго межамі. У сталыя гады пачаў друкаваць вершы ў часопісах “Родная прырода”, “Літаратура і мастацтва”, “Вожык”. Заахвочаны паэтам Казімірам Камейшам, выдаў зборнік вершаў “Арган”.

ТВОРЫ

Хадасевіч, В.А. Арган : лірыка, гумар / Вацлаў Хадасевіч; [рэдактар К. Камейша].- Мінск : Белпринт, 2009

Хадасевіч, В. Парада / В. Хадасевіч // Вожык.-2011.-№3.-С. 18.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Крывашэй, Д. Літаратурныя мясціны Беларусі. Дзяржынскі раён / Д. Крывашэй, А. Мальдзіс // Маладосць.-2010.-№4.-С. 138.

Мікалай Шашкоў нарадзіўся 14 мая 1941 г. у в. Каменка Дзяржынскага раёна. Закончыў Станькаўскую сярэднюю школу (1958) і Львоўскае вышэйшае ваенна-палітычнае вучылішча (1967), служыў у ВС СССР (да 1987). Затым працаваў выкладчыкам у вышэйшых навучальных установах Мінска. Пачатак творчай дзейнасці датуецца 1970 г. Друкуецца ў зборніках і часопісах, уваходзіць у літаб’яднанне “Доблесць” пры Доме афіцэраў Мінска. Аўтар паэтычнага зборніка “Усямоцная зямля", дзе адзін з асноўных цыклаў вершаў прысвечананы роднай “малой зямлі”.

ТВОРЫ

Шашкоў, М. Усямоцная зямля / М. Шашкоў.-Мн.,1996.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Крывашэй, Д. Літаратурныя мясціны Беларусі. Дзяржынскі раён / Д. Крывашэй, А. Мальдзіс // Маладосць.-2010.-№4.-С. 139.

Станіслаў Пятровіч Шушкевіч нарадзіўся 19 лютага 1908 года ў вёсцы Бакінава ў сям’і беззямельнага селяніна. Пэўны час Шушкевічы жылі ў Дарагабужскім павеце ў пасёлку Сямёнкава, дзе бацька працаваў рабочым на бровары.

На пачатку імперыялістычнай вайны сям’я вярнулася ў родныя мясціны. Ужо пры савецкай уладзе Станіслаў Шушкевіч паступіў у Сенніцкую пачатковую школу, яго настаўніцай была Алімпіяда Васільеўна Сонцава, якая яшчэ ў 1889 годзе ў той жа школе вучыла Я.Купалу. Пасля пачатковай школы ён вучыўся ў Мінскай працоўнай сямігодцы. Яшчэ ў пачатковых класах пачаў складаць вершы. У 1924 годзе газета “Савецкая Беларусь” апублікавала яго невялікі допіс, тады ж у часопісе “Малады араты” з’явіўся напісаны ім верш. Так шаснаццацігадовым юнаком пачаў свой творчы шлях Станіслаў Пятровіч Шушкевіч.

Памятны для Станіслава Шушкевіча і 1926 год – скончыўшы сямігодку, ён паступіў у Мінскі педагагічны тэхнікум, у якім выкладаў Якуб Колас. У гэтым жа годзе без заявы, завочна, быў прыняты ў літаратурную арганізацыю “Маладняк”.

Акрылены жыццёвымі планамі і марамі, упэўнены ў заўтрашнім дні, васемнаццацігадовы аўтар шырока адкрытымі вачыма прыглядаўся да рэчаіснасці, апяваў жыццё радасна, звонка і па-маладому захоплена.

Аднак паэзія Станіслава Шушкевіча паступова пачынае напаўняцца клопатамі і хваляваннямі, якімі жылі аднагодкі пісьменніка. Аўтар не проста “выплаўляе” запал юнацкай душы ў аптымістычныя радкі, а і спрабуе ўважлівей прыгледзецца да падзей дня.

Вучоба ў Мінскім Белпедтэхнікуме ўмацавала яго захапленне паэзіяй. Скончыўшы два курсы гэтай навучальнай установы, Станіслаў Шушкевіч працаваў у Кніжнай палаце, Беларускай дзяржаўнай бібліятэцы, потым загадваў бібліятэкай навукова-даследчага інстытута сельскай гаспадаркі. Гэта былі гады плённай самаадукацыі.

Друкаваўся ў перыёдыцы, у тым ліку ў часопісе для дзяцей “Беларускі піянер”, дзе ў 1929 годзе была змешчана яго казка “Звярыны баль”.

У 1931 годзе Станіслаў Шушкевіч паступіў вучыцца на крытыка-творчае аддзяленне літаратурнага факультэта Мінскага вышэйшага педагагічнага інстытута, адначасова з вучобай працаваў у газеце “Літаратура і мастацтва”. Пасля заканчэння інстытута ў 1934 годзе быў супрацоўнікам газеты “Калгаснік Беларусі”, потым газеты “Звязда”.

У 1934 годзе выйшла першая кніга вершаў Станіслава Шушкевіча “Вершы”, а ў 1936 годзе – яго казка дзя дзяцей “Звярыны баль”. Падрыхтаваў паэт да друку другую кніжку для дзяцей “Лодка-падводка”. 15 лістапада 1936 года Станіслаў Шушкевіч быў беспадстаўна арыштаваны і на доўгія восем гадоў адарваны ад роднай Беларусі і этапаваны ў Сібір У час Вялікай Айчыннай вайны згарэў рукапіс “Лодкі-падводкі”, аднавіць яго змест па памяці было немагчыма.

У час палітычнага зняволення Станіслаў Шушкевіч сядзеў у турмах, быў у лагерах, у сссылцы. Першы раз ён вярнуўся з выгнання ў 1944 годзе – працуе вольнанаёмным бухгалтарам у калгасе “Камінтэрн”. У 1946-1949 гадах працаваў настаўнікам беларускай мовы і літаратуры у Данілавіцкай школе на роднай Дзяржыншчыне, але ў 1949 годзе адбыўся новы арышт. У Беларусь Станіслаў Шушкевіч вярнуўся толькі ў 1956 годзе, а поўнасцю быў рэабілітаваны 26 верасня 1975 года.

Давялося паэту, як сам ён пісаў, “нягод адведаць поўнай мераю”. Усяго хапіла: працаваў лесарубам, цесляром, калектарам, шахцёрам, геолагам. Адбываючы тэрмін у Краснаярскім краі, ледзьве не замёрз, ледзь не патануў аднойчы, ідучы па нетрывалым лёдзе Ангары.

Прагай высакароднасці поўняцца і вершы паэта, якія пісаліся ў няволі, у суровым краі. Высакароднасць, якая вынікала не толькі з летуценна-рамантычнага характару, а з канцэпцыі жыцця Станіслава Шушкевіча, разлічанай на пераадоленне ліха дабром. Шушкевічава дабро па-біблейску бязмежнае і ўсёахопнае і як бы хавае пад сабой і ў сабе ўсю пошасць, усё дэманічнае і злоснае.

Увесь час сэрцам рваўся паэт у Беларусь. Вяртанне на радзіму з’явілася магутным стымулам новых задум, планаў. Паэт адразу ўключыўся ў грамадскае і літаратурнае жыццё Беларусі. Перажытае, вядома, паклала адбітак на яго паэзію, якая стала больш жыццёвай, разважлівай, але яно не магло забраць у аўтара асноўнага – яго жыццялюбства, веры ў людзей, яго ўлюблёнасці ў родную зямлю. Матывы адданасці Бацькаўшчыне, сяброўства, дружбы, кахання ў вершах гучаць упэўнена. Творы пішуцца на адным дыханні, бо шмат назбіралася назіранняў і ўражанняў і так многа хацелася сказаць чытачу.

У вершах 60-80-х гадоў, нагаданых і мінулым, і пазнейшымі пераменамі ў грамадскім жыцці, паэт па-ранейшаму добры і шчыры, верыць у праўду, магчымасць яе дасягнення.

Незвычайна гарманічная і суразмерная паэзія Шушкевіча для дзяцей. Пазбаўленая “сюсюкання”, натуральная, простая, як і жыццё дзіцяці, яна сведчыць, што паэт – добры і шчыры, што ўмее ён весела смяяцца, што ён вялікі педагог у сваіх вершах.

Пераважная большасць лірыкі паэта для дарослых: кнігі “Вершы”(1934), “Дарогаю вясны”(1959); “Услед за марамі” (1961); “Навальніца”(1966); “Сябрам”(1972); “Дарога ў залатую восень”(1983); “Рэха маладосці”(1984); “Сонца над маім асеннім садам”(1987) і для дзяцей :“Вясёлыя дзятлікі”(1970); “Колькі кіпцікаў у кошкі”(1972); “Красавік”(1977); “Казачны церам” (1983); “Едзе страшная Яга”(1985); “Казёл на верталёце”(1987); “Непаседлівыя вавёркі” (1993) прасякнута матывам сапраўднага вальналюбства. Творы мастака напісаны “на добрую навуку”. Дыяпазон творчасці Станіслава Шушкевіча тэматычна і жанрава разнастайны.

Працаваў у рэдакцыі газеты “Мінская праўда”, у 1958-1970 гадах загадваў аддзелам газеты “Літаратура і мастацтва”. Быў жаданым госцем у розных працоўных калектывах, асабліва часта наведваў школы, дзіцячыя сады, сустракаўся са студэнтамі. Дарэчы, Станіслаў Пятровіч наведаў і нашу бібліятэку 3 сакавіка 1982 года. У бібліятэцы захоўваецца сведка гэтай сустрэчы кніга аўтара “Друзьям” з аўтографам і памятным надпісам: “Маім дарагім чытачам Дзяржынскай раённай бібліятэкі”.

Памёр Станіслаў Шушкевіч 1 лютага 1991 года. (Более подробную информацию можно получить в Дзержинской районной центральной библиотеке)

Пасведчанне сяброўкі Саюзу савецкіх пісьменьнікаў Алены Раманоўскай (маці Станіслава Шушкевіча) за подпісам Максіма Горкага.

Станіслаў Шушкевіч і Кацярына Аляксееўна. 1959 год.

Станіслаў Шушкевіч у Вязынцы. 1966 г.

Станіслаў (унук) і Станіслаў (дзед). 1985 год.

ТВОРЫ СТАНІСЛАВА ШУШКЕВІЧА

Шушкевіч,С. Вершы /С.Шушкевіч.-Мн.,1934.

Шушкевіч,С. Звярыны баль: байка /С.Шушкевіч.-Мн.,1936.

Шушкевіч,С. Лясная калыханка: вершы /С.Шушкевіч.-Мн.,1958.

Шушкевіч,С. Дарогаю вясны: вершы /С.Шушкевіч.-Мн.,1959.

Шушкевіч,С. Сарочы церамок: вершы /С.Шушкевіч.-Мн.,1959.

Шушкевіч, С. Вершы // Ленінская праўда. - 1960. - 1 мая. - С. 4.

Шушкевіч,С. Мы на змену ідзём: вершы /С.Шушкевіч.-Мн.,1961.

Шушкевіч,С. Услед за марамі: вершы /С.Шушкевіч.-Мн.,1961.

Шушкевіч, С. Гара Казея Марата. - Завіруха снежная, навей!. - Бярозка. - 1962. - № 2

Шушкекіч,С. Гара Марата Казея : вершы /С.Шушкевіч.- Мн.,1963.-36с.:іл.

Шушкевіч, С. Смуткам цвілі кветкі. ( Аб М. Казею) Апавяданне. - Літаратура і мастацтва. - 1965. - 12 мая.

Шушкевіч,С. Будзільнік: вершы /С.Шушкевіч.-Мн.,1966.

Шушкевіч,С. Навальніца: вершы /С.Шушкевіч.-Мн.,1966.

Шушкевіч,С. Апавяданні пра Марата Казея /С.Шушкевіч.-Мн.,1968.

Шушкевіч,С.Вяртанне ў маладосць: успаміны і нататкі /С.Шушкевіч,-Мн.,1968.

Шушкевіч,С. Грушы на вярбе: вершы, байкі, эпіграмы /С.Шушкевіч.-Мн.,1969.

Шушкевіч,С. Вясёлыя дзятлікі /С.Шушкевіч.-Мн.,1970.

Шушкевіч,С. Колькі кіпцікаў у кошкі /С.Шушкевіч.-Мн.,1972.

Шушкевіч,С. Сябрам: вершы /С.Шушкевіч.-Мн.,1972.

Шушкевіч,С. Дванаццаць пасланцоў /С.Шушкевіч.-Мн.,1973.

Шушкевіч,С. Барадаты камар: вершы для дашкольнага узросту /С.Шушкевіч.-Мн.,1977.

Шушкевіч,С. Красавік: вершы і казкі /С.Шушкевіч.-Мн.,1977.

Шушкевіч,С. Выбраныя творы: у 2 т. /С.Шушкевіч.-Мн.,1978.

Шушкевіч,С. Ліса з магнітафонам: казкі /С.Шушкевіч.-Мн.,1979.

Шушкевич,С. Друзьям: стихи /С.Шушкевич.-М.:Советский писатель,1981.-94 с.

Шушкевіч,С. Дарога ў залатую восень: вершы /С.Шушкевіч.-Мн.,1983.

Шушкевіч, С. Птушыны ранак : вершы, казкі / С. Шушкевіч.-Мн. : Юнацтва.-2001.-159 с.

Шушкевіч,С. Казачны церам: вершы, казкі /С.Шушкевіч.-Мн.,1983.

Шушкевіч,С. Рэха маладосці: вершы /С.Шушкевіч.-Мн.,1984.

Шушкевіч,С. Едзе страшная Яга: вершы і казкі /С.Шшукевіч.-Мн.,1985.

Шушкевіч,С. Казёл на верталёце: вершы /С.Шушкевіч.-Мн.,1987.

Шушкевіч,С. Сонца над маім асеннім садам: вершы /С.Шушкевіч.-Мн.,1987. - С. 167.

Шушкевіч,С. Апавяданні пра Марата Казея /С.Шушкевіч.-Мн.,1988.

Шушкевіч,С. Выбранае: вершы /С.Шушкевіч.-Мн.,1988. - 414 с. : іл. 9 л., партр.

Шушкевіч, С. Працуйце ў гэтым жанры / С. Шушкевіч Успаміны пра Змітрака Бядулю . - Мінск, 1988. - С. 115-119.

Шушкевіч,С. Непаседлівыя вавёркі /С.Шушкевіч.-Мн.,1993.

Шушкевіч, С. Вершы // Маладосць . - 1993 - № 2. - С. 150-151.

Шушкевіч, С. Не ўсе тыя сады цвітуць... / С. Шушкевіч // Голас вясны далёкай: Паўлюк Трус ва ўспамінах, лістах, артыкулах, вершах. - Мінск, 1999. - С. 57-66.

Шушкевіч, С. Удзячнасць / Станіслаў Шушкевіч // Курбека, І. С. Запрашэнне ў музей: Успаміны, вершы, публіцыстыка. - Мн., 2008. - С. 193-194.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Творчасць асветленая дабром: [Станіслаў Шушкевіч]: Папка-дасье.

Шушкевіч Станіслаў Пятровіч //Пісьменнікі Савецкай Беларусі: кароткі біяграфічны даведнік.-Мінск,1959.-С.478-479.

Куксо,У. Голас сэрца /У.Куксо //Ленінская праўда.-1961.-29 лістапада.

Марціновіч,А. Пясняр роднага краю /А.Марціновіч //Сцяг Кастрычніка.-1966.-24 снежня.

Раманаў,Б. Дарога без прывалу /Б.Раманаў //Сцяг Кастрычніка.-1966.-25 чэрвеня.

Шушкевіч Станіслаў //Пісьменнікі Савецкай Беларусі: кароткі бібліяграфічны даведнік.-М.,1970.-С.410.

Садоўскі,Я. Юбілей паэта-земляка /Я.Садоўскі //Сцяг Кастрычніка.-1978.-18 лютага.

Юбілей паэта-земляка //Сцяг Кастрычніка.-1983.-19 лютага.

Барадулін,Р. Рука, пададзеная светлай раніцы // Барадулін,Р. Парастак радка, галінка верша.-Мн.:Мастацкая літаратура,1987.-С.224-228.

Марціновіч,А. Дарога без прывалу /А.Марціновіч // Сцяг Кастрычніка.-1988.-18 лютага.

Пруднікаў,П. “Белы мой лебедзю, мой пабрацім…” /П.Пруднікаў //Беларусь.-1992.-№10.-С.25.

Валахановіч,А. Нас вятры шалёныя пранізвалі, бывала /А.Валахановіч //Сцяг Кастрычніка.-1993.- 27 студзеня.

Марціновіч,А. Даверлівы і адкрыты /А.Марціновіч //Голас Радзімы.-1993.-11 сакавіка.-С.7.

Марціновіч,А. Творчасць, асветленая дабром /А.Марціновіч //Пралеска.-1993.-№2.-С.16-17.

Шушкевіч Станіслаў //Беларускія пісьменнікі (1917-1990): даведнік.-Мн.,1994.-С.612-613.

Шушкевіч Станіслаў //Беларускія пісьменнікі: біябібліяграфічны слоўнік: у 6 т. Т.6.-Мн.,1995.-С.398-408.

Шушкевіч Станіслаў Пятровіч // Беларусь: энцыклапедычны даведнік.-Мн.: Беларуская энцыклапедыя,1995.-С.772.

Мельнікава,З. Дзякуй, што верылі /З.Мельнікава // Літаратура і мастацтва.-1996.-19 студзеня.-С.6-7.

Карнялюк,К. “Калі хаткі, сэрцу мілай…” /К.Карнялюк //Сцяг Кастрычніка.-1997.-20 жніўня.

Станіслаў Шушкевіч: Рэкамендацыйны бібліяграфічны спіс / Склад. Т. Л. Зубовіч . - Дзяржынск, 1998. 16 с.

Марціновіч,А. “Лягчэй мне стала на душы…” /А.Марціновіч //Полымя.-1998.-№2.-С.279-288.

Марціновіч,А. Хораша, светла, сумленна /А.Марціновіч //Літаратура і мастацтва, 1998.- 21 лютага.-С.12.

Мішчанчук,М. “Крану вяслом срабрыстыя прамені…” /М.Мішчанчук, М.Шаўлоўская // Роднае слова.-1998.-№1.-С.40-55.

Маркоў,Л. Шасцёра на фотаздымку /Л.Маракоў //Роднае слова.-1999.-№5-6.-С.34-35.

Шушкевіч Станіслаў Пятровіч //Беларуская энцыклапедыя: у 18т. Т.17.-Мн.,2003.-С.491.

Далідовіч,Г. Светлыя ўспаміны, або пра тое, што нагадаў фотаздымак /Генрых Далідовіч //Літаратура і мастацтва.-2004.-16 ліпеня.-С.16.

Шушкевіч Станіслаў Пятровіч // Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Дзяржынскага раёна.-Мн.,2004.-С.619-620.

Валахановіч,А. Слова пра земляка, сябра, чалавека /Анатоль Валахановіч //Сцяг Кастрычніка.-2008.-23 лютага.-С.8.

Жыбуль,В. Станіслаў Шушкевіч і руская дзіцячая паэзія /Вера Жыбуль //Роднае слова.-2008.-№8.-С.17-20.

Марціновіч,А. Святліца, у якой заўсёды хораша /Алесь Марціновіч //Літаратура і мастацтва. - 2008. - 22 лютага. - С. 15.

Станіслаў Шушкевіч //Беларуская дзіцячая літаратура: вучэбны дапаможнік.-Мінск,2008.-С.336-357.

Шушкевич Станислав Петрович // Республика Беларусь : энциклопедия.:т.7.-Мн.,2008.-625с.

Гумарыстычныя догляды. Міншчына // Вожык. - 2009. - № 7. - С. 6-13.

Валахановіч,А. Слова пра земляка / Анатоль Валахановіч // Полымя.-2010.-№9.-С. 152-156.

Кастарэнка, Л. "Сонечны" пісьменнік / Л. Кастарэнка // Узвышша. - 2013. - 23 лютага. - С. 5.

Пучынскі, Уладзімір. Бібліятэкар, бухгалтар, лесаруб, цясляр, калектар, геолаг... паэт Шушкевіч / Уладзімір Пучынскі // Краязнаўчая газета . - 2018. - № 7 (люты). - С. 7.

Чарняўскі, Мікола. "І я цяпло для ўсіх дарыў..." / Мікола Чарняўскі // Полымя . - 2018. - № 2. - С. 160-169.

Вячаслаў Адамчык нарадзіўся ў вёсцы Варакомшчына Дзятлаўскага раёна Гарадзенскай вобласці ў сялянскай сям'і. Пасля заканчэння сямігодкі (1949) працаваў грузчыкам на станцыі Наваельня і вучыўся ў вячэрняй школе. У 1952-1957 гг. займаўся на аддзяленні журналістыкі філалагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Некаторы час жыў у г. Дзяржынску, дзе ў яго нарадзіўся сын Уладзімір (пісьменнік Адам Глобус). Працаваў у газетах «Знамя юности» (1957-1958), «За вяртанне на Радзіму» (1958-1960), рэдактарам Дзяржаўнага выдавецтва БССР (1960-1962), рэдактарам аддзела публіцыстыкі часопіса «Полымя» (1962-1963). У 1965 г. скончыў Вышэйшыя літаратурныя курсы пры СП СССР у Маскве. Быў літсупрацоўнікам часопіса «Неман» (1965-1967), загадчыкам рэдакцыі часопіса «Полымя» (1967-1969), рэдактарам аддзела прозы, намеснікам галоўнага рэдактара часопіса «Маладосць» (1969-1977), галоўным рэдактарам сцэнарнай майстэрні пры кінастудыі «Беларусьфільм» (1977-1980), намеснікам галоўнага рэдактара выдавецтва «Мастацкая літаратура» (1980-1982). З 1982 г. - галоўны рэдактар часопіса «Бярозка». Прымаў удзел у рабоце XXXVIII сесіі Генеральнай Асамблеі ААН (1983). Сябра СП СССР з 1960 г.

Дэбютаваў вершамі ў 1952 г. У 1957 г. апублікаваў першае апавяданне. Аўтар зборнікаў прозы «Свой чалавек» (1958), «Млечны шлях» (1960), «Міг бліскавіцы» (1965), «Дзікі голуб» (1972), «Дзень ранняй восені» (1974), «Раяль з адламаным вечкам» (1990) і раманаў «Чужая бацькаўшчына» (1978, паводле рамана зняты мастацкі фільм, 1982 і тэлеспектакль, 1983), «Год нулявы» (1983), «І скажа той, хто народзіцца...» (1987). Напісаў сцэнарыі дакументальных фільмаў «Іван Мележ» (зняты ў 1977), «Валянцін Таўлай» (зняты ў 1978), «Дзядзька Якуб» (зняты ў 1981), п'есу «Раіса Грамычына» (1989).

Пераклаў кнігу балгарскіх народных казак «Незвычайны асілак» (1961), паасобныя творы М.Прышвіна, Ю.Казакова, С.Залыгіна і інш.

Лаўрэат Літаратурнай прэміі імя І. Мележа (1980, за раман «Чужая бацькаўшчына») і Дзяржаўнай прэміі БССР імя Якуба Коласа (1988, за раманы «Чужая бацькаўшчына», «Год нулявы», «І скажа той, хто народзіцца...»).

Адамчык, А. Даўняе, незабыўнае…: апавяданне/ Вячэслаў Адамчык// Маладосць.- 1957.- №4.- С. 14-17.

Мікола Канстанцінавіч Багадзяж (16 мая 1957, в. Траянаўка, Барысаўскі раён, Мінскай вобласці) — гісторык-журналіст.
У 1984 г. закончыў гістарычны факультэт БДУ. Працаваў настаўнікам гісторыі ў Барысаўскім раёне, у 1985—1986 гг. у Валмянскай школе Дзяржынскага раёна. Потым працаваў у аддзеле археалогіі Інстытута гісторыі АН Беларусі, у Беларускім дзяржаўным музеі народнай архітэктуры і побыту. З 1990 г. працаваў журналістам. Займаецца даследаваннем і прапагандай гісторыі Беларусі. Аўтар кнігі «Сыны зямлі беларускай» (2002). Сумесна з І. Масляніцынай (жонкай) напісаў кнігі «Слава і няслаўе» (1995), «Радзівілы — нясвіжскія каралі» (1997), «Радзівілы ў эпоху інтрыг і авантур» (2003) і інш. Шэраг артыкулаў прысвяціў радаводу Чапскіх, былых уладальнікаў Станькава, запісаў пра іх легенды і паданні.

Творы Міколы Багадзяж

Богодзяж, Н.К. Святой богатырь Илия из Мурома / Н. К. Богодзяж.-Минск, 2012.
Религиозное духовно-просветительное издание для детей.

Богодзяж, Н.К. Святые первомученики Руси Феодор и сын его Иоанн / Н. К. Богодзяж.-Минск, 2012.
Религиозное духовно-просветительное издание для детей.

Багадзяж, М. Сыны зямлі беларускай / М. Багадзяж.-Мінск : Нар.асвета,2002.-96 с.
Што мы ведаем пра княза Мсціслава Храбрага? Іншая справа – Яраслаў Мудры, сын Рагнеды… Але ж і Мсціслаў Храбры – яе сын, якога праславілі ў сваіх творах і Баян і аўтар “Слова пра паход Ігаравы”…
Пра Мсціслава Храбрага, Давыда Гарадзенскага, Канстанціна Астрожскага і іншых слынных сыноў зямлі беларускай распавядаецца ў гэтай кнізе.

Масляніцына, І. Беларусь далетапісная : гістарычныя нарысы / Ірына Масляніцына, Мікола Багадзяж.-Мінск : Літаратура і Мастацтва,2010.-224с.

Аўтары запрашаюць чытача здзейсніць займальнае падарожжа ў наша далетапіснае мінулае, якое зусім не з’яўлялася дзікім і варварскім, але было высокакультурным і гераічным.

Масляніцына, І.А. Жанчыны, найбольш знакамітыя ў гісторыі Беларусі / Ірына Масляніцына, Мікола Багадзяж. ― Мінск, 2008.

Масленицына, И.А. Радзивиллы в эпоху интриг и авантюр : ист. миниатюры / И.А. Масленицына, Н.К. Богодзяж.-Минск : Триоль, 2003. Эта книга - вторая из серии о несвижских князьях Радзивиллах. Авторы продолжают серию исторических миниатюр, охватывая время войн, эпоху интриг, авантюр, любви, поэзии, подвигов.

Масленицына, И.А. Радзивиллы – несвижские короли : ист. миниатюры / И.А. Масленецына, Н.К. Богодзяж.-Минск : Триоль, 1997.-223 с.

Книга представляет собой исторические миниатюры о судьбах представителей несвижской ветви могущественного магнатского рода Радзивиллов. Книга интересна не только для специалистов в области истории, но и для широкого круга читателей, интересующихся прошлым Беларуси.

Масляніцына, І.А. Слава і няслаўе / І.А. Масляніцына, М.К. Багадзяж.-Мінск: Нар. асвета,1995.-255 с.

У кнізе – гісторыка-біяграфічныя нарысы пра жанчын, жыццё і дзейнасць якіх у той ці іншай ступені звязаны з беларускай зямлёй. Чытач знаёміцца з лёсам Барбары Радзівіл, Соф’і Слуцкай, трагічным каханнем князёўны Ганны Кобрынскай, даведаецца аб тым, якія адносіны да Беларусі маюць польская авантурыстка Марына Мнішак і расійская імператрыца Лізавета Пятроўна.

Масленицына, И.А. София Слуцкая : повесть-эссе / И.А. Масленицына, Н.К. Богодзяж ; худож. А.М. Кашкуревич.-Минск: Четыре четверти,2012.-223с.:ил.

Впервые историком Николаем Богодзяжем и публицистом Ириной Масленицыной предпринята попытка создания правдивого и последовательного жизнеописания Софии Слуцкой в контексте ее эпохи. Ведь до сих пор нигде не публиковалось подлинной биографии святой православной княгини Софии Слуцкой, небесной покровительницы столицы Беларуси — Минска. Заслуги Софии Юрьевны — последней представительницы рода рыцарей Православия, князей Олельковичей — перед Богом и ее народом трудно переоценить: она была радетельницей храмов и монастырей, опекуншей братских школ, защитницей прав единоверцев в самые трудные времена гонений на Православие. Авторы, основываясь на исторических документах и фактах, рассказывают о Софии Слуцкой в популярной форме, адресуя книгу широкому кругу читателей.

***

Багадзяж, М. Здраднік ці патрыёт? / М. Багадзяж // Краязнаўчая газета.-2004.-№3.-С. 7.

Януш Радзівіл.

Багадзяж, М. Нясвіжская Мельпамена / М. Багадзяж // Маладосць.-2004.-№11.-С. 131-138.

Францішка Уршуля Радзівіл.

Багадзяж, М. Яны прыйшлі апошнімі / М. Багадзяж // Беларусь.-1998.-№6.-С. 33-34.

Масленицына, И. Белорусские декабристки / И. Масленицына, Н. Богодзяж // Неман.-2002.-№11/12.-С. 135-157.

Масляніцына, І. Жанчыны ў гісторыі Беларусі / І. Масляніцына, М. Багадзяж // Беларускі гістарычны часопіс.-2005.-№ 1-9.

Масленицына, И. Как дочь князя Витовта чуть не увела ВКЛ от Польши / И. Масленицына, Н. Богодзяж // АиФ.-2011.-27 апреля

Масляніцына, І. Тураўскае паданне / І. Масляніцына, М. Багадзяж // Культура.-2011.-28 мая.

Літаратура аб жыцці і творчасці

Багадзяж Мікола Канстанцінавіч // Памяць. Гісторыка-дакумэнтальная хроніка Дзяржынскага раёна.- Мінск,2004.-С. 613.

Мікола Багадзяж // https://be-x-old.wikipedia.org/wiki/Мікола_ Багадзяж

Мікола Багадзяж // https://knihi. com/Mikola Bahadziaz/

Берлеж, М. Падарожжа ў далетапіснае мінулае / М. Берлеж // Мінская праўда.-2011.-10 верасня.

Николаева, М. Земли Беларуси до крещения Руси / М. Николаева // Рэспублика.-2010- 23 июля.

Рублевская, Л. Мессалин у нас не было / Л. Рублевская // Сов. Белоруссия.-2010.-13 октября.

Ігнаці Багдашэўскі (1809 – каля 1870) — паэт, грамадскі дзеяч.
Закончыў Мінскую гімназію. Вучыўся ў Віленскім унівэрсітэце. Потым жыў у фальварку Антосіна на Койданаўшчыне (цяпер у Фаніпальскі с/с Дзяржынскага р-на Мінскай вобласці). Выбіраўся маршалкам шляхты Мінскай губерніі (1841). Аўтар паэтычнага зборніка “Некалькі балад і аповесцей” (Вільня, 1826), які выдаў ананімна, пераклаў на польскую мову “Гістарычныя думы” К. Рылеева (Вільня, 1829). У гэты зборнік ўвайшлі: прадмова Рылеева і 17 вершаў з гістарычнымі даведкамі, змешчанымі ў выданні 1825 г. Таксама было пазначана, што “Напісаў у Антосіна 1829 года красавіка 16 дня”.

Творы Ігнація Багдашэўскага

Kilka ballad i powieści.-Wilno : Drukarni Dyecezalney JXX. Missyonarzów,1826.- 99 с.

Dumyhistorycznerossyyskie К. Rylleiewa. Przekładpolski. Z pycinami i notamina fortepiano.- Wilno.,1829.

Літаратура аб жыцці і творчасці

Багдашэўскі Ігнат. // Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Дзяржынскага раёна.-Мінск.,2004. С. 104.

Зінаіда Аляксандраўна Бандарына нарадзілася 10.11. 1909 г. у г. Гродна ў сям'і настаўнікаў. Па месцы жыхарства скончыла пачатковую школу. 3 15 гадоў працавала ў саўгасе «Тарасава» Мінскай вобл., пазней была загадчыцай дзіцячага сада ў мяст. Койданава Мінскай вобл., вучылася ў педтэхнікуме (Мінск, 1925—1927 гг.), настаўнічала ў беларускай школе ў сібірскім пасёлку Медзякова, дзе вучыліся дзеці перасяленцаў з Беларусі (1927—1928гг.), супрацоўнічала ў газеце «Палеская праўда» (Гомель, 1928—1929 гг.).
У 1930 г. 3. Бандарына паступіла на літаратурна-сцэнарны факультэт Інстытута кінематаграфіі ў Маскве, які скончыла ў 1933 г. Некаторы час загадвала сцэнарным аддзяленнем у Віцебскім кінатэхнікуме (1933—1934 гг.), а пасля заканчэння ў 1937 г. аспірантуры пры Акадэміі мастацтвазнаўства ў Ленінградзе працавала на кінастудыях і ў тэатрах Масквы, Архангельска, Горкага. У перыяд Вялікай Айчыннай вайны знаходзілася ў радах Чырвонай Арміі. Узнагароджана медалямі.
У пасляваенныя гады лёс пісьменніцы звязаны з часопісам «Бярозка», Беларускім радыё (1945-1946 гг.), Домам народнай творчасці ў Гродне (1946—1948 гг.), філіялам музея Янкі Купалы ў Вязынцы (1948—1950 гг.), газетамі «Зорька» і «Літаратура і мастацтва» (1950—1956 гг.).
Літаратурную дзейнасць пачала ў 1926 г. вершамі, якія друкаваліся ў «Маладняку» і іншых выданнях. У тым жа годзе ў калектыўным зборніку «Вершы» змясціла некалькі сваіх твораў. У 1929 г. выйшла з друку яе аповесць «Шуміць тайга», а ў 1931 г. — зборнік паэзіі «Веснацвет», але выступала 3. Бандарына пераважна як празаік.
Творы 3. Бандарынай занялі прыкметнае месца ў беларускай літаратуры.
Памерла Зінаіда Бандарына 16 красавіка 1959 г., пахавана на Усходніх могілках.

Молодые литераторы в Минске: Алесь Дудар, Василь Коваль, Аркадь Мардвилка, Израэль Плавник, Вишневская, Микола Никанович, Зинаида Бандарына, Илары Барашка.

Зінаіда Бандарына займалася перакладамі.

Шмат вершаў Зінаіды Бандарынай было пакладзена на музыку

Творы Зінаіды Бандарынай

Бандарына, З. Веснацвет : вершы 1926—1929 / З. Бандарына.-Мн., 1931.

Бондарина, З. Галина Ильина: повесть / З. Бондарина.-Мн.,1959.

Бандарына, З. Лясныя госці: апавяданні / З. Бандарына.-Мн.,1960.

Бандарына, З. Ой, рана на Івана… Старонкі маленства Янкі Купалы : аповесць / З. Бандарына.-Мн.,1956.
Твор пра дзіцячыя і юнацкія гады Я. Купалы, пра жыццёвыя шляхі-дарогі і першыя крокі ў літаратуры будучага народнага паэта. Аповесць напісана паводле біяграфічных матэрыялаў і ўспамінаў пра яго родных і блізкіх.

Бандарына, З. Шэптам дзіўным : «Слаўны дзянёк...»; 8 сакавіка; Завіхурыла спевам машына; I толькі ты; Галя; Не кажы: [вершы] / З.Бандарына // Бандарына 3. Вершы / Бандарына З, Вішнеўская А., Пфляўбаўм Я.- Мн., 1926.

Бандарына, З. [Верш] / З. Бандарына // 8 сакавіка : зборнік.-Мн.,1926.

Бандарына, З. Завіруха : [верш] / З. Бандарына // Маладняк.-1926.-№ 2

Бандарына, З. Гудкі / З. Бандарына // Малады араты.-1926.- № 1—2.

Бандарына, З. Работніцы / З. Бандарына // Малады араты.-1926.- №5.

Бандарына, З. «Жыта пажатае...» : [верш] / З. Бандарына // Малады араты.-1926.- №17.

Бандарына, З. Развітанне : [верш] / З. Бандарына // Полымя.-1926.-№8.

Бандарына, З. Песня гародзенскіх гоняў : [верш] / З. Бандарына //Сав. Беларусь.-1926.-30 мая.

Бандарына, З. На вуліцы : абразок / З. Бандарына // Бел. піянер. -1927.-№ 17.

Бандарына, З. «Усё прамінулася...» : [верш] / З. Бандарына // Маладняк.-1927.- № 1;

Бандарына, З. Сасніла... : [верш] / З. Бандарына // Маладняк.-1927.- № 3;

Бандарына, З. Звоны-перазвоны.. : [верш] / З. Бандарына // Маладняк.-1927.- №5.

Бандарына, З. Звоны : [верш] / З. Бандарына // Маладняк.-1927.- №6.

Бандарына, З. «У сіня-зялёным прадонні...» : [верш] / З. Бандарына // Маладняк.-1927.- №7-8.

Бандарына, З. Над возерам...: [верш] / З. Бандарына // Полымя.-1927.- №3.

Бандарына, З. Ля коміну : [верш] / З. Бандарына // Полымя.-1927.- №4.

Бандарына, З. Дзіўлюся я.. : [верш] / З. Бандарына // Полымя.-1927.- №5.

Бандарына, З. «Ты праходзіш трывожна і сумна...» ; Песні недапетыя : [вершы] / З. Бандарына // Полымя.-1927.- №6.

Бандарына, З. Апошняя вясна : [верш] / З. Бандарына // Полымя.-1927.- №8.

Бандарына, З. Ціха : [верш] / З. Бандарына // Сав. Бел.-1927.- 20 лістапада.

Бандарына, З. «Студзень, студзень навошта...» : [верш] / З. Бандарына // Чырвоная змена.-1927.- 6 лютага.

Бандарына, З. Развітанне ; Ціха:[вершы] / З. Бандарына // Дэкламатар.-Мн.-1928.

Бандарына, З. 8 сакавіка : [верш] / З. Бандарына // Бел. работніца і сялянка..-1928.

Бандарына, З. Нечаканае збылося : [верш] / З. Бандарына // Маладняк.-1928.- №7.

Бандарына, З. Шуміць тайга : Урыўкі з дзённіка 1927—1928 г.:[Дарожныя нататкі] / З. Бандарына // Маладняк.-1928.- №11.

Бандарына, З. У школе ; I вятры і зоры : [верш] / З. Бандарына // Полымя.-1928.- №3.

Бандарына, З. Да прысуду грамады : [верш] / З. Бандарына // Заря Запада.-1928.-8 июня.

Бандарына, З. У адпачынак : [верш] / З. Бандарына // Чырв. змена.-1928.-11 ліп.

Бандарына, З. Да новых перамог : [верш] / З. Бандарына // Бел. работніца і сялянка.-1929.- № 4;

Бандарына, З. Два лісты : Ліст з гораду ; Ліст з вёскі:[вершы] / З. Бандарына // Бел. работніца і сялянка.-1929.-№9.

Бандарына, З. Першамайскае : [верш] / З. Бандарына // Бел. работніца і сялянка.-1929.-№10.

Бандарына, З. Партрэт : апавяданне / З. Бандарына // Бел. работніца і сялянка.-1929.-№10-11.

Бандарына, З. Дванаццаць пройдзена : [верш] / З. Бандарына // Маладняк.-1929.- №1.

Бандарына, З. Сем братоў : Верш - легенда / З. Бандарына // Маладняк.-1929.- №4.

Бандарына, З. Бязногі П'ер : [верш] / З. Бандарына // Маладняк.-1930.- № 8-9.

Бандарына, З. Крок за крокам : [верш] / З. Бандарына // Полымя.-1930.- №9 -10.

Бандарына, З. «Шэптам дзіўным...»; «I толькі ты...»; «Не кажы...»; Шляхаводная Зорка : вершы / З. Бандарына // Жаноцкая справа.-1931.- № 2;

Бандарына, З. Першы май : навела / З. Бандарына // Работніца і калгасніца Бел.-1933.-№ 21, 22.

Бандарына, З. Жанчынам аратым / З. Бандарына // Работніца і калгасніца Бел.-1933.-№ 22.

Бандарына, З. Памяці Клары Цэткін / З. Бандарына // Работніца і калгасніца Бел.-1933.-№ 24.

Бандарына, З. У імя нацыі / З. Бандарына // Звязда.-1933.-15 мая.

Бандарына, З. Сустрэча : апавяданне / З. Бандарына // Работніца і калгасніца Бел.-1934.-№ 17.

Бондарина, З. Снова на Родине : рассказ / З. Бондарина // Зорька.-1945.-17 мая;

Бондарина, З. Детский, праздник : рассказ / З. Бондарина // Зорька.-1945.-26 июня.

Бандарына, З. Дзіцячыя гады паэта / З. Бандарына // Бярозка..-1952.- № 6;

Бондарина, З. Детство поэта / З. Бондарина // Зорька.-1954.-10 октября.

Бондарина, З. Дипломная работа : [повесть] / З. Бондарина // Сов. Отчизна.-1953.-№ 6.

Бандарына, З. Наша выхавальніца : нарыс / З. Бандарына // Бярозка.-1954.- № 3.

Бондарина, З. Шаг за шагом : очерк / З. Бандарина // Сов. Бел.-1954.-8 июля.

Бандарына, З. Па купалаўскіх мясцінах / З Бандарына // Бярозка.-1955.-№ 6.

Бандарына, З. Мая працоўная кніжка : нарыс / З Бандарына // Бярозка.-1956.-№ 9.

Бандарына, З. Ой, рана на Івана : Старонкі маленства Янкі Купалы:аповесць / З. Бандарына // Полымя.-1956.- №12.

Бандарына, З. Па купалаўскіх сцежках : [верш] / З. Бандарына // ЛІМ.-1958.-5 ліпеня.

Бандарына, З. Вавёрка : апавяданне / З. Бандарына // Бярозка.-1959.- № 2.

Бандарына, З. Шэптам дзіўным ; Будучыня — наша:вершы / З. Бандарына // Анталогія беларускай паэзіі : у 3 т Т. 2.-Мн.,1961.

Бандарына, З. Галка : [апавяданне] / З. Бандарына// Арлянятам : у 2 т. Т. 2.-Мн.,1967.

Бандарына, З. Па купалаўскіх сцежках : [верш] / З. Бандарына // Нам засталася спадчына.-Мн.,1982.

Бандарына, З. Хачу чытаць / З. Бандарына // Вяснянка.-Мн.,1983.

Літаратура аб жыцці і творчасці

Бандарына Зинаіда // Беларускія пісьменікі : біябібліяграфічны слоўнік:у 6-ці т. т.1.-Мн.,1992.-С. 201-202.

Бандарына Зінаіда // Пісьменніцы Беларусі : вучэб.дапаможнік.ч.1. / склад. Л.А. Піскун, Я.У. Піскун.-Мазыр : Белы вецер,1997.-С. 13.

Бандарына Зінаіда Аляксандраўна // Беларуская энцыклапедыя : у 18-ці т. т.2.-Мінск,1996.-С. 277.

Бандарына Зінаіда Аляксандраўна // Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Дзяржынскага раёна. — Мн.: 2004. — С. 261—262.

Гарэцкі, М. Біяграфічна-крытычны слоўнік сучасных выдат-пых і тыповых маладнякоўцаў / М. Гарэцкі // Гарэцкі М. «Маладняк» за пяць гадоў: 1923—1928.- Мн., 1928;

Гарэцкі, М. «Маладняк» за пяць гадоў: 1923—1928 / М. Гарэцкі // Максім Гарэцкі : успаміны, артыкулы, дакументы.- Мн., 1984;

Гілевіч М. Добрая госця / Н. Гілевіч // ЛІМ. -1960.- 15 ліст.

Зінаіда Бандарына // П і с ь м е ннікі Савецкай Беларусі : кароткі даведнік.-Мн., 1981.

Зінаіда Бандарына // https://be.wikipedia.org/wiki/Зінаіда_ Аляксандраўна_Бандарына

Зінаіда Бандарына // https://be-x-old.wikipedia.org/wiki/ Зінаіда_Бандарына

Зінаіда Бандарына // https://slovo.ws/bio/bel/02/0008.html

Зінаіда Бандарына // https://danilchyk.livejournal.com/35595.html

Киркевич А. Жизнь — горение / А. Киркевич // Гродн. правда.- 1979. -13 окт.

Хведаровіч М. Неспакойная // Хведаровіч М. Памятныя сустрэчы.-2 выд.- Мн., 1963;

Шушкев і ч С. Лейтэнант Зіна / С. Шушкевіч // Шушкевіч С. Выбр. тв.: У 2 т. Т. 2.-Мн., 1978.

Шушкевіч, С. Панфілаўка Зіна / С. Шушкевіч // ЛІМ.-1979.-12 кастр.

Шушкевіч, С. Шляхі і дарогі Зінаіды Бандарынай : (Да 75-годдзя з дня нараджэння) / С. Шушкевіч // ЛіМ.- 1984.-12 кастр.

Віталь Вольскі (сапр. Віталій Фрыдрыхавіч Зэйдель-Вольскі (5 верасня 1901, Санкт-Пецярбург — 22 верасня 1988) — беларускі празаік, драматург, літаратуразнавец, краязнавец, палітычны дзеяч. Кандыдат філалагічных навук.

Нарадзіўся ў сям'і служачага. З 1918 г. працаваў на Трубачным заводзе, потым у Камісарыяце гарадской гаспадаркі Петраграда. З 1919 г. — у Чырвонай Арміі, удзельнічаў у Грамадзянскай вайне. Служыў у пагранічных войсках і органах ВЧК. Некаторы час жыў на Койданаўшчыне, служыў у 16 пагранатрадзе. З 1926г. — старшы інспектар Галоўрэперткома БССР, у 1927г. скончыў Камуністычны ўніверсітэт Беларусі. З 1928г. — старшы інструктар кінафікацыі Белдзяржкіно, з 1929г. — дырэктар Віцебскага мастацкага тэхнікума, з 1930 г. — дырэктар Беларускага драматычнага тэатра ў Віцебску. У 1932—1936 гг. працаваў дырэктарам Інстытута літаратуры і мастацтва АН БССР. З красавіка 1942 г. загадваў аддзелам у рэдакцыі сатырычнай газеты-плаката «Раздавім фашысцкую гадзіну», з лістапада 1943г. — у рэдакцыі часопіса «Беларусь». У 1948—1954гг. — навуковы супрацоўнік Інстытута літаратуры АН БССР. Член СП СССР (з 1934).

Літаратурную дзейнасць пачаў у 1926г. Даследаваў народную творчасць і старажытную рукапісную літаратуру беларускіх татараў — кітабы. Першая кніжка — «Праблемы беларускай савецкай драматургіі» (1934). Напісаў манаграфію «Эдуард Самуйлёнак: Жыццё і творчасць» (1951), «Нарысы па гісторыі беларускай літаратуры эпохі феадалізму» (1958), адзін з аўтараў дапаможніка для студэнтаў ВНУ «Нарысы па гісторыі беларускай літаратуры» (1956), падручніка «Беларуская савецкая літаратура» для 9-10 класаў (1948—1954).

Аўтар п'ес «Цудоўная дудка» (1940, пастаўлена ў 1939), «Дзед і жораў» (1946, пастаўлена ў 1939), «Несцерка» (1946, пастаўлена ў 1941, аднайменны фільм па сцэнарыю аўтара, 1955), «Машэка» (1946, пастаўлена ў 1954) — усе яны ўключаны ў зборнік «П'есы» (1962), а таксама аўтар сцэнарыяў дакументальна-краязнаўчых фільмаў «Белавежская пушча» (1946), «Бярэзінскі запаведнік» (1965).

Напісаў кнігі краязнаўчых нарысаў і апавяданняў «Па лясных сцежках» (1948), «У лясах над Бярозай» (1955), «Месяц за месяцам» (1956), «На бабровых азёрах» (1957), «Чайкі над Нараччу» (1959), «Родны край» (1961), «Афрыканскае падарожжа» (1963), «Эль Махрыб» (1965), «Старонкі нашай гісторыі» (1966), «Падарожжа па краіне беларусаў» (1968), «Месяц за месяцам» (1969), «Палессе» (1971), «Кніга падарожжаў» (1971), «Лёс Дункана» (1978), «Дзень добры, Бяроза» (1984). У 1977 г. выйшлі Выбраныя творы ў 2 тамах.

Пераклаў на беларускую мову сатырычную паэму І. В. Гётэ «Рэйнеке-Ліс» (1940), раманы В. Брэдэля «Выпрабаванне» (1937), М. Кульбака «Зельманцы» (1960).

Узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, «Знак Пашаны» і медалямі. Заслужаны дзеяч культуры БССР (1971).

Творы Віталя Вольскага

Вольскі, В. Кніга падарожжаў : выбранае / В. Вольскі.-Мінск,1971.

Вольскі, В. Цудоўная дудка : п’еса-казка ў 3-х актах / В. Вольскі.-Мінск,1940.

Вольскі, В. Дзед і жораў : п’еса-казка / В. Вольскі.-Мінск,1946.

Вольскі, В. Несцерка : камедыя ў 3-х дзеях / В. Вольскі.-Мінск,1946.

Літаратура аб жыцці і творчасці

Вольскі Віталь // Беларускія пісьменнікі : біябібліяграфічны слоўнік:у 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса.-Мінск : БелЭн, 1992—1995.

Вольскі Віталь // Беларускія пісьменнікі (1917—1990) : даведнік ; склад. А. К. Гардзіцкі. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1994. — 653 с.

Дзмітрусёва Таццяна Паўлаўна, нарадзілася 1.01.1948 г. у в. Сцюдзянец Касцюковіцкага раёна. Беларуская паэтэса, журналіст. Пасля заканчэння БДУ (1977г.) працавала загадчыкам літаратурнага аддзела газеты «Чырвоная Змена», намеснікам рэдактара газеты «Піянер Беларусі», потым газеты «Культура», рэдактарам газеты «Кнігарня», пазней працавала ў «Настаўніцкай газеце». Аўтар двух паэтычных зборнікаў «Асеннія святы» і «Зажынкі». Шэрагам сваіх нарысаў стварыла славутую галерэю творчых партрэтаў беларускіх пісьменнікаў, мастакоў, артыстаў. У апошні час жыла ў в. Клачкі Дзяржынскага раёна. Памерла ў 1998 годзе.

Творы Т. Дзмітрусёвай

Дзмітрусёва, Т. Зажынкі : вершы / Таццяна Дзмітрусёва -Мінск : Мастацкая літаратура, 1981.

Дзмітрусёва, Т.П. Асеннія святы : вершы / Таццяна Дзмітрусёва ; Маст. Г.Р. Малышаў.-Мн. : Маст.літ.,1994.

Літаратура аб жыцці і творчасці

Дзмітрусёва Таццяна Паўлаўна // Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Дзяржынскага раёна. Менск, 2004. — С. 617.

Крапіва Кандрат (05.03.1896 - 07.01.1991) (сапр. Атраховіч Кандрат), нарадзіўся ў вёсцы Нізок Уздзенскага раёна Мінскай вобласці ў сялянскай сям'і.

За год Кандрат скончыў Уздзенскае народнае вучылішча, паступіў у чатырохкласнае гарадское вучылішча ў Стоўбцах, з якога праз два гады перавёўся ў такое ж вучылішча ў мястэчку Койданава, бо там была лепшая бібліятэка і лепшыя ўмовы для навучання.

Пасля заканчэння (1913) здаў экстэрнам экзамен на званне народнага настаўніка. Восенню 1914 г. атрымаў месца настаўніка ў пачатковай земскай школе ў вёсцы Мнішаны на Міншчыне. Адпрацаваў год і быў мабілізаваны ў армію. У сакавіку 1916 г. скончыў школу прапаршчыкаў. Удзельнічаў у баях на Румынскім фронце. Як настаўнік у лютым 1918 г. дэмабілізаваны. Настаўнічаў у вёсцы Каменка на Уздзеншчыне. У 1920-1923 гг. - камандзір Чырвонай Арміі. З 1924 г. зноў настаўнічаў на Уздзеншчыне ў пасёлку Астравок. У 1925 г. пераязджае ў Мінск. Быў сябрам літаратурнага аб'яднання «Маладняк» (да 1926), потым «Узвышша». Скончыў літаратурна-лінгвістычнае аддзяленне педфака БДУ (1930). Працаваў інструктарам Цэнтральнага бюро краязнаўства пры Інбелкульце (1925-1926), загадчыкам аддзела ў часопісе «Полымя рэвалюцыі» (1932-1936). Удзельнічаў у паходзе Савецкай Арміі ў Заходнюю Беларусь (1939), у савецка-фінляндскай вайне 1939-1940 гг. На пачатку Вялікай Айчыннай вайны працаваў у франтавой газеце «За Савецкую Беларусь», у 1943-1945 гг. рэдагаваў сатырычную газету-плакат «Раздавім фашысцкую гадзіну». У пасляваенныя гады - рэдактар часопіса «Вожык» (1945-1947), загадчык сектара мовазнаўства Інстытута мовы і літаратуры АН БССР (1947-1952), дырэктар Інстытута мовазнаўства АН БССР (1952-1956). У 1946 г. у складзе дэлегацыі БССР удзельнічаў у рабоце I сесіі Генеральнай Асамблеі ААН. У 1956 - студзені 1982 гг. - віцэ-прэзідэнт АН БССР. Са студзеня 1982 г. па сакавік 1989 г. - вядучы навуковы супрацоўнік-кансультант у аддзеле лексікалогіі і лексікаграфіі Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа АН БССР. Доктар філалагічных навук, акадэмік АН БССР. Неаднаразова абіраўся дэпутатам (1947-1990), старшынёй Вярхоўнага Савета БССР. Сябра СП СССР з 1934 г.

Герой Сацыялістычнай Працы (1975). Узнагароджаны чатырма ордэнамі Леніна, ордэнамі Кастрычніцкай Рэвалюцыі, Чырвонага Сцяга, Працоўнага Чырвонага Сцяга, Айчыннай вайны II ступені, Чырвонай Зоркі, Дружбы народаў і медалямі.

Народны пісьменнік БССР (1956). Заслужаны дзеяч навукі БССР (1978).

Памёр 07.01.1991 г.

Пісаць пачаў у 1922 г. Першыя фельетоны і сатырычныя вершы надрукаваў у газетах «Красноармейская правда» і «Савецкая Беларусь» (1922). Аўтар кніг сатыры і гумару «Асцё» (1925), «Крапіва» (1925, 4-е перапрацаванае, дапоўненае выданне ў 1932), «Біблія» (1926), «Байкі» (1927), «Ухабы на дарозе» (1930), «Пра нашых шкоднікаў, папоў ды ўгоднікаў» (1930), «Хвядос - Чырвоны нос» (1931, вершаваная казка), «Калючы строй» (1932), «Выбраныя байкі» (1932), «Выбраныя вершы» (1935), «Выбраная сатыра» (1938), «Выбраныя творы» (1941, 1947, 1948), «Смех і гнеў» (1946), «Сатыра і гумар» (1954), «Жаба ў каляіне» (1957), «Байкі, вершы, п'есы» (1960), «Сорак баек» (1966), «Вершы і байкі» (1967, 1990), «Байкі і вершы» (1971), «Пучок жыгучкі» (1973), а таксама кніжкі для дзяцей «Загадкі дзеда Кандрата» (1986).

Аўтар п'ес «Канец дружбы» (апублікавана і пастаўлена ў 1934), «Партызаны» (апублікавана і пастаўлена ў 1937), «Хто смяецца апошнім» (апублікавана і пастаўлена ў 1939, па сцэнарыі аўтара пастаўлены ў 1954 г. аднайменны кінафільм), «Проба агнём» (апублікавана і пастаўлена ў 1943), «Валодзеў гальштук» (1945, пастаўлена ў 1946, аднаактоўка), «Мілы чалавек» (1945, 1956, пастаўлена ў 1946), «З народам» (апублікавана і пастаўлена ў 1948), «Пяюць жаваранкі» (апублікавана і пастаўлена ў 1950, па сцэнарыі аўтара пастаўлены ў 1953 г. аднайменны кінафільм), «Зацікаўленая асоба» (апублікавана і пастаўлена ў 1953), «Людзі і д'яблы» (апублікавана і пастаўлена ў 1958), «Брама неўміручасці» (1973, пастаўлена ў 1974), «На вастрыі» (1982, пастаўлена ў 1983).

Выдаў зборнікі прозы «Апавяданні» (1926), «Людзі-суседзі» (1928), «Жывыя праявы» (1930), раман «Мядзведзічы» (кн. 1, 1932), нарыс «Герой Савецкага Саюза Міхаіл Сільніцкі» (1943). Выдадзены Збор твораў у 3-х (1956), 4-х (1963), 5-ці (1974-1976), Выбраныя творы ў 2 тамах (1986).

Аўтар літаратуразнаўчых і крытычных артыкулаў, лінгвістычных прац, адзін з навуковых рэдактараў (з Я.Коласам і П.Глебкам) «Русско-белорусского словаря» (1953), навуковы рэдактар «Беларуска-рускага слоўніка» (1962, выданне 2-е перапрацаванае і дапоўненае ў 1988-1989), «Русско-белорусского словаря» (выданне 2-е, перапрацаванае і дапоўненае, 1982), «Тлумачальнага слоўніка беларускай мовы» ў 5 тамах (1977-1984) і інш.

На беларускую мову пераклаў творы Дз. Фанвізіна, І. Крылова, А. Пушкіна, М. Гогаля, А. Астроўскага, А. Чэхава, У. Маякоўскага. А. Твардоўскага, Т. Шаўчэнкі і інш.

К. Крапіве тройчы прысуджаліся Дзяржаўныя прэміі СССР: у 1941 г. - за п'есу «Хто смяецца апошнім», у 1951 г. - за п'есу «Пяюць жаваранкі», у 1971 г. - за комплекс прац у галіне беларускай лінгвагеаграфіі. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР імя Янкі Купалы (1974) за п'есу «Брама неўміручасці». (Больш падрабязную інфармацыю можна атрымать у Дзяржынскай цэнтральнай раённай бібліятэцы)

Семяновіч,А.А. Кандрат Крапіва /Праўленне таварыства “Веды” БССР.-Мінск, 1966.- С.1.

Будынак былога Койданаўскага гарадскога вучылішча (у сучасны момант не існуе).

Фота сям’і Атраховічаў. 1930г. (Кандрат – другі справа)

Левановіч Леанід (таксама Лявонаў Леанід), нарадзіўся 14.09.1938 г. у вёсцы Клеявічы Касцюковіцкага раёна Магілеўскай вобласці ў сялянскай сям'і. Скончыў Магілеўскае культасветвучылішчы (1956). Працаваў ва ўстановах культуры Дзяржынскага і Касцюковіцкага раёнаў (1956-1958).

У 1957 г. паступіў на завочнае аддзяленне факультета журналістыкі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Служыў на Балтыйскім флоце (1958-1961). Пасля дэмабілізацыі перавёўся на стацыянар і скончыў універсітэт у 1963 г. Працаваў у рэспубліканскіх газетах «Знамя юности»,

«Сельская газета», «Літаратура і мастацтва» (1963-1971). У 1971-1974 гг. - рэдактар аддзела мастацтва і крытыкі часопіса «Неман». З 1974 г. -адказны сакратар, з 1975 г. - рэдактар аддзела навукі і мастацтва часопіса «Полымя». У 1980-1982 гг. - галоўны рэдактар літаратурна-драматычных праграм Беларускага тэлебачання. З 1984 г. - старшы рэдактар выдавецтва «Мастацкая літаратура». Сябра СП СССР з 1975 г. Выступае ў друку з 1963 г. Аўтар кніг нарысаў «Гаспадар зямлі» (1971), «Зялёны трохкутнік» (1973), зборнікаў аповесцей і апавяданняў «Мадонна з кветкаю» (1976), «Якар надзеі» (1979), «Валанцёр свабоды» (1983), раманаў «Шчыглы» (1986), «Паводка сярод зімы» (1989), зборніка публіцыстыкі «Хлеб і мужнасць» (1987).Напісаў сцэнарый дакументальнага фільма «Дом майстроў» (пастаўлены ў 1973); аднаактовую п'есу «Ці любіце вы грэчку?» (1972), драму «Пасля разводу» (1980, пастаўлена на радыё ў 1981).

“Такім я быў у маладосці. Улюбёнец публікі, інструктар Дзяржынскага раённага Дома культуры 23 ліпеня 1957 г.”

“Працоўны шлях пачаў у Дзяржынску – гістарычным Койданаве, дзе у 1272 г. унук Міндоўга разбіў татарскае войска хана Балаклая.” Л. Левановіч. Аўтабіяграфія.

Вокладкі кніг Л. Левановіча.

За кнігу “Ларыса, альбо Прыгоды аўтамабіліста” атрымаў Літаратурную прэмію імя Івана Мележа (1999).

За раман “Бесядзь цячэ ў акіян” атрымаў прэмію Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі (2005).

Творы Л. Левановіча

Левановіч, Л. Якар надзеі : аповесці і апавяданні / Л. Левановіч.-Мінск,1979.

Левановіч, Л. Валанцёр свабоды : аповесць і апавяданні / Л. Левановіч.-Мінск,1983.

Левановіч, Л. Шчыглы : раман / Л. Левановіч.-Мінск,1986.

Левановіч, Л. Паводка сярод зімы : раман, апавяданні / Л. Левановіч.-Мінск,1989.

Літаратура аб жыцці і творчасці

Беларускія пісьменнікі (1917—1990) : даведнік / склад. А. Гардзіцкі. Мн., 1994.

Рагуля А. Свягло знутры // Роднае слова. 1998. № 9.

Бугаёў Дз. Дасягнутае і страчанае // Полымя. 1999. № 1.

Саламевіч І. Левановіч // БЭ ў 18 т. Т. 9. Мн., 1999.

Урач, паэт, дыпламат. Нарадзіўся (1573—1640) ў збяднелай шляхецкай сям'і ў Кракаве. Медыцыне, праву i гуманітарным навукам вучыўся ва ўніверсітэтах Вітэнберга (Германія, 1590—1593 гг.), Базеля (Швейцарыя), Арлеана (Францыя). Вывучаў таксама лацінскую, грэчаскую, нямецкую, французскую мовы. Як здольны настаўнік Набароўскі быў прыняты на службу ў сям'ю віленскага ваяводы Крыштофа Радзівіла выкладчыкам заходніх моў для сына Януша. Потым працаваў настаўнікам у сям'і магнатаў Ляшчынскіх. У 1601 г. навучаўся механіцы ў Падуі (Італія), слухаў лекцыі Галілея, стаў прыхільнікам яго вучэння. На аснове вучэння Галена напісаў 2 трактаты. 3 1602 г. на працягу 30 гадоў Набароўскі быў на службе ў свайго былога выхаванца, Януша Радзівіла, i амаль увесь час жыў на Беларусі: у Нясвіжы, Капылі, Станькаве, пад Навагрудкам. Ён падтрымліваў ідэю самастойнасці Вялікага княства Літоўскага, дапамагаў князю рыхтаваць выступленне пратэстанцкай шляхты супраць караля Жыгімонта III. Пасля задушэння выступлення суправаджаў князя ў эміграцыі. Яшчэ раз вымушаны быў эмігрыраваць у Заходнюю Еўропу разам з князем пасля яго адмовы ўдзельнічаць у паходзе Жыгімонта III на Рускую дзяржаву. Пасля вяртання на Беларусь Набароўскі неаднаразова ездзіў з сакрэтнымі дыпламатычнымі даручэннямі Радзівілаў да еўрапейскіх уладароў. 3 1633 г. жыў у Вільні, дзе быў абраны гарадскім суддзёй. На працягу ўсяго жыцця займаўся ўрачэбнай практыкай, удзельнічаў у барацьбе з эпідэміямі на Беларусі. Набароўскі вядомы таксама як паэт. У сваіх вершах i вершаваных лістах адлюстроўваў сацыяльныя супярэчнасці на Беларусі 16—17 ст., высмейваў рэакцыйную шляхту, езуітаў, духавенства. Для многіх яго вершаваных твораў характэрны алегарызм, рытарычная вобразнасць, гульня слоў і іншыя стылявыя асаблівасці, уласцівыя маньерызму. Як пратэстант цярпеў ганенні з боку каталіцкай царквы. У сваёй практычнай дзейнасці быў тыповым прадстаўніком гуманістычнага кірунку (у неўраджайны год адмовіўся спаганяць нядоімку з сялян Станькава, абараняў сялян ад рэвізораў князя Радзівіла). Набароўскі перакладаў з лацінскай (М.Сарбеўскага), італьянскай (Петрарку), нямецкай i французскай моў.

Творы Д. Набароўскага

Naborowski, D. Poezje / D. Naborowski.-Warszawa,1961.

Літаратура аб жыцці і творчасці

Валахановіч А. І. Набароўскі Даніла. // Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Дзяржынскага раёна.-Мінск,2004. -С. 77.

Грицкевич В. П. С факелом Гиппократа. Из истории белорусской медицины / В.П. Грицкевич.- Минск,1987.-С. 120-123.

Грыцкевіч, В. Чатыры факелы ў цемры./ В. Грыцкевич // Маладосць.- 1972.-№ 10.

Даніэль Набароўскі // https://be-x-old.wikipedia.org/wiki/Даніель Набароўскі

Набароўскі Даніла. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі : ў 6 тамах. Т. 5.- Мінск,1999.-С. 253.

Набароўскі Даніла // Мысліцелі і асветнікі Беларусі : Х-ХІХ стагоддзі: энцыклапедычны даведнік.-Мінск,1995.- С. 263-264.

Парэцкі Я. І. Набароўскі Даніла. // Беларуская энцыклапедыя : ў 18 тамах. Т. 11.- Мінск,2000.- С. 86-87.

Алесь Наварыч (сапр. Аляксандр Іванавіч Трушко; нар. 2 лістапада 1960 г., вёска Відзібор, Столінскі раён, Брэсцкая вобласць) — беларускі празаік.

Нарадзіўся ў сялянскай сям'і. Пасля заканчэння Відзіборскай сярэдняй школы працаваў цесляром у Столінскай вытворча-механізаванай калоне, затым лабарантам у роднай школе. У 1978-1980 гг. вучыўся на стаматалагічным факультэце Мінскага медыцынскага інстытута. У 1985 г. скончыў аддзяленне рускай мовы і літаратуры Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Настаўнічаў у Скірмантаўскай сярэдняй школе Дзяржынскага раёна (1985-1986), Малюшыцка-Карэліцкага раёна (1986-1987). З 1988 г. - літрэдактар у часопісе «Вожык». У 1990 гадах метадыст Рэспубліканскага цэнтра эстэтычнага выхавання. Пазней працаваў у часопісах «Бярозка», «Полымя», намеснікам галоўнага рэдактара «Выдавецкі цэнтр БДУ», у часопісе «Маладосць», зноў у часопісе «Вожык» (да 2012 года).

Першыя апавяданні апублікаваў у 1983 г. (часопіс «Маладосць»). Аўтар зборнікаў апавяданняў «Рабкова ноч» (1988) і «Ноч пацалункаў незалежнасці» (1989), гістарычнага рамана «Літоўскі воўк» (2005).

Лаурэат спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь (2003) за раман «Літоўскі воўк».

Творы Алеся Наварыча

Наварыч, А. Рабкова ноч : аповесці , апавядані / Алесь Наварыч.-Мінск,1988.

Наварыч, А. Ноч пацалункаў незалежнасці : апавяданні / Алесь Наварыч.-Мінск,1989

Наварыч, А. Літоўскі воўк / Алесь Наварыч. — Мінск : Мастацкая літаратура, 2005. — (Сэрыя «Беларуская проза XXI стагодзьдзя»)

Літаратура аб жыцці і творчасці

Алесь Наварыч // Беларускія пісьменнікі: біябібліяграфічны слоўнік:у 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса.- Мінск : БелЭн, 1992—1995.

Янушкевіч Адольф Міхал Валяр’ян Юліян (9.6.1803 г., Нясвіж — 6(18).6.1857 г., маёнтак Дзягільна Мінскага пав. Мінскай губ., цяпер в. Дзягільна Дзяржынскага р-на Мінскай вобл.), падарожнік, пісьменнік. Пісаў на польскай мове. Вучыўся ў дамініканскай школе ў Нясвіжы. У 1823 г. скончыў філалагічны факультэт Віленскага універсітэта. Быў членам Таварыства блакітных, блізкага да філарэтаў. У студэнцкія гады пісаў па-польску вершы ў сентыментальнай стылістыцы (дума «Мелітон і Эвеліна», 1821). У 1823—1826 гг. жыў у Камянцы, быў дэпутатам цывільнай палаты ў Галоўным судзе. Шмат падарожнічаў па Еўропе; сустракаўся з А. Міцкевічам, Ю. Славацкім, І. Гётэ. Вярнуўся на Радзіму ў 1830 г. Узяў удзел у паўстанні 1830—1831г.; быў адным з кіраўнікоў паўстанцкага легіёна. Арыштаваны ў сакавіку 1831 г. У 1832 г. сасланы ў Сібір. У ссылцы пераклаў «Гісторыю заваявання Англіі нарманамі» А. Цьера. Падарожнічаў па Сібіры, Казахстане, Кіргізіі. Вярнуўся ў Беларусь у 1856 г.; пасяліўся ў радавым маёнтку Дзягільна. Яго падарожныя нататкі сабраў брат Яўстафій, апублікаваў Ф. Вратноўскі пад назвай «Жыццё Адольфа Янушкевіча і яго лісты з кіргізскіх стэпаў» (Парыж. 1861. Кн. 1—2). Паслужыў прататыпам рэвалюцыянера Адольфа ў паэме А.Міцкевіча «Дзяды». (Больш падрабязную інфармацыю можна атрымаць у Дзяржынскай цэнтральнай раённай бібліятэцы)

Так выглядала месца пахавання Янушкевічаў. Дзягільна, 2007 год.

Археолаг Мікола Крывальцэвіч ля пліты Марылі Янушкевічавай. Дзягільна, чэрвень 2007 г.

Пліта Марылі Януаравай Янушкевічавай:

Marya z Bulharynow JANUSZKIEWICZOWA Zyla Lat 56

Um. 1880 r. Wrzesnia 27 d.

Унізе – герб “Lubicz”

Дзягільна, чэрвень 2007 г.

Пліта Тэклі Янушкевічавай:

TEKLA z Sokolowskich

JANUSZKIEWICZOWA

Ur. 1778 R. Wresnia 29 dnia

Zmarla 1860 Pazdziernika 11 d.

tu w BOGU spoczywa.

Дзягільна, чэрвень 2007 г.

«Крыж», які, напэўна, з’яўляецца часткай аздаблення былога склепу Янушкевічаў, выкананы з латуні ў пазалоце, найбагацейшы па тым часе. У сярэдзіне XIX ст. на Jliтвe такого не рабілі. Гэтую рэч маглі прыслаць з Парыжа Адольфавы браты —Яўстафiй і Рамуальд.

«Крыж» перадала археолагу М.Крывальцэвічу Ніна Адамаўна Бутрова з Дзягільна ў 2006 годзе

Фрагмент радаводнай справы Янушкевічаў.

Тэкля Янушкевіч, маці Адольфа

Стэфанія Гіноўская, нявеста А. Янушкевіча. Ён прысвяціў каханай верш “Ад’езд”

Адольф Янушкевіч.

Мастак Януарый Краеўскі. Ішым, 1835г.

Тры пакаленні захоўваўся ў фамільным архіве Краеўскіх, а каля 1969г. праўнук мастака перадаў яго Музею літаратуры імя Адама Міцкевіча ў Варшаве.

Тытульны ліст першага выдання кнігі “Жыццё Адольфа Янушкевіча і яго лісты з кіргізскіх стэпаў”

Творы Адольфа Янушкевіча

Янушкевич, А. Дневники и письма из путешествия по казахским степям / А. Янушкевич ; пер. с польского на русский Ф. Стекловой.-Алма-Ата, 1966.

Янушкевич, А. Дневники и письма о путешествии в казахскую степь / А. Янушкевич.- Алма-Ата,1972

Янушкевич, А. Дневники и письма из путешествия по казахским степям / А. Янушкевич.- Алматы, 2005.

Янушкевич, А. Дневники и письма из путешествия по казахским степям (Текст). Т.29 / А.Янушкевич.- 2-е изд. доп.-Астана : «Алтын кітап»,2007.-384с.- (Библиотека казахской этнографии).

В книгу вошли письма и выдержки из дневника польского путешественника. Известная работа великого ученого представляет собой кладезь информации по истории и культуре казахского народа.

Літаратура аб жыцці і творчасці

Żywot Adolfa Januszkiewicza i jego listy ze stepów kirgizkich.- Paryż, Drukarnia J. Claye, 1861.

Афанасьеў, В. Лёс аднаго выдання / В. Афанасьеў // Літьаратура і мастацтва.-2009.-№25.-С. 14.

Бадовски, Р. Польские певцы Казахстана / Р. Бадовски.-Семей : Международный клуб Абая,2005.-165 с. (перевод польского издания: Badowski, R. (польск.)русск. Polscy piewcy Kazachstanu. Pelplin, Bernardinum, 2002.-81 с.

Бутэвіч, А. Бунтоўны сябар Адама Міцкевіча і даследчык казахскіх стэпаў Адольф Янушкевіч / А. Бутэвіч // Звязда.-2001.-22 верасня.

Бутэвіч, А. Паўстанец і даследчык Адольф Янушкевіч / Анатоль Бутэвіч // Народная воля. - 2018. - 7 жніўня. - С. 5.

Валахановіч, А. Адольф Янушкевіч: паўстанец, паэт, этнограф / Анатоль Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-2010.-27 студзеня, 30 студзеня.

Валаханович, А.И. Дзержинщина:прошлое и настоящее / А.И. Валаханович, А.Н. Кулагин.-Мн.,1986.-С. 149.

Васілеўскі, П. Янушкевіч, які зазірнуў у будучыню / Пётра Васілеўскі // Культура. - 2013. - № 45 (9 лістапада). - С. 14.

Воробьев, В. Казахский дневник польского путешественника / В. Воробьев // Кызылординские вести.-2011.-11 августа

Галоўка, С. Па дарозе ў Коласаў край / С. Галоўка // Роднае слова.-1995.-№2.-С. 70

Ганьжа, С. Янушкевич и декабристы // Тагильский рабочий.-1988.-12 июля.

Гарбачова, В.В. Удзельнікі паўстання 1830-1831 г. на Беларусі : біябібліяграфічны слоўнік / В.В. Гарбачова.-Мінск : БДУ,2004.

Грицкевич, В.П. По Казахстану / В.П. Грицкевич // От Нёмана к берегам Тихого океана / В.П. Грицкевич.-Мн. : Полымя,1986.

210 гадоў з дня нараджэння Адольфа Янушкевіча // Наша слова. - 2013. - 5 чэрвеня. - С. 1.

9 чэрвеня - 210 гадоў з дня нараджэння Адольфа Янушкевіча, падарожніка, пісьменніка // Новыя кнігі. - 2013. - № 2. - С. 15 - 16.

Жизнь и судьба Адольфа Янушкевича // Звязда. - 2014. - 4 студзеня. - С. 4.

Жыцьцё Адольфа Янушкевіча і яго Лісты з кіргіскіх стэпаў. I том. / пер. з пол. мовы, прадм і камэнт Г. Суднік-Матусэвіч.-Мінск : Медисонт, 2008.-208с.

Культикова, Р. Дипломатическая миссия Янушкевича // Р. Культикова // Тагильский рабочий.-1987.-24 октября.

Культикова, Р. Первый библиотекарь / Р. Культикова // Тагильский рабочий.-1987.-15 июля.

Мальдзіс А. Падарожжа ў ХІХ стагоддзе / А. Мальдзіс.-Мн., 1969.

Мальдис, А. Письма из степи: драматическая судьба уроженца Несвижа Адольфа Янушкевича / Адам Мальдис // Мальдис, А. Соотечественники: очерки о белорусах и уроженцах Беларуси, обогативших мировую культуру. - Минск, 2013. - С. 107 - 114.

марчук, Р. Адзін на ўсіх / Раіса Марчук // Літаратура і мастацтва. - 2013. - № 44 (8 лістапада). - С. 2.

Мытько, О. Адольф Янушкевич / Оксана Мытько // 7 дней. - 2014. - 5 июня. - С. 24.

Последователь декабристов // Белорусский экватор : путевая кн. : в 6-ти тетрадях.-Мн.,1981.-С. 114.

Савинов, Б. Его сердце покоится в Дягильно / Б. Савинов // Сцяг Кастрычніка.-2005.-С.2.

Савинов, Б. Последствие к прошедшим чтениям / Борис Савинов //Узвышша. - 2014. - 29 сакавіка. - С. 5.

Савченкова, Т.П. Ишим и литература. Век XIX-й : очерки по литературному краеведению и тексты-раритеты / Т. П. Савченкова ; Ишим.краевед. музей, Ишим. гос. пед. ин-т им. П. П. Ершова. — Ишим : Изд-во ИГИ, 2004.-312с.- (Библиотека альманаха «Коркина слобода»).

Сазановіч, У. Мяцежнік / У. Сазановіч // Голас Радзімы.-1986.-20 сакавіка.

Сатаев, А.Р. Наследие польского друга / А.Р. Сатеев // В лебедей не стреляют / А. Сатаев. - Алматы : Айнар, 2011. - С.260-263.

Смолік, А. І. Адольф Янушкевіч: рэвалюцыянер, паэт, даследчык, асветнік: навукова-асветніцкая дзейнасцьслыннага суайчынніка яу узор духоўнасці і патрыятызму / А.І. Смолік // Народная асвета. - 2013. - № 1. - С. 83 - 87.

Стельмах, Е. Свет неоткрытой звезды / Елена Стельмах // Нёман. - 2014. - № 9. - С. 188 - 198.

Стэльмах, А. "Душой да Радзімы сваёй прытуліцца" / Алена Стельмах, інтэрв'ю вёў Кастусь Лешніца // Узвышша. - 2013. - №50 (20 снежня). - С. 15.

Стэльмах, А. "Душой да Радзімы сваёй прытуліцца" / Алена Стельмах, інтэрв'ю вяла В. Навумава // Узвышша. - 2014. - 4 студзеня. - С. 3.

Стэльмах, А. Памяць пра сібірскага высыльнага / Алена Стэльмах // Літаратура і мастацтва . - 2013. - № 41 (18 кастрычніка). - С. 15.

Стэмальма, А. Прыйдзем табе пакланіцца / Алена Стэльмах // Узвышша. - 2013. - 12 кастрычніка. - С. 8.

Стэмальма, А. Прыйдзем табе пакланіцца / Алена Стэльмах // Узвышша. - 2013. - 29 кастрычніка. - С. 4.

Сцяпанаў, Л. Даследчык Казахстана, улюблёны ў дзягільнянскія краявіды / Л. Сцяпанаў // Узвышша. - 2012. - 3 лістапада. - С.8.

Уранаў, В. Маці (гісторыя адной сям'і) / Віктар Уранаў // Узвышша. - 2016. - 12 кастрычніка. - С. 6.

Филь, С. Поляки в Ишимской ссылке: первая половина ХІХ века / Сергей Филь // Коркина слобода : Краеведческий альманах:выпуск 4. – Ишим : изд-во ИГПИ им. П. П. Ершова,2002.-С. 9-14.

Целеш, Л. Адольф Янушкевіч / Лявон Целеш // Новы час.-2012.-11 мая

Целеш, А. Вёска, багатая на гісторыю / Лявон Целеш // Літаратура і мастацтва.-2012.-29 чэрвеня.- С. 23.

Целеш, Л. "З Нясвіжа аж да Казахстана..." / Лявон Целеш // Народная воля. - 2013. - 15 лістапада. - С. 3.

Целеш, Л. Шануйма памяць продкаў / Лявон Целеш // Краязнаўчая газета.-2010.-№2.- С. 2.

Шалахоўскі, А. На Койданаўскіх чытаннях / Аляксей Шалахоўскі // Краязнаўчая газета. - 2013. - № 44 (30 лістапада). - С. 1.

Янушкевіч Адольф Міхал Валяръян Юліян // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. т.18.-Мн., 2004.-С. 276.

Янушкевіч Адольф Міхал Валяръян Юліян // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі : у 6-ці т. т.6:кн.2.-Мн., 2003.-С. 298.

Янушкевіч Адольф Міхал Валяръян Юліян // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі : у 5-ці т. т.3. .-Мн.,1987.- С. 689-690.

Янушкевіч, Я. Успаміны (1805-1831) / Яўстафій Янушкевіч.-Мінск : Лімарыус, 2011.-255 с.

Рэсурсы інтэрнэт

Амержанов, К. Степные дневники / К. Амержанов // https://nurmedia.ru/society/328-stepnyie-dnevniki.html.

Дворяшин, Ю.А. Один год из жизни Александра Одоевского / Ю.А. Дворяшин // www.ishimhistory.ru

Карлюкевіч, А. Масты пабрацімства: Беларусь і Казахстан / Алесь Карлюкевіч // https://www.polymja.lim.by/?p=157

Янушкевіч, Адольф Міхайлавіч // https://ru.wikipedia.org/wiki/ Янушкевич, Адольф_Михайлович

Нарадзіўся Яўстафій Напалеон Севярын Станіслаў Костка Янушкевіч 26 лістапада 1805 года ў вёсцы Прусы былога Слуцкага павета (зараз Салігорскі раён), у сям’і, якая паходзіла з вядомага шляхецкага роду. Бацька яго, Міхаіл Янушкевіч, даслужыўся да звання падпалкоўніка польскіх войскаў, а патэнт на гэты чын атрымаў з рук Тадэвуша Касцюшкі. Маці, Тэкля Сакалоўская, па лініі сваёй маці была сваячкай Касцюшкам. У Тэклі і Міхаіла Янушкевічаў нарадзілася 4 сыны – Адольф, Яўстафій, Рамуальд, Януарый – і 5 дачок – Соф’я, Юлія, Касільда, Каміла і Валерыя. Сям’я часта мяняла месца жыхарства. Спачатку Янушкевічы былі ўладальнікамі фальваркаў у Слуцкім павеце, а ў 1821 годзе набылі фальварак Дзягільна (цяперашні Дзяржынскі раён) з засценкам Садкаўшчына. Дагэтуль Дзягільна належыла князю Дамініку Радзівілу і перайшло да Янушкевічаў падчас вырашэння маёмасных спраў.

У 1816 годзе бацькі накіравалі Яўстафія на вучобу ў Нясвіжскую дамініканскую школу, пасля сканчэння якой Яўстафій працягваў навучанне ў Віленскай гімназіі. Юнак быў вельмі здатны да вучобы: дасягнуўшы 16 гадоў, паступіў у Віленскі універсітэт, які скончыў у няпоўных дваццаць. Падчас вучобы ва універсітэце Яўстафій часта наведваў бацькоў.

У Віленскім універсітэце ў той час навучаліся Адам Міцкевіч, Ян Чачот, Стэфан Зан, з якімі Яўстафій меў добрыя сяброўскія адносіны.

Пасля заканчэння ўніверсітэта Яўстафій быў запрошаны на пасаду генеральнага сакратара Пракураторыі Радзівілаўскай масы.

Калі пачалося паўстанне 1830-1831 года, браты Янушкевічы былі актыўнымі яго ўдзельнікамі. Пасля паражэння паўстання Яўстафій, ратуючыся ад пакарання, эмігрыраваў у Францыю. У Парыжы Яўстафій Янушкевіч заснаваў і выдаваў газету «Польскі пілігрым», якую рэдагаваў Адам Міцкевіч, выдаваў яго творы, заснаваў Польскую друкарню і кнігарню. Тут ён напісаў свае творы «Успаміны» (1805-1831), «Успаміны з часу аблогі Парыжа», «Нататкі і ўспаміны пра жыццё А. Міцкевіча», «Апошнія хвіліны Іаахіма Лялевеля», сабраў падарожныя нататкі свайго брата Адольфа, якія выдаў Ф. Врантоўскі пад назвай «Жыццё Адольфа Янушкевіча і яго лісты з кіргізскіх стэпаў».

Паэт Юліуш Славацкі прысвяціў Яўстафію Янушкевічу свае вершы «З ліста да кнігара», «Мой Яўстафій».

Яшчэ стаяць перад вачыма

Ружы, пальмы, вежы, гмахі,

Каір, Фівы, Цір, Саліма,

Мой Яўстафій.

Трэба доўга адпачыць,

Каб прывыкнуць бачыць дахі,

Замест пальм, шаўкоў і неба,

Мой Яўстафій.

Юліуш Славацкі

Вернеш ты мне з летаргу,

Зменшыш ты мне ружаў пахі,

Пахам кнігаў,

Мой Яўстафій.

Яўстафій Янушкевіч часта ўспамінаў сваё Дзягільна, захапляўся прыродай яго наваколля. Вось радкі з яго ўспамінаў: «А якое гэта прыгожае месца… За былым домам, у якім мы жылі, бо цяпер Януарый пабудаваў каля сада новы, працякае ад ускрайку сада да става вялікі гаючы ручай. А цясніны зараслі бярозамі і піхтамі. З другога боку (сада) уздымаецца капліца, якая цяпер апуcцела, бо Маскоўскі ўрад забараняе яе аднаўленне, а не даходзячы да яе сярод дрэў ляжаць магілы. Дай Божа, каб гэта каханае Дзягільна не перайшло ў Маскоўскія рукі… ».

Сам Яўстафій Янушкевіч болей ніколі не трапіў на радзіму, не пабачыў Дзягільна і быў пахаваны ў 1874 годзе на парыжскіх могілках Манмарансі. (Больш падрабязную інфармацыю можна атрымать у Дзяржынскай цэнтральнай раённай бібліятэцы)

Надмагільны помнік Яўстафію Янушкевічу на могілках Манмарансі.

Яўстафій Янушкевіч. Малюнак невядомага мастака. 1851 г.

А. I. Валахановіч нарадзіўся 17 красавіка 1939 года ў горадзе Мінску ў сям'і служачага. Бацька Іосіф Іванавіч (1901—1987) да выхаду на пенсію працаваў машыністам Мінскага паравознага дэпо, маці Ванда Фларыянаўна (1913—1994) была хатняй гаспадыняй.

А. I. Валахановіч скончыў гісторыка-філалагічны факультэт Мінскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута імя А. М. Горкага (1961). Член Саюза журналістаў Беларусі (1975). У 1961—1962 гг. настаўнік гісторыі Бараўской СШ, з мая 1962 г. адначасова дырэктар Паланевіцкай ПСШ Дзяржынскага раёна Мінскай вобл. У 1962—1964 гг. служыў у Савецкай Арміі (Группа Савецкіх Войск у Германіі). 3 1964 г. дырэктар Ракашыцкай 8-гадовай школы Дзяржынскага раёна, са жніўня 1966 г. дырэктар Зенькавіцкай СШ Уздзенскага раёна Мінскай вобл. Пісаць і друкавацца пачаў яшчэ ў студэнцкія гады ў 1959 г.

3 верасня 1968 г. - рэдактар у БелСЭ, з лютага 1975 г. загадчык рэдакцыі літаратуры па гісторыі і праве выдавецтва "Навука і тэхніка" АН БССР, з мая 1996 г. па 2002 г. старшы навуковы супрацоўнік Беларускага навукова-даследчага інстытута дакументазнаўства і архіўнай справы.

Даследаваў праблемы гісторыі, літаратуры, культуры і краязнаўства Беларусі, распрацоўваў пытанні палітычных рэпрэсій 20 — пачатку 50-х гадоў XX ст., займаўся гісторыяй хрысціянства на Беларусі. Аўтар навуковых і навукова-папулярных кніг: "Дзяржынск: Гісторыка-эканамічны нарыс" (1977), "Дзержинск: Историко-экономический очерк" (1982), буклета "Первая в Белоруссии: К 50-летию организации Койдановской МТС. 1930—1980" (1980), "Дзержинщина: Прошлое и на­стоящее" (у сааўт. з А. М. Кулагіным, 1986), "Кличевщина: Историко-экономический очерк" (у сааўт. з І.І. Саўчанкам, 1989), "Партызанскі генерал з Амерыкі (пра начдыва I. Я. Траццяка)” (1995), "Феликс Эдмундович Дзержинский: Краткий очерк жизни и деятельности" (1997), "Споведзь у надзеі застацца жывым: Аўтабіяграфія Браніслава Тарашкевіча" (у сааўт. з У. М. Міхнюком, 1999) , "Графы фон Гутэн Чапскія на Беларусі" (2003), адзін з аўтараў, рэдактараў і складальнікаў кнігі "Кто есть кто в Республике Беларусь"(1999), адзін з аўтараў кнігі "Белоруский государственный университет информатики и радиоэлектроники: История в биографиях ректоров, ученых, удостоенных почетных званий, лауреатов премий, профессоров, докторов наук: 40 лет (1964—2004)", Мн. (2004), артыкулаў пра Янку Купалу, Якуба Коласа, Аркадзя Куляшова, паэта і святара Андрэя Зязюлю (А. А. Астрамовіча) і інш.

Аўтар звыш 350 навуковых і навукова-папулярных артыкулаў у энцыклапедычных выданнях, навуковых зборніках, матэрыялах навуковых канферэнцый, часопісах, газетах, кнігах "Памяць" Дзяржынскага, Клічаўскага, Чашніцкага, Бабруйскага, Баранавіцкага, Кобрынскага і іншых раёнаў Беларусі. Аўтар шматлікіх артыкулаў па гісторыі населеных пунктаў Беларусі. Апублікаваў нарысы пра Станіслава Шушкевіча, Міколу Ермаловіча, Мікалая Улашчыка, Каруся Каганца, Уладзіміра Крыловіча, Браніслава Тарашкевіча, М. I. Пушчына, Максіма Горкага, Уладзіміра Маякоўскага, М. М. Літвінава, Гая Гая, Данілу Набароўскага і інш. Піша аповесці, апавяданні, эсэ, дакументальныя нарысы, казкі.

Узнагароджаны знакам "Отличник печати", медалямі, ганаровымі граматамі.

Анатоль Валахановіч памер 23 лістапада 2016 г. Пахаваны у в. Паўлаўшчына. (Больш падрабязную інфармацыю можна атрымаць у Дзяржынскай цэнтральнай раённай бібліятэцы)

А. І. Валахановіч – гісторык, краязнаўца, член Саюза журналістаў, ганаровы член Міжнароднай акадэміі навук Еўраазіі.

Анатоль Валахановіч на радзіме Адольфа Янушкевіча, в. Дзягільна

Гісторык А. Валахановіч, удзельніца Вялікай Айчыннай вайны З. Кашкіна, настаяцель Свята-Пакроўскай царквы г.Дзяржынска протаіерэй Мікалай (Леднік) на свяце горада. 1996 г.

А. Валахановіч у дзень свайго 65-годдзя ў Дзяржынскай цэнтральнай раённай бібліятэцы. 2004 г.

А. Валахановіч (у цэнтры) у майстэрні мастака В. Мініча. 2006 г.

Крэсны ход ад месца пахавання Святой Блажэннай Валянціны Мінскай да хаты, дзе яна жыла. На фотаздымку злева направа: айцец Аляксандр, настаяцель Свята-Мікалаеўскай царквы в. Станькава, гісторык і краязнаўца А. Валахановіч, рэферэнт Мітрапаліта Філарэта Мінскай епархіі Г. Шэйкін, унучаты пляменнік Святой Бляжэннай М.Валадковіч. 2006 г.

Аўтарская прэзентацыя кнігі “С верой в душе”. Дзяржынская цэнтральная раённая бібліятэка, 2012 г.

Анатоль Іосіфавіч Валахановіч – галоўны летапісец Дзяржыншчыны. Прымае ўдзел ва ўсіх мерапрыемствах бібліятэк раёна краязнаўчага накірунку. Дзякуючы яго намаганням, фонды бібліятэкі рэгулярна папаўняюцца рэдкімі архіўнымі дакументамі і новымі выданнямі пісьменніка-земляка.

Анатоль Валахановіч у Дзяржынскай цэнтральнай раённай бібліятэцы на Першых Койданаўскіх чытаннях, снежань 2012 года.

А. Валахановіч (у цэнтры) на закладцы першай цагліны на рэстаўрацыі Свята-Мікалаеўскай царквы ў в. Станькава.

Творы А.І. Валахановіча

Кнігі

Валахановіч, А.І. Валмянскі Сельскі Савет : гістарычны нарыс / А.І. Валахановіч, А.В. Рудовіч.-Дзяржынск,2003.-24 с.

Гістарычны нарыс распавядае пра Валмянскі сельскі Савет. Асвятляецца гісторыя Валмянскага краю са старажытных часоў да нашых дзён. Чытач пазнаёміцца з прыродай, археалогіяй, гісторыяй Валмянскай зямлі, даведаецца пра канфесіі ў краі, побыт сялян сярэднявечча, іх жытлы, прылады працы, сялянскую гаспадарку. Падаецца тапаніміка назваў вёсак, засценкаў, фальваркаў і многае іншае. Прыводзяцца паданні і легенды Валмянскага краю

Валахановіч, А.І. Графы фон Гутэн Чапскія на Беларусі / А.І. Валахановіч.-Мінск,2003.-106 с.

Валаханович, А.И. Дзержинск : ист.-экон. очерк / А.И. Валаханович.-Минск,1982.-80 с.

Валаханович, А.И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А.И. Валаханович, А.Н. Кулагин.-Минск,1986.-199 с.

В книге рассказывается о развитии и важнейших событиях истории края, о людях, активно участвовавших в борьбе с иноземными захватчиками, о трудовых свершениях.

Валахановіч, А.І. Партызанскі генерал з Амерыкі (пра начдзіва І.Я. Траццяка) / А.І. Валахановіч.-Мінск,1995.-64с.

Расказваецца пра героя грамадзянскай вайны, начальника Першай горнаалтайскай партызанскай дывізіі Івана Якаўлевіча Траццяка (1884—1939), ураджэнца в. Ракашычы Койданаўскай воласці Мінскага павета, яго барацьбу ў Горным Алтаі супраць армій Калчака, пра яго трагічны лес (I. Я- Траццяк быў арыштавдны 16 лютага 1937 г. і абвінавачаны як германскі, амерыканскі, японскі і карэйскі шпіён).

Памяць : гісторыка-дакументальная хроніка Дзяржынскага раёна / рэдактар-укладальнік А.І. Валахановіч.-Мінск,2004.-704 с.

Кніга асвятляе багатую гісторыю Дзяржыншчыны ад старажытных часоў да нашых дзён. У хроніцы выкарыстаны дакументы і матэрыялы з архіўных, музейных і друкаваных крыніц, у яе ўключаны абагульняючыя гістарычныя нарысы, артыкулы, успаміны і іншыя матэ­рыялы пра найбольш цікавыя падзеі ў жыцці раёна, яго знакамітых людзей, якія праславілі гэты край сваёй баявой, працоўнай і творчай дзейнасцю.

Значная частка хронікі прысвечана перыяду Вялікай Айчыннай вайны. Прыводзяцца спісы партызан, падпольшчыкаў, воінаў Чырвонай арміі, якія загінулі ў барацьбе з нямецка-фашысцкімі захопнікамі, мірных жыхароў — ахвяр фашысцкага тэрору. Прыводзяцца таксама звесткі пра жыхароў раёна, якія сталі ахвярамі палітычных рэпрэсій і пазней былі рэабілітаваныя. Асобны раздзел кнігі прысвечаны апісанню багатай матэрыяльнай і культурнай спадчыны Дзяржыншчыны, гісторыі яе населеных пунктаў.

Валахановіч, А.І. Путчынскі сельскі Савет : гістарычны нарыс / А.І. Валахановіч.-Дзяржынск,2005.-72с.

Гістарычны нарыс распавядае пра Путчынскі сельскі Савет. Асвятляецца гісторыя Путчынскага краю са старажытных часоў да нашых дзён. Чытач пазнаёміцца з прыродай, археалогіяй, гісторыяй Путчынскай зямлі, даведаецца пра канфесіі ў краі, побыт сялян сярэднявечча, іх жытлы, прылады працы, сялянскую гаспадарку. Падаецца тапаніміка назваў вёсак, засценкаў, фальваркаў і многае іншае.Прыводзяцца паданні і легенды Путчынскага краю.

Валаханович, А.И. Феликс Эдмундович Дзержинский : краткий очерк жизни и деятельности / А.И. Валаханович.-Минск,1997.-152 с.

Артыкулы

Валаханович, А. "Свидание" с Восточной Пруссией / Анатолий Валаханович // Узвышша. - 2014. - 8 мая. - С. 5.

Валаханович, А. "Я была связной спецгруппы "Родные"..." / Анатолий Валаханович // Узвышша. - 2014. - 19 красавіка. - С. 7.

Валахановіч, А. Жыцце, прысвечанае беларускаму тэатру / Анатоль Валахановіч // Узвышша.-2012.-26 мая.-С. 6.

Валахановіч, А. Знатны граф, энергічны кіраўнік, прагрэсіўны дзеяч… / Анатоль Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-2010.-3 лістапада.-С. 5.

Валахановіч, А. Вядомыя паны – суседзі сваякоў Дыбоўскіх на Койданаўшчыне / Анатоль Валахановіч // Краязнаўчая газета.-2009.-№6.-С. 6.

Валаханович, А. Мальчишка не вернулся из разведки / Анатолий Валаханович // Сцяг Кастрычніка.-2009.-17 кастрычніка, 24 кастрычніка, 28 кастрычніка. (Неизвестные страницы о жизни и смерти Марата Казея).

Валахановіч, А. Браты Дыбоўскія / Анатоль Валахановіч, Лявон Целеш // Беларускі гістарычны часопіс.-2008.-№7.-С. 73-74.

Валахановіч, А. Вялікдзень на Койданаўшчыне / Анатоль Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-2008.-27 красавіка.-С. 3.

Валаханович, А. Государственный деятель, коллекционер, нумизмат, библиофил / А. Валаханович // Сцяг Кастрычніка.-

2008.-С. 3. (Статья об Эмерике Чапском).

Валаханович, А. Два эссе / А. Валаханович // Неман.-2007.-№3.-С. 115-118.

Валаханович, А.И. Дзержинское антифашистское подполье / А.И. Валаханович // Мінская область : энциклопедия:т.2.-Мн.,2007.-С. 30.

Валаханович, А.И. Дзержинский бой 1942 / А.И. Валаханович // Республика Беларусь : энциклопедия:т.3.-Мн.,2006.-С. 359.

Валаханович, А.И. Дзержинское антифашистское подполье / А.И. Валаханович // Республика Беларусь : энциклопедия:т.3.-Мн.,2006.-С. 361-362.

Валахановіч, А.І. Першы нелегальны настаўніцкі з’езд / Анатоль Валахановіч // Беларускі гістарычны часопіс.-2006.-№7.-С. 33-37.

Валахановіч, А. Гаспадыня маёнтка Станькава / Анатоль Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-2005.-30 ліпеня.-С. 7.

Валахановіч, А. Гарадскі галава Мінска / Анатоль Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-2005.-3 верасня.-С. 6.

Валахановіч, А. Дарагія землякі… / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-2005.-23 сакавіка.-С. 2.

Валахановіч, А. З роду Ермаловічаў / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-2005.-23 сакавіка.-С. 3.

Валахановіч, А. За што іх спалілі / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-2005.-7 верасня.

Валахановіч, А. Партызанская аперацыя “Дзяржынская турма” / Анатоль Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-2005.-4 мая.-С. 2.

Валахановіч, А. На завяршальным этапе вайны / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-2004.-10 ліпеня.

Валахановіч, А. Рэктар Беларускага дзяржаўнага універсітэта – наш зямляк / Анатоль Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-2004.-28 студзеня.

Валахановіч, А. Незабыўныя дні / Анатоль Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-2002.-12 ,19 чэрвеня.

Валаханович, А. Афонская икона в Дзержинске / А. Валаханович, протоиерей Н. Ледник // Сцяг Кастрычніка.-2001.-10 кастрычніка.

Валаханович, А.И. На встречу с врагом / А. Валаханович // Сцяг Кастрычніка.-2001.-18 красавіка.

Валахановіч, А. Якімі ж павінны быць гербы Дзяржынска, Фаніпаля, Негарэлага? / Анатоль Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-2000.-11 кастрычніка.

Валахановіч, А.І. Гартаючы жыццевыя старонкі / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-1999.-17 красавіка.-С. 2.

Валахановіч, А. Генацыд яўрэяў нямецка-фашысцкімі карнікамі ў Дзяржынскім раёне ў гады Вялікай Айчыннай вайны / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-1995.-29 сакавіка, 12 красавіка, 24 мая, 14 чэрвеня, 28 чэрвеня, 5 ліпеня.

Валахановіч, А. Як сведчаць дакументы / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-1994.-21 верасня.-С. 2.

Валахановіч, А. Сведка таго часу расказвае / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-1994.-14 верасня.-С. 2.

Валахановіч, А.І. У пачатку стагоддзя / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-1994.-27 жніўня.

З гісторыі роднага краю.

Валахановіч, А. Крутагор’е, Койданава, Дзяржынск / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-1993.-17 сакавіка.

Валахановіч, А. Станькава / А. Валахановіч // Мінская праўда.-1990.-7 жніўня.

Валахановіч, А.І. Ля разбуранай царквы / А.І. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-1994.-28 верасня.

Валахановіч, В.А. Гісторыя сведчыць / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-1982.-№ 68,71.

Валахановіч, А. Вораг не прайшоў / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-1979.-7 ліпеня.

Валахановіч, А. Жывыя старонкі гісторыі / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-1976.-№9-22.

Валахановіч, А. Ці была Койданаўская бітва? / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-1975.-16 снежня.

Валахановіч, А. За ўладу Саветаў / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-1975.-4,5 снежня.

Валахановіч, А. Не скарыліся ворагу / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-1975.-10,12,22,24,26 красавіка.

Валахановіч, А. З гісторыі камсамола Дзяржыншчыны / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-1970.-5,8,15,19 верасня.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Валахановіч Анатоль Іосіфавіч // Валахановіч, А.І. Графы фон Гутэн Чапскія на Беларусі / А.І. Валахановіч.-Мінск,2003.

Жолуд, С. Пра Станькава і не толькі / С. Жолуд // Мінская праўда.-2003.-8 красавіка.-С. 4.

Уранаў, В. Гісторыю ў асобах піша наш зямляк / В. Уранаў // Сцяг Кастрычніка.-2003.-19 лютага.

На жыццевых скрыжаваннях // Сцяг Кастрычніка.-2004.-17 красавіка, 12 мая.

Жумар, С. Валахановіч Анатоль Іосіфавіч : кароткі біяграфічны нарыс / С. Жумар // Сцяг Кастрычніка.-2004.-8 верасня.-С. 2.

Жумар, С. Валахановіч Анатоль Іосіфавіч / С. Жумар // Наша слова-2004.-№17.-С. 9.

Уранаў, В. Віншуем з узнагародай, Анатоль Іосіфавіч / Віктар Уранаў // Сцяг Кастрычніка.-2007.-28 лістапада.-С. 3.

Савинов, Б. С юбилеем, Анатолий Иосифович! / Борис Савинов // Сцяг Кастрычніка.-2009.-22 красавіка.-С. 5.

Целеш, Л. Ад дырэктарства да краязнаўства / Лявон Целеш // Краязнаўчая газета.-2009.-22 красавіка.

Целеш, Л. Па сцяжынках роднай зямлі / Лявон Целеш // Сцяг Кастрычніка.-2009.-№16.-С. 3.

Кісялёў, У. З пашпартам асветніка / У. Кісялёў // Рэспубліка.-2010.-3 чэрвеня.-С. 10.

Ліпскі, У. Аўтар кніг і … музеяў / У. Ліпскі // Краязнаўчая газета.-2010.-№19.-С. 3.

Шалахоўскі, А. Да юбілею Анатоля Валахановіча / Аляксей Шалахоўскі // Наша слова. - 2014. - № 19. - С. 2.

Уранаў, В. "Прафесар" краязнаўства / Віктар Уранаў // Узвышша. - 2014. - 19 красавіка. - С. 6.

Савинов, Б. Исследователь с большой буквы / Борис Савинов // Узвышша. - 2014. - 19 красавіка. - С. 6.

Нашы віншаванні // Краязнаўчая газета. - 2014. - № 15. - С. 2.

Жыбурт, В. Руплівец на ніве гісторыі / В. Жыбурт // Узвышша. - 2014. - 17 мая. - С. 5.

Рыцар гістарычнай праўды // Краязнаўчая газета. - 2016. - № 45. - С.3.

Анатолий Иосифович Валаханович // Узвышша. - 2016. - 26 лістапада. - С.6.

Дуденкова, А. Летописец Дзержинщины / Александра Дуденкова // Узвышша. - 2018. - 4 мая. - С. 6.

Галоўны летапісец Дзяржыншчыны // Узвышша. - 2018. - 20красавіка. - С. 10.

Грыгор'еў, В. Ён быў з гісторыяй на "ты" / Віктар Грыгор'еў // Узвышша. - 2019. - 17 мая. - С. 10.

Мікалай Іванавіч Ермаловіч нарадзіўся 29 красавіка 1921 года ў вёсцы Малыя Навасёлкі Дзяржынскага раёна Мінскай вобласці ў сялянскай сям’і. Бацька, Іван Іванавіч, працаваў у калгасе конюхам, у 1937 годзе быў рэпрэсіраваны, у 1956 годзе рэабілітаваны пасмертна. Маці, Стэфка Юр’еўна, была калгасніцай. Вось як аб гэтым расказваў у адным з інтэрв’ю сам Мікалай Іванавіч: “Жылі на хутары, пад Койданавам. Бацька, маці і нас чацвёра: ў 1937 арыштавалі, загінуў у ГУЛАГу.

У 1937 годзе Мікола быў выключаны са школы, з-за таго, што спатыкнуўшыся, кінуў у бруд кнігу з вершам пра Сталіна. Экзамены ён здаваў экстэрнам у адной з мінскіх школ і такім вось чынам у 1938 годзе ён закончыў школу.

Няшчасцем Міколы Іванавіча праз усё жыццё быў кепскі зрок. Але ён не здаваўся і ўвесь час працаваў, набываў патрэбныя веды, каб затым перадаць іх людзям, служыць Бацькаўшчыне.

Ён паступае на падрыхтоўчыя курсы, потым на літаратурны факультэт у педагагічны інстытут. У 1947 годзе Мікола Ермаловіч скончыў педагагічны інстытут і быў прыняты у аспірантуру. Але для напісання кандыдацкай дысертацыі прапаноўваліся такія тэмы (Вобраз Сталіна у беларускай літаратуры і фальклоры), якія яго не прываблівалі.

Пакуль дазваляла здароўе, Мікола Іванавіч поўнасцю прысвячаў сябе педагагічна-выкладчыцкай працы: 1940-1941гг. – загадчык Шаркаўшчынскага педкабінета; у час вайны – настаўнік сярэдняй школы у Мардоўскай АССР; з канца 1943 года – інспектар Суражскага райана, завуч Дзяржынскай сярэдняй школы; пасля адмовы ад аспірантуры – выкладчык беларускай літаратуры Маладзечанскага настаўніцкага інстытута; 1955-1957гг. загадчык метадычнага кабінета Маладзечанскага абласнога інстытута ўдасканалення настаўнікаў.

Выйшаўшы рана на пенсію, Мікалай Іванавіч Ермаловіч поўнасцю пераключаецца на навукова-даследчую працу, займаецца тым, што яго больш за усё цікавіла – гісторыяй старажытнай Беларусі.

Адкуль жа ўзялася гэтая цікавасць? Вось як аб гэтым гаворыць сам Мікалай Іванавіч: “У 1944 годзе я замяняў настаўніцу гісторыі, якая захварэла. Да пачатку ўрока разгарнуў школьны падручнік, а, прачытаўшы, зразумеў, што нічога дакладнага з падручніка не даведаешся. Вось так і пачалося маё захапленне гісторыяй”.

Першым у айчыннай гісторыі Мікола Ермаловіч доказна і аргументавана правеў размежаванне паняццяў “Старажытная (летапісная) Літва” і “Літва цяперашняя, геаграфічная”. З фактамі і гістарычнымі данымі ён паказаў, што Старажытная Літва месцілася ў Верхнім Панямонні на тэрыторыі Беларусі – ад Мінска да Навагрудка з усходу на захад і ад Маладзечна да Слоніма з поўначы на поўдзень. Межы ж сучаснай нам Літвы вядомы кожнаму… Увеў Ермаловіч і новую перыядызацыю гісторыі старажытнай Беларусі, падзяліўшы яе на Полацкі (ІХ – сяр. ХІІІ ст.), Новагародскі (сяр. ХІІІ – пач. ХІY ст.) і Віленскі (1316-1385 гг.) перыяды.

Яго працы прынеслі яму грамадскае прызнанне на афіцыйным узроўні: Дзяржаўная прэмія Рэспублікі Беларусь 1992 года, узнагароджанне медалём Францыска Скарыны, прыём у Саюз пісьменнікаў. Яго кнігі сёння з’яўляюцца самымі першымі і галоўнымі падручнікамі, надзейным арыенцірам для калег і паслядоўнікаў гісторыка.

Мікалай Іванавіч Ермаловіч – легенда беларускай гістарычнай навукі, падзвіжнік, нястомны працаўнік, сапраўдны герой нашага часу. Ён адзіны ўзняў з небыцця велізарны пласт нацыянальнай гісторыі, зрабіў тое, што не здолелі здзейсніць ні акадэмічны інстытут гісторыі, ні разам узятыя кафедры гісторыі пры вышэйшых навучальных установах.

На жаль, жыцце Міколы Ермаловіча закончылася трагічна: 4 сакавіка 2000г. у Мінску ён трапіў пад колы аўтамашыны.

ТВОРЫ М. ЕРМАЛОВІЧА, КНІГІ

Ермаловіч,М. Дарагое беларусам імя / М.Ермаловіч.-Мн., 1970

Ермаловіч,М. Па слядах аднаго міфа / М. Ермаловіч.-Мн.,1989;2-е выд.,дап.-Мн., 1991

Гэта кніга была напісана у 1966-1968 гадах. Да сустрэчы з чытачом гэтая кніга прайшла пакутны шлях. Фрагменты з яе першага варыянта былі ў свой час надрукаваны у адным з рэдкіх акадэмічных выданняў па археалогіі і адразу сустрэлі адпор з боку кансерватыўных беларускіх гісторыкаў. Нягледзячы на гэта, Мікола Ермаловіч, жывучы у Маладзечна, амаль штодня ездзіў у Мінск працаваць над кнігай у беларускі аддзел Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі.

У гэтай кнізе на аснове дэталёвага разгляду гістарычных і іншых матэрыялаў асвятляецца пытанне пра утварэнне Вялікага княства Літоўскага. Мужнасць Міколы Ермаловіча як гісторыка у тым, што ён усклаў на сябе вельмі складаную задачу -–абвергнуць міф, які трывала увайшоў у афіцыйную гістарычную навуку і падмацоўваўся навуковымі установамі. Мікола Ермаловіч досыць абгрунтавана абвяргае думку пра заваёву у ХІІІ ст. беларускіх земляў літоўцамі. Зыходзячы са шматлікіх матэрыялаў, узятых з летапісаў і хронік, з гістарычнай літаратуры, даследчык прапанаваў сваю канцэпцыю, што да VIII-IX стст. на сучаснай тэрыторыі Беларусі жылі балцкія плямёны.

Дарэчы, Мікалай Іванавіч Ермаловіч быў першым беларускім гісторыкам, які ў сваіх працах звярнуўся да хронік.

Ермаловіч,М. Старажытная Беларусь: Полацкі і Новагародскі перыяды / М.Ермаловіч.-Мн.,1990.

Гэтая праца пралівае святло на сутнасць летапісных паняццяў “літоўцы” і “Літва”.

Аналіз гістарычных крыніц, які зрабіў Мікалай Іванавіч, паказвае усю штучнасць і хадульнасць ідэі “Русь слабела, Літва мацнела”, якая стала прапісалася у гістарыяграфіі. Перакрыжаваны аналіз рускіх, беларуска-літоўскіх летапісаў, нямецкіх і польскіх хронік дазволіў аўтару грунтоўна прасеяць гісторыю Полацкай і іншых земляў і адкінуць пустую мякіну, выказаць трапныя і слушныя меркаванні здагадкі, заўвагі. Аўтар выносіць на аб’ектыўны суд чытача сваю працу аб ранняй гісторыі Беларусі часоў Полацкай зямлі – аднаго з буйнейшых і самых ранніх ва ўсходняй Еўропе дзяржаўных утварэнняў. Кніга была адзначана Дзяржаўнай прэміяй Рэспублікі Беларусь і літаратурнай прэміяй імя Кастуся Каліноўскага.

Ермаловіч,М. Старажытная Беларусь: Віленскі перыяд: Гіст, дасл.-Мн.:Выд. Цэнтр “Бацькаўшчына”:МП “Бесядзь”, 1994

У новай кнізе аўтар вядзе гаворку пра Віленскі перыяд старабеларускай дзяржавы – Вялікага княства Літоўскага. Чытачы даведаюцца аб лёсах Гедзіміна, Альгерда, Ягайлы і іншых гістарычных асоб Беларусі.

Ермаловіч,М. Беларуская дзяржава – Вялікае Княства Літоўскае / М. Ермаловіч.-Мн.,Беллітфонд, 2000.

У гэтай кнізе летапіс беларускай гісторыі даведзены да пачатку Вялікага Княства Літоўскага і да падзелаў Рэчы Паспалітай.

Ермаловіч, М. Выбранае / Мікола Ермаловіч.-Мн. : Кнігазбор,2010.-640с.

У кнігу ўвайшла найбольш грунтоўная даследчая праца “Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае”, а таксама публіцыстычныя і літаратурна-мастацкія творы, эпісталярная спадчына.

АРТЫКУЛЫ

1948

Ермаловіч,М. Літаратурная крытыка у часопісах “Полымя” і “Беларусь” / М. Ермаловіч // ЛіМ.-1948.-25 верасня

Ермаловіч,М. Мастак і народ / М. Ермаловіч // Чырв. змена.-1948.-4 лістапада

1949

Ермаловіч,М. Новае рэчышча / М.Ермаловіч // Сялян. газ.-1949.-7 мая

1951

Ермаловіч,М. Паэт- грамадзянін / М.Ермаловіч // Сталін. шлях.- 1951.-14 лютага

Ермаловіч,М. “Пяюць жаваранкі” / М. Ермаловіч // Сталін. шлях.- 1951.-24 сакавіка

Ермаловіч,М. “Дарога жыцця” / М. Ермаловіч // Сталін. шлях.- 1951.- 18 красавіка

Ермаловіч,М. Настаўнік і друг беларускай літаратуры /М. Ермаловіч // Сталін. шлях.-1951.-18 чэрвеня

Ермаловіч,М. Вялікі народны паэт / М. Ермаловіч // Сталін. шлях.-1951.-27 чэрвеня.

1952

Ермаловіч,М. Вялікі рускі пісьменнік / М. Ермаловіч // Сталін. шлях.-

1952.- 13,20,29 лют., 2 сак.

Ермаловіч,М. Традыцыі Гогаля ў беларускай літаратуры / М. Ермаловіч // Сталін. шлях.-1952.-4 сак.

Ермаловіч,М. Пясняр беларускага народа / М.Ермаловіч //Сталін. шлях.-1952.-15 лістапада

1953

Ермаловіч,М. Вялікі паэт, патрыёт, грамадзянін / М.Ермаловіч //Сталін. шлях.-1953.- 7 студзеня

Ермаловіч,М. “Паўлінка” на экране / М. Ермаловіч // Сталін. шлях.- 1953.-13 студз.

1954

Ермаловіч,М. Палымяны пясняр сацыялістычнай Радзімы /М.Ермаловіч // Сталін. шлях.-1954.-29 жн.

1955

Ермаловіч,М. Янка Купала і рэвалюцыя 1906-1907гг. / М. Ермаловіч // Сталін. шлях.-1955.-28 мая.

1957

Ермаловіч,М. Люцынка і Тупальшчына / М.Ермаловіч // ЛіМ.- 1957.-9 сак.

Ермаловіч,М. Бессмяротнае імя / М. Ермаловіч // Чырв. сцяг.-1957.-7 ліп.

Ермаловіч,М. В.І. Дунін-Марцінкевіч / М.Ермаловіч //Чырв. сцяг.-1957.-22 снеж.

1958

Ермаловіч,М. У страі паэзіі / М.Ермаловіч // ЛіМ.-1958.-12 ліп.

Ермаловіч,М. Адам Гурыновіч / М.Ермаловіч //Чырв. сцяг.-1958.-14студз.

Ермаловіч,М. Кастусь Каліноўскі /М.Ермаловіч //Чырв. сцяг.-1958.- 2 лют.

Ермаловіч,М. Лірыка Максіма Танка /М.Ермаловіч //Чырв.сцяг.- 1958.-16 лют.

Ермаловіч,М. Малады талент /М. Ермаловіч // Чырв. сцяг.-1958.-26 крас.

1964

Ермаловіч,М. Песні барацьбы і вызвалення /М.Ермаловіч //Сцяг Кастрычніка.- 1964.- 25 чэрвеня.

1969

Ермалович,Н. Где была летописная Литва? / Н.Ермалович // Тезисы докладов к конференции по археологии Белоруссии.-Мн.,1969.

Ермаловіч,М. Даследуецца этнічная гісторыя /М.Ермаловіч // Полымя.-1969.-№6.

Ермаловіч,М. Першая, навуковая //ЛіМ.-1969.-23 вер.

1970

Ермаловіч,М. Беларускія летапісы і іх лёс / М.Ермаловіч //Помнікі гіст. і культ.Бел.-1970.-№4.

Ермаловіч,М. Яны думалі пра Беларусь /М.Ермаловіч //ЛіМ.-1970.-27 ліст.

1971

Ермаловіч,М. Папярэднікі Кастуся Каліноўскага /М.Ермаловіч //Маладосць.-1971.-№7.

Ермаловіч,М. Беларусь і Беларусы / М.Ермаловіч //ЛіМ.-1971.-11 чэрв.

1972

Ермалович,Н. Из истории Новогрудка // Беларускія старажытнасці. -Мн.,1972.

Ермаловіч,М. З любоўю да роднага гораду / М.Ермаловіч // Полымя.-1972.-№3.

Ермаловіч,М. У мінуўшчыну – дзеля будучыні / М.Ермаловіч //Полымя.-1972.-№5.

Ермаловіч,М. Чытаючы нямецкія хронікі / М.Ермаловіч //Помнікі гіст. і культ.Бел.-1972.-№3.

1973

Ермаловіч,М. Двадцать гадоў перадгісторыі /М. Ермаловіч // Маладосць.-1973.-№7.

Ермаловіч,М. “Яко луна солнечная” / М.Ермаловіч // Полымя.-1973.-№8.

1974

Ермаловіч,М. Яго вялікасць працаўнік /М.Ермаловіч // ЛіМ.-1974.-15 лют.

1976

Ермаловіч,М З першакрыніц /М.Ермаловіч // Беларусь.-1976.-№3.

Ермаловіч,М. Перачытваючы летапісы /М.Ермаловіч // Полымя.-1976.-№11.

Ермаловіч,М. Тацішчаўскія звесткі пра Беларусь /М.Ермаловіч //Помнікі гіст. і культ. Бел.-1976.-№2.

Ермаловіч,М. Мінулае нашых гарадоў / М.Ермаловіч // Помнікі гіст. і культ.Бел.-1976.-№3.

1977

Ермаловіч,М. Руская кніга пра Беларусь /М.Ермаловіч // Беларусь.-1977.-№11.

1979

Ермаловіч,М. Першыя старонкі / М.Ермаловіч //Помнікі гіст. і культ.Бел.-1979.-№1.

1980

Ермалович,Н. «Нареклися кривичи и дреговичи» /Н.Ермалович //Неман.-1980.-№9.

1981

Ермаловіч,М. Яму была падуладна і гісторыя Беларусі /М.Ермаловіч // Помнікі гіст. і культ. Бел.-1981.-№4.

Ермаловіч,М. Балцкія плямёны Беларусі: (З гісторыі) /М.Ермаловіч //Голас Радзімы.-1981.-5 ліст.

Ермаловіч,М. У назвах – энцыклапедыя /М. Ермаловіч//ЛіМ.-1981.-17 ліп.

1982

Ермалович,Н. Раскрытые свидетельства истории /Н.Ермалович //Неман.-1982.-№1.

Ермаловіч,М. Славянскія дарогі Беларусі /М.Ермаловіч //Голас Радзімы.-1982.-11 лют.

1983

Ермалович,Н. Проникновение в глубины / Н.Ермалович //Нёман.-1983.-№11.

1989

Ермаловіч, М. Вузел загадак / М. Ермаловіч // Полымя.-1989.-№3.-С.150-157.

У ім аўтар раскрывае некаторыя таямніцы, якія звязаны са Старажытнай Літвой.

1990

Ермаловіч,М.І. «Не люблю дылетанства…» /М.І. Ермаловіч, гутарку вёў М.Гілевіч // Крыніца.-1990.-№11-12.-С.69-71.

Ермаловіч,М.І. Сведчанні «Слова…» /М.І. Ермаловіч // Спадчына.-1990.-№2.-С.2-8.

Ермаловіч, М.І. Слова пра «Нашу ніву» : да выхаду факсімільнага выдання беларускай газеты / М.І. Ермаловіч // Полымя.-1990.-«2.-С.166-169.

Мікалай Іванавіч расказвае пра гісторыю стварэння газеты, яе ролю у гісторыі сусветнай прэсы. Падрабязна аналізуюцца мэты і змест выпускаў. Згодна даследванняў вучонага, “Наша ніва” працяглы час была адзінай беларускай газетай, якая паказала і падцвердзіла жыццёвасць беларускай нацыянальнай ідэі.

1992

Ермаловіч,М.І. Бачу я замчышчаў даўніх вышыні /М.І.Ермаловіч,гутарку вяла Н.Ваніна // Пачатковая школа.-1992.-№7.-С.1-3.

Ермаловіч,М.І. Умацаванне Вялікага княства Літоўскага /М.І.Ермаловіч // Бел. думка.-1992.-№7.-С.53-58.

1993

Ермаловіч,М. Мы больш за ўсіх зацікаўлены у справядлівасці /М.Ермаловіч //Рэспубліка.-1993.-14 ліп.

1994

Ермаловіч,М. Гісторыя-памяць-народ /М.Ермаловіч //Наша слова.-1994.-10 жн.

1996

Ермаловіч,М. Я чэрпаю надзею з ведання мінулага /М.Ермаловіч //Маладосць.-1996.-№4.

1998

Ермаловіч,М. Веру ў Беларусь, у нашу моладзь /М.Ермаловіч // Голас Радзімы.-1998.-17 снеж.

2001

Ермаловіч,М. Табе патрэбна воля: Вершы 1960-1970-х гадоў /М.Ермаловіч //Род. слова.-2001.-№4.-С.87-89.

2002

Ермаловіч,М. Вершы /М.Ермаловіч // Полымя.- 2002.-№1.-С.149-158.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Каханоўскі,Г. Нястомны працаўнік /Г.Каханоўскі, Р.Семашкевіч //ЛіМ.-1971.-21 мая.

Каваленка,В. Жыць, як набяжыць,- не заслуга / В.Каваленка //ЛіМ.-1974.-12 крас.

Мыслівец,В. Зразумець чалавека /В.Мыслівец //ЛіМ.-1974.-9 жн.

Каваленка,В. Праблемы беларускай сучаснай крытыкі.-Мн.,1977.-С.145-147,149-150.

Ермолович Н.И. // Валаханович А.И., Кулагин А.Н. Дзержинщина: Прошлое и настоящее.-Мн.,1986.-С.99.

Прыняты у Саюз пісьменнікаў БССР Ермаловіч Мікола Іванавіч // ЛіМ.-1989.-14 крас.-С.7.,партр.

Карлюкевіч,А. Летапісец беларускай гісторыі / А.Карлюкевіч // Чырвоная змена.-1991.-№15.-С.20.

Марціновіч,А. Вяртанне ў будучыню /А. Марціновіч //ЛіМ.-1991.-№18.-С.6.

В.Н. Міколу Ермаловічу: Верш / В.Н. // Наша слова.-1993.-6 студзеня.

Мікола Ермаловіч //Беларус. пісьменнікі:біябібліягр. Слоўн. У 6т.Т.2.-Мн.:БелЭн,1993.-С.425-427.

Мікола Ермаловіч // Беларускія пісьменнікі (1917-1990): Даведнік.-Мн.,1994.-С.197-198.

Аб любай старонцы расказ //Сцяг Кастрычніка.-1996.-2 мая.

Валахановіч,А. Самабытны гісторык, не скораны чалавек /А.Валахановіч //Сцяг Кастрычніка.-1996.-1,6, 13 лістап.

Летапісец Беларусі // Бел. мінуўшчына.-1996.-№4.-С.74.

Мяснікоў,А. Гісторыя павінна быць праўдзівай / А. Мяснікоў // Чырвоная змена.-1996.-15 чэрвеня.-С.2.

Содаль,У. Апантаны гісторыяй / У. Содаль //ЛіМ.-1996.-№17.-С.7.

Тычына,М. У кніг – свой лёс /М.Тычына //Беларусь.-1996.-№4.-С.25.

Штыхаў,Г. Ермаловіч Мікалай Іванавіч /Г.Штыхаў //Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. Т.3.-М.:БелЭн, 1996.-С.355-356.

Летапісец Беларусі //Бел. мінуўшчына.-1996.-№4.-С.74.

Грыцкевіч,А. Гісторык-патрыёт /А.Грыцкевіч // Наша слова.-2000.-№15.

Далідовіч,Г. Самы відушчы гісторык / Г.Далідовіч //ЛіМ.-2000.-№10.

Летапісец Беларусі: Памяці Міколы Ермаловіча //Бел. гіст. часопіс.-2000.-№2.-С.52.

Лецка,Я. Верны рыцар Беларусі /Я.Лецка //ЛіМ.-2000.-№14.-С.18.

Лецка,Я. Волат беларускага духу /Я. Лецка //Голас Радзімы.- 2000.- 29 сак.-С.6-7.

Сосна,У. Падзвіжнік /У.Сосна //Настаўніцкая газета.- 2000.-15 крас.

Валахановіч,А. Адкрывальнік старажытнай Беларусі /А.Валахановіч //Мін. праўда.-2001.-12 ліп.-С.4.

Валаховіч,А. Заснавальнік беларускай рамантычнай гістарыяграфіі / А.Валаховіч // Сцяг Кастрычніка.- 2001.- 28 крас.-С.4.

Далідовіч,Г. “…Дзеля будучыні” /Генрых Далідовіч //Маладосць.-2001.-№4.-С.212-216.

Далідовіч,Г. Просты і значны /Г.Далідовіч //ЛіМ.-2001.-№17.-С.7.

Іпатава,В. У імя будучыні /В.Іпатава // Полымя.-2001.-№4.-С.220-223.

Казлоўскі,А. Летапісец нашай славы / А.Казлоўскі //Бібліятэчны свет.- 2001.-№4.-С.16-17.

Крукоўскі,Ул. Мікола Ермаловіч (1921-2000) /Ул. Крукоўскі //Род. слова.-2001.-№4.-С.86.

Марачкін,А. Вёў за сабою невідушчых /А.Марачкін //Полымя.-2001.-№4.-С.234-237.

Мяснікоў,А. Рамантычны гісторык /А.Мяснікоў // Звязда.- 2001.- 28 крас.-С.6.

На радзіме Міколы Ермаловіча //ЛіМ.-2001.-№17.-С.2.

Рахманько,Т. Подзвіг у імя Беларусі /Т.Рахманько //Сцяг Кастрычніка.-2001.-13 чэрвеня.

Чарняўскі,М. Народны лекар ад бяспамяцтва /М. Чарняўскі //Полымя.-2001.-№4.-С.224-233.

Чыгір,Г. Доўгі шлях да Беларусі / Г.Чыгір //Нар. газета.-2001.-28 крас.-С.8.

Сільнова,Л. Пра Міколу Ермаловіча /Людка Сільнова // Куфэрак Віленшчыны.-2002.-№2.-С.105-115.

Васюкевіч,Л. Помнік нашаму земляку /Л.Васюкевіч //Сцяг Кастрычніка.- 2003.- 27 снежня.-С.2.

Галоўка,С. Па слядах Міколы Ермаловіча /Сяргей Галоўка // Мінская праўда.- 2003.- 6 снежня.-С.2.

Казубоўскі,А. Яго мы чакалі чатыры стагоддзі /Аляксей Казубоўскі //Народная воля.- 2003.- 18 верасня.

Міхаўлаў,І. “Яго чакала Беларусь чатыры стагоддзі”/І.Міхайлаў // Сцяг Кастрычніка.-2003.- 8 кастрычніка.

Столярчук,К. “Яго чакала Беларусь…” /Константин Столярчук // Вечерний Минск.- 2003.-1 сентября.

Целешава,А. Даніна памяці / Анастасія Целешава // Рэспубліка.- 2003.-4 верасня.-С.2.

Валахановіч, А. Самабытны даследчык гісторыі старажытнай Беларусі / Анатоль Валахановіч // Беларускі гістарычны часопіс.-2006.-№4.-С. 35.

Далідовіч,Г. Просты і значны /Генрых Далідовіч // Краязнаўчая газета.- 2006.-№16.-С.5.

Мяснікоў,А. “…Жыць будзеш, Беларусь мая!” /Анатоль Мяснікоў // Звязда.-2006.-29 красавіка.-С.2.

Штыхов, Г.В. Ермолович Николай Иванович / Г.В. Штыхов // Республика Беларусь : энциклопедия.Т.3:А-Герань.-Мн.,2006.-С. 506-507.

Галубовіч, Л. Жыць для Беларусі / Леанід Галубовіч // Літаратура і мастацтва.-2007.-№22.-С. 7.

Ермолович Николай Иванович // Минская область : энциклопедия:т.2:Д-Я.-Мн.,2007.-С.58.

Целеш, Л. Слаўны сын беларускай зямлі / Лявон Целеш // Наша слова.-2007.-13 чэрвеня.-С. 12.

Целеш, Л. Яго навуковы подзвіг не забыты / Лявон Целеш // Сцяг Кастрычніка.-2007.-21 ліпеня.

“Яго чакала Беларусь чатыры стагоддзі” // Краязнаўчая газета.-2007.-№21.-С. 7.

Долготович, Б.Д. Ермалович Николай Иванович / Б.Д. Долготович // Почетные граждане белорусских городов : биографический справочник.-Мн.,2008.-С. 268.

Мяснікоў, А. Рамантычны гісторык / Анатоль Мяснікоў // Сто асоб Беларускай гісторыі.-Мн.,2008.-С. 294-296.

Грыцкевіч, А. Слаўны сын Беларусі / Анатоль Грыцкевіч // Ермаловіч, М. Выбранае / М. Ермаловіч.-Мн. : Кнігазбор,2010.-С.5-12.

Колосава, В. Летапісец старажытнай Беларусі / В. Колосава // Узвышша.-2011.-13 красавіка.-С.8.

Чыгір, Г. Да 90-х угодкаў Міколы Ермаловіча / Георгій Чыгір // Народная воля. - 2011. - 9 красавіка.

Целеш, Л. Нястомны даследчык / Лявон Целеш // Голас Радзімы. - 2011. - 28 красавіка. - С. 3.

Целеш, Л. 90 год з дня нараджэння Міколы Ермаловіча / Лявон Целеш // Новы час. - 2011. - 22 красавіка. - С. 16.

Масляніцына, І. Настаўнік двух пакаленняў / Ірына Масляніцына // Літаратура і мастацтва. - 2011. - № 20. - С. 3.

Курневич, Ю. Презентация в Новоселках / Юрий Курневич // Сцяг Кастрычніка. - 2011. - 23 сакавіка. - С. 3.

Ермаловіч Мікалай Іванавіч // Культура Беларусі: Энцыклапедыя. - Мінск, 2012. Т. 3: Г-З. - Мінск. - 2012. - С. 594.

Целеш, Л. Сям'я Ермаловічаў / Лявон Целеш // Літаратура і мастацтва. - 2013. - 12 ліпеня. - С. 14.

Татаринов, Ю. Молодечно: краевед Микола Ермалович / Юрий Татаринов // Татаринов, Ю. Города Беларуси. Кто добавлял нам славы. - Минск, 2013. - С. 95 - 96.

Філістовіч, М. І месца красіць чалавека / Міхаіл Філістовіч // Культура. - 2016. - № 51 (17 снежня). - С. 7.

Сільнова, Л. Чалавек з "каметнай арбіты". Народны гісторык у масіўных акулярах Мікола Ермаловіч / Л. Сільнова // Літаратура і мастацтва. - 2016. - № 40 (7 кастрычніка). - С. 5.

Давідоўскі, З. Міласцю Божай гісторык / Зміцер Давідоўскі // Маладосць. - 2016. - № 4. - С. 130 - 133.

Мікалай Мікалаевіч Улашчык нарадзіўся 14 лютага 1906 года ў вёсцы Віцкаўшчына. Бацькі, Мікола Феліцыянавіч і Соф’я Язэпаўна, паходзілі з Навагрудчыны. Мікалай быў шостым, перадапошнім дзіцем у сям’і.

Прылучэнне малога Міколы да навукі пачалося ў 1913 годзе з двухкласснай школы ў Самахвалавічах. У 1917 годзе Мікалай Улашчык уладкаваўся ў Мінску ў вышэйшае пачатковае вучылішча. Увосень 1921 года Мікалай Улашчык трапіў у рэальнае вучылішча, затым перайшоў ў вячэрнюю школу.

Натхняльную ролю ў інтэлектуальным сталенні Мікалая адыграла яго старэйшая сястра Ніна, студэнтка лінгвістычнага факультэта БДУ. З падказкі сястры-студэнткі брат засвойвае першую кнігу па беларусазнаўстве - “Беларусы” Я.Карскага. Захапляецца Пушкіным, Гогалем, прыгодніцкай літаратурай – Скотам, Рыдам, Куперам, Сянкевічам.

У 1924 годзе Мікалай паступіў на сацыяльна-гістарычнае аддзяленне педфака БДУ. Студэнт Улашчык выступаў з дакладамі на пасяджэннях культурна-гістарычнай секцыі краязнаўчага таварыства, друкаваў артыкулы пра ахову старасветчыны, пра вынікі археалагічных раскопаў, у якіх удзельнічаў кожнае лета, збіраў экспанаты для Дзяржаўнага гістарычнага музея. У студэнцкія гады Мікалай Мікалаевіч працаваў ў Дзяржаўнай бібліятэцы. Ён стаў першым і адзіным на той час супрацоўнікам кніжнай палаты, якая была створана пры бібліятэцы. Мікалай Улашчык цалкам падрыхтаваў матэрыял для “Летапісу беларускага друку” за 1924 і 1925 гады. Так у нашай краіне пачаў выходзіць “Летапіс беларускага друку: Бібліяграфічны бюлетэнь Беларускай кніжнай палаты”.

Не заставаўся Мікалай і на ўзбоччы ад літаратурнага, прыцягальнага ў тыя часы руху. Улашчык удзельнічае ледзь не ва ўсіх сходах, вечарынах “Маладняка”, спрабуе свае магчымасці ў якасці перакладчыка некаторых твораў рускіх пісьменнікаў.

Драматычным было завяршэнне яго вучобы ў БДУ. Набліжаўся час выпуску. Здадзены ўсе іспыты. Але не пакідалі Міколу ў спакоі нядобразычліўцы. Прыкладна за месяц да выпуску ў прафкам педфака, праўленне БДУ паступілі два лісты. Мэта іх: сігналізаваць, что класавы вораг, “палітычна неспадзявальная асоба” заканчвае ўніверсітэт. Прыслалі іх з надзеяй, што можа ўдасца перашкодзіць атрымаць дыплом Мікалаю Улашчыку. Нягледзечы на гэтыя лісты-даносы, выпускнік Улашчык універсітэцкі дыплом атрымаў.

Улетку 1930 года, падчас сумна вядомага пагрому над патрыятычна-творчай элітай Беларусі, у засценках ГПУ разам з вядомымі пісьменнікамі і дзеячамі апынуўся і выпускнік універсітэта Мікалай Улашчык. Арыштавалі яго 16 чэрвеня ў Ленінградзе, дзе адбываў вайсковыя зборы. Мікалаю Улашчыку па выніках следства над міфічным Саюзам Вызвалення Беларусі было вынесена абвінавачванне: «Руководил молодежным центром указанной организации, ставившей террористические цели». 10 красавіка 1931 года пастановай Калегіі АДПУ яго прысуджаюць да 5-ці гадоў высылкі ў горад Налінск Вяцкай губерніі. Там ён працаваў настаўнікам матэматыкі ў мясцовай школе-сямігодцы. 10 чэрвеня 1933 года Улашчык быў асуджаны ў другі раз і заключаны нявольнікам у лагеры строгага рэжыму пасёлка Суслава Кемераўскай вобласці.

У 1939 годзе Улашчык асталёўваецца ў Ленінградзе. Тут ён працуе настаўнікам гісторыі ў школе №1 Першамайскага раёна. Паралельна з працай у школе ён займаецца па праграме аспіранцкага мінімуму пры Ленінградскім педагагічным інстытуце, здае некалькі экзаменаў.

28 чэрвеня 1941 года – трэці арышт Улашчыка - Ленінградскім КДБ. 22 ліпеня 1942 года было прынята рашэнне аб яго высылцы ў Новасібірскую вобласць тэрмінам на 5 гадоў. Але ўсяго праз тыдзень з’яўляецца пастанова аб датэрміновым вызваленні Улашчыка. Аднак за турэмную браму яго выпусцяць толькі праз чатыры месяцы. І ўвесь гэты час, ён, знясілены, цяжка хворы на дыстрафію, з адкрытым туберкулёзам легкіх трымае іспыт на выжывальнасць. З-пад варты яго вызвалілі 28 лістапада 1942 года, - зняможаннага, безнадзейна хворага, проста выпусцілі за турэмныя вароты на “самастойнае” паміранне.

Нейкім цудам ён дабіраецца да Бугульмы і там яго малодшая сястра Вольга практычна выхадзіла, вярнула да жыцця брата-пакутніка.

Вясной 1943 года Мікалай Улашчык падаецца ў Казань. Тут ён працуе выкладчыкам гісторыі ў медвучылішчы.

У снежні 1943 года з рэкамендацыйным лістом акадэміка Арабелі, едзе ў Маскву паступаць у аспірантуру Інстытута гісторыі. Чатыры аспіранцкія гады завяршыліся ў снежні 1947 года паспяховай абаронай кандыдацкай дысертацыі на тэму “Падрыхтоўка сялянскай рэформы 1861 года у Віленскай, Гродзенскай, Ковенскай губернях".

Мікалая Мікалаевіча Улашчыка накіроўваюць выкладчыкам на кафедру гісторыі ўсходніх і заходніх славян Маскоўскага дзяржаўнага ўніверсітэта. Такім чынам адбылося вяртанне ў навуку. У 1948-1949 гадах у друку ўзнаўляюцца публікацыі за подпісам М. Улашчыка. У 1950 годзе яго артыкул аб прыгоннай вёсцы Літвы і Заходняй Беларусі напярэдадні рэформы 1861 года, перакладзены на польскую мову, пабачыў свет у Варшаве. У снежні 1950 года зноў, ужо чацвёрты, арышт. Зачэпкай для арышту Мікалая Улашчыка паслужыў данос, што ён кепска адгукнуўся аб калгасным жыцці сялян, якія, акрамя працадзён, нічога не атрымоўваюць за сваю цяжкую працу. Пакаранне на гэты раз было больш жорсткае, чым папярэднія: пазбаўленне волі ў папраўча-працоўных лагерах тэрмінам на восем гадоў. У красавіку 1951 года Улашчыка зноў этапіруюць у Сіблаг, у той самы Марыінскі лагер, дзе ён адбываў свой першы тэрмін. Вярнуцца на волю, да навуковай працы ў Інстытуце гісторыі, цяпер ужо назаўседы, яму давядзецца толькі ў верасні 1955 года, пасля датэрміновага вызвалення – 18 сакавіка 1955 года.

Навуковая спадчына таленавітага гісторыка налічвае больш за 100 навуковых прац па гісторыі Беларусі эпохі феадалізму і капіталізму, этнаграфіі, літаратуразнаўству, краязнаўству, у тым ліку чатыры манаграфіі.

У 1961 годзе выходзіць у свет фундаментальная манаграфія Улашчыка “Перадумовы сялянскай рэформы 1861 года ў Літве і Заходняй Беларусі”, у якой асвятляюцца многія ключавыя пытанні сацыяльна-эканамічнага развіцця Літвы і Заходняй Беларусі на працягу шасці дзесяцігоддзяў 19 стагоддзя. Сярод іх – дэмаграфічныя працэсы формы землеўладання, рыначныя сувязі сельскай гаспадаркі. Гэта праца атрымала не толькі ўсесаюзную, але і сусветную вядомасць.

Значным укладам у археалогію і краязнаўства з’яўляецца манаграфія Мікалая Мікалаевіча Улашчыка “Нарысы па археаграфіі і крыніцазнаўству гісторыі Беларусі феадальнага перыяду”, якая выйшла ў свет у 1973 годзе. Беларускія гісторыкі і філолагі лічаць гэту кнігу капітальнай працай, таму, што ў ёй упершыню прыводзіцца шмат вельмі каштоўных фактаў, дакументальных актаў, створаны цікавыя партрэты прадстаўнікоў афіцыйнай навукі 19-20 стагоддзяў.

Амаль дзесяць гадоў прысвяціў Мікалай Мікалаевіч Улашчык вялікай самаахвярнай працы па падрыхтоўцы да друку, навуковаму апісанню, каменціраванню і выданню старажытных беларуска-літоўскіх летапісаў. Значэнне 32 і 35 тамоў летапісаў, выдадзенных у 1975 і 1980 гадах, нельга пераацаніць. Археолаг Улашчык даў у рукі гісторыкаў, літаратура-, мастацтва – і мовазнаўцаў вельмі цікавы і каштоўны матэрыял па гісторыі культуры беларускага і літоўскага народаў.

Апошняя прыжыццёвая кніга вучонага выйшла ў Маскве ў 1985 годзе. Там ён упершыню разгледзеў семнаццаць беларуска-літоўскіх летапісаў, вядомых цяпер навуцы. Між іншым, навукова-папулярнае выданне Улашчыка “Хронікі Быхаўца” у перакладзе на рускую мову спрыяла павелічэнню цікавасці вучоных СССР да беларускага летапісання.

Улашчык – літаратар... У котлішчы беларускіх пісьменнікаў ён заняў сваё адметнае месца. У 1930 годзе выйшлі тры брашуры ў яго перакладзе з рускай мовы: апавяданне А.Талстога “Жаўтухін”, П.Нізавога “У палярную ноч” і нарыс савецкага эканаміста А.Ляонцьева “Асноўныя ўстаноўкі пяцігодкі”. Гэтая праца засведчыла прафесіяналізм маладога літаратара ў нялёгкім жанры перакладу, грунтоўнае засваенне мастацкага сацыяльна-палітычнага і эканамічнага стыляў роднай мовы. У гэтым жа годзе ім былі напісаны апавяданне “У Вырай"” і нарыс “Зябка”

Гулагаўская эпоха зойме адмысловае месца ў яго хранікальных нататках-успамінах. Напісаны яны пераважна ў жанры бытавых і партрэтных замалёвак, якія выдаюць у аўтары дакладнага, суровага храніста і ўражлівага мастака адначасова. Нават лаканічныя загалоўкі гэтых твораў, што засталіся ў рукапіснай спадчыне аўтара (“Марынскі”, “Бам”, “Грошы”, “Згарэў чалавек” і інш.) даюць пэўнае ўяўленне аб іх пазнавальнай і мастацка-выяўленчай вартасці, а за Улашчыкам падмацоўваюць двухадзіны навукова-пісьменніцкі статус, з якім ён увекавечаны ў энцыклапедычным даведніку “Пісьменнікі Беларусі”.

Літаратурны талент Улашчыка-пісьменніка найбольш яскрава выявіўся ў нарысе пра родную вёску Віцкаўшчыну. Кніга “БЫЛА ТАКАЯ ВЁСКА” выйшла ў свет ужо пасля смерці вучонага у 1989 годзе. На падставе глыбокага вывучэння дакументаў цэнтральных дзяржаўных архіваў Беларускай і Літоўскай ССР, аўтар пранікае ў таямніцы гісторыі роднай вёскі, яе узнікнення і развіцця. У чым жа каштоўнасць гэтага нарыса? Шмат у чым. Той, хто цікавіцца гісторыяй беларускай вёскі, даведаецца шмат цікавага аб планіроўцы вёскі і сядзіб, аб хатах, гумнах, свірнах нашых дзядоў і прадзедаў. Адзін з раздзелаў кнігі носіць такую назву: “Чым аралі, жалі, пралі”. Гэта ўжо не толькі гісторыя, але і этнаграфія беларусаў. Увагу чытача, безумоўна, прывабіць замалеўка вучонага аб сям’і і шлюбе. Бадай, ні ў адной з кніг па этнаграфіі беларусаў не знойдзеш такога падрабязнага апісання мужчынскай і жаночай працы, як у гэтай кнізе Улашчыка. Напісана яна не проста навукова, а навукова-папулярна, з народным гумарам. Многа пазнавальнага ў замалеўках аб транспарце і побыце віцкаўцаў, аб іх “хлебе і да хлеба”.

Нельга не згадзіцца з думкай беларускага пісьменніка Уладзіміра Арлова, што "Гэтая кніга - помнік адной з тысяч нашых вёсак, своеасаблівая энцыклапедыя жыцця беларускага селяніна ў дакастрычніцкі час. У гэтай энцыклапедыі знойдуць для сябе цікавыя звесткі не толькі гісторыкі і этнографы, эканамісты і журналісты, пісьменнікі і вучоныя-філолагі, але нават хатнія гаспадыні”.

У 1991 годзе ў выдавецтве “Мастацкая літаратура” выйшаў ў свет літаратурна-навуковы гадавік “Скарыніч”. У гэтым зборніку пад рубрыкай “Гісторыя грукае ў сэрца” апублікавана частка аўтабіярафічных нататкаў Мікалая Улашчыка пад назвай “Хроніка”.

У 2001 годзе ў серыі "Беларускі кнігазбор" выйшла кніга выбраных твораў Мікалая Улашчыка.

Мікалай Мікалаевіч Улашчык памёр 14 лістапада 1986 года на 81-годзе жыцця ў Маскве. Выконваючы яго завяшчанне, сын Улашчыка – Аляксандр Мікалаевіч і малодшая сястра – Вольга Мікалаеўна, 8 ліпеня 1987 года перавезлі ўрну з яго прахам у Мінск для пахавання на Чыжоўскіх могілках побач з яго жонкай, доктарам біялагічных навук Наталляй Маркаўнай Улашчык. На надмагільным камені выбіты словы Янкі Купалы “Мне сняцца сны аб Беларусі...”

Сёння імя Мікалая Мікалаевіча Улашчыка, слыннага гісторыка, археографа, крыніцазнаўцу, пісьменніка і перакладчыка добра вядома вучоным многіх краін. Жыццё яго, навуковая і грамадская дзезйнасць – прыклад беззапаветнага служэння нашай Бацькаўшчыне.

Творы М. Улашчыка і рэцэнзіі на іх:

Першы сход краязнаўчага гуртка пры БДУ//Сав. Беларусь.-1924.-23 снеж.

Паездка ў Койданаў студэнтаў БДУ//Наш край.-1925.-№1.-С.66.

Ахова помнікаў старасветчыны на Беларусі//Сав. Беларусь.-1926.-1 жн.

Беларускі друк за першую палову 1927г. (Паводле матэрыялаў Беларус. Кн. Палаты): Агляд//Звязда.-1927.-25 верас.

Краязнаўчая праца студэнтаў БДУ//Сав. Беларусь 1927.-14 студзеня.

Слуцкая старасветчына//Сав. Беларусь.- 1928.-16 снеж.

Беларускі друк у 1927 і 1928 гг.: (Стат. Агляд па матэрыялах Беларус. Кн. Палаты)//Сов. Стр-во. 1929.-№5.-С.116-123: табл.

Нізавы П. У палярную ноч / Пер. З расійск. Мовы М.Улашчыка.-Мн. :Бел. Дзярж.-Выд-ва

Талстой А. Жаўтухін / пер. З расійск. Мовы М. Улашчыка. – Мн..: Бел. Дзярж. Выд-ва, 1930.-13с.

Крепостная деревня Литвы и Западной Белорусии накануне реформы 1861 года// Вопр. Истории. – 1948 №12.-С.51-66.

Из истории рескрипта 20 ноября 1857 года // Ист. Зап.- 1949. – Т.28.-С.164-181.

Подготовка крестьянской реформы 1861 г. в Литве и Западной Белорусии // Ист. Зап.- 1950. – Т.33. – С.67-91.

Panszczyzniana wies Litwy I Zachodniej Bialorusi w przeddzien reformy 1861 // Zbior artykulow historycznych o Polsce w literaturze radzieckiej. – Warszawa. – 1950. –S. 144-172.

Кобринская экономия после проведения волочной померы // Учен. Зап. / Ин-т славяноведения АН СССР 1957. – Т. 15. – С. 246-268.

Рэц.: Ochmanski J. // Roczhik Bialostocki. – 1963. – T. 4. – S. 526 – 528.

Н.Г. Бережков: Исследователь истории Великого Княжества Литовского // Пробл. Источниковедения. – М., 1958. – Т. 6. – С. 354-357.

Введение обязательных инвентарей в Белоруссии и Литве // Ежегодник по аграрной истории Восточной Европы 1958 г. – Таллин, 1959. – С. 256-277.

«Минские губернские ведомости» как исторический источник // Пробл. Источниковедения. – 1959. – Т. 7. С. 112-149.

О крестьянских волнениях в Литве в первой половине 19 в. // История СССР. – 1959. - № 1. – С.155-168.

Рэц.: Ochmanski J. // Rocznik Bialostocki. – 1963. – T.4. – S. 532-533.

Обезземеливание крестьян Литвы и Западной Белоруссии накануне отмены крепостного права // Революционная ситуация в России 1859-1861 гг. – М., 1960. – С. 49-61.

Літаратурная спадчына Івана Грыгаровіча / бел. Гісторыка, археографа і мовазнаўца 1792-1852 // Лім. – 1960. – 2 крас (№27)

Орудия производства и системы земледелия в помещичьем хозяйстве Литвы и Западной Белоруссии в период разложения феодально- крепостнического строя // Ежегодник по аграрной истории Восточной Европы. – 1959. – м., 1961. – с. 173-185.

Рэц.: Croniowski K. // Rocznik Bialostocki. – 1962. – T. 3. – S. 523-527.

Отчеты губернаторов Литвы и Западной Белоруссии как исторический источник (1804-1861 гг.) // Пробл. Источниковедения. – 1961. – Т. 9. – С. 15-55.

Рэц.: Croniowski K. // Rocznik Bialostocki. – 1962. – T. 3. – S. 527-530.

О количестве земли, полученной крестьянами Литвы при отмене крепостного права // История СССР. – 1961. - №6. – С. 116-127.

Рец.: Яцунский В.К. Несколько замечаний в связи со статьей Улащика // История СССР. – 1962. - №1. – С. 234-235.

Инвентари помещичьих имений Западной Белоруссии и Литвы 40-х годов 19в. как исторический источник // Пробл. Истониковедения. – 1962. – Т. 10. – С. 83 – 103.

Абецедарский, Л. История БССР: учеб. пособ. для уч-ся средн. шк. / Пер. с 4-го белор.изд. - Мн., 1965.

Рец.: Н.Н. Улащик. О фактах истории "плохих" и "хороших": (Замечание на учебн. пособие) // Нар. газета . - 1996. - 23 лютага.

Сельское хозяйство Литвы и Западной Белоруссии в первой половине 19в. (Предпосылки крестьянской реформы 1861 года): Атореф. Дис. Д-ра ист. Наук/АН СССР. Ин-т ист. – М., 1963. – 37 с. – Библиогр.: С. 36-37.

Рэц.: Капыскі З.Ю. На стыку дзвюх эпох // Полымя. – 1965. - № 10. – С. 184-186; Мараш Я. Полезное исследование // Гроднен. Правда. – 1965. – 14 дек;

Улащик, Н. Предпосылки крестьянской реформы 1861 г. в Литве и Западной Белоруссии . - М.: Наука, 1965. - 479 с.

Рэц.: Bende R/ // Kwart. Hist. – 1966. – W.3. – S. 743-745., Ochmanski S. // Roczniki dziejow spolecznych I gospodarczych. – 1967. – T.28. – S. 134-137.

Хроника Быховца / Предисл., коммент. И пер. Н.Н. Улащика. – М.: Наука, 1966. – 154с.: ил.

Рэц.: Зімін А. Хроніка Быхаўца / Полымя. – 1966. - № 9. – С. 169-171; Чамярыцкі В. Голас гісторыі // Маладосць 1967. - № 4. – С. 129-132; A.N. // The Journal of Byelorussian studies (London). – 1969. – Vol. 1. – W3. – p. 243-246.

Н.Г. Бережков: Историк, д-р ист. Наук, // Пробл. источниковедения. – 1968. – Т. 6. – С. 354-358.

«Литовская и Жмойтская кроника» и ее отношение к хроникам Быховца и М, Стрыйковского // Славяне и Русь: Сб. – М., 1968. – С. 357-365.

Грамотность в дореволюционной белорусии // История СССР. - 1968. - № 1. - С. 106-116.

Віленская археаграфічная камісія // Полымя. – 1971 №5. – С. 248-252.

Прыклад, варты пераймання: Аб напісанні гісторыі населенных пунктаў на Украіне і Смаленшчыне // Помнікі гісторыіі і культуры Беларусі. – 1972. - №4. – С. 49-51.

Очерки по археографии и источниковедению истории Белоруссии феодального периода / АН СССР. Ин-т истории СССР. – М.: Наука, 1973. – 303 с.

Рэц.: Автократов В.Н., Шорохов Е.Ф. // История СССР 1974. - №4. – С.202-204; Каханоўскі Г. Першая беларуская ахреаграфія // Маладосць. – 100

1974. – №12. – С. 166; Копысский З.Ю. // Вопр. Истории. – 1974. – №1. – с. 170. ingley J. // The Journal of tByelorussian studies (London). – 1976. – T.3. – W.2. – p. 198-199.

Полное собрание русских летописей / АН СССР. ИН-т истории СССР. Т. 32. Хроники: Литовская и Жмойтская и Быховца. – Летописи: Баркулабовская, Аверки и Панцырского / Сосч., ред. И авт. Предисл. Н.Н. Улащик. – М.: Наука, 1975. – 233 с.

Рэц.: Ермаловіч М. Перачытваючы летапісы // Полымя. – 1976. - №11. – С. 245-249; Bogdan D.D. // Revistz Arhivelor.- 1977. W.4.- p. 439-446.

Полное собрание русских летописей // АН СССР. Ин-т истории СССР. Т.35. Летописи Белорусско-Литовские / Сост., ред. И авт. Предисл. Н.Н. Улащик М.: Наука, 1980. – 306 с.

Рэц.: Ножнікаў М. Падарожжа ў глыб стагоддзяў // Магілеўс. Праўда. – 1980. – 27 жн.; Ермаловіч М. Раскрытие свидетельства истории // Неман. – 1982. - №1. – С. 155; Tumerlis J. // Pergale. – 1982. – W.4. – p. 189-191.

Прыгоды Радзівілаўскага летапісу: Б-ка АН СССР Ленінград // ЛІМ. – 1982. – 21 мая (№20). – С. 14.

Введение в изучение белорусско-литовского летописания / АН СССР. Ин-т истории СССР. – М.: Наука, 1985. – 261с.

Рэц.: Грыцкевіч А.П. Новае даследванне беларуска-літоўскага летапісання // Весці АН БССР. – 1986. №4. – С. 121-122;

Ермолович М. За строкой летописи // Неман. – 1986. - №9. – С. 167-169; Каханоўскі Г. Каб час далекі не маўчаў // Полымя. – 1986. - №9. – С. 218-221.

Законы сівой даўніны: З гісторыі Законаў аб ахове прыроды на Беларусі // Род. Прырода. – 1986. - №4. – С. 26.

Была такая веска/ Віцкаўшчына, Дзяржын. Р-ну.: Гіст. Этнагр. Нарыс. / пер. з рус. У. Арлова. – Мн.: Маст. Літ. – 1989. – 174 с.

Рэц.: Іофе Э.Р. Летапіс вескі Віцкаўшчына // Весці АН БССР. – 1990. - №5. – С. 126-128; Волошін Ю. О силе и правде // Неман. – 1990. - №8

З мінулага Беларускай дзяржаўнай бібліятэкі і кніжнай палаты: 20-я гг. // Полымя.- 1990.- №1. – С. 146-153.

Белая и Черная Русь в «Кронике» Матвея Стрыйковского // Імя твае Белая Русь: зб. – Мн., 1991. – Вып. 1. – с. 101-106.

Хроніка: Аутабіягр. Нататкі / Падрыхтаваў да друку А. Улашчык // Скарыніч: Літ-навук. Гадавік. – Мн., 1991. – Вып. 1. – с. 96-140

Хроніка (2): Аутабіягр. Нататкі / Публ. А. Улашчыка // Скарыніч: Літ.-навук. Гадавік. – Мн., 1993. – Вып. 2 – с. 74-89.

Валочная памера // Белар. Мінуўшчына. – 1996. – №1. – с. 49-53.

Калі я пачынаў зажынку // Наша слова. – 1997.- №.11. – с. 4.

Байка пра дзяўчынку Ніну: да 70-годдзя Н. М. Улашчык // Спадчына. – 1999. - №4. – с. 131-133.

Краязнаўства : Нататкі пра бадзянні ў 1924-1929 гады:з рукапіс.спадчыны.-Мн. : Пейто,1999.-158с.

Рэц.: Гардзіенка, А. Гісторык, які перайграў гісторыю // Arche.-2000.-№4.-С. 58-70.

Нататкі пра бадзянні ў 1924-1929 гады: Аповяд пра час і пра сябе, ці апошні паход па Бацькаўшчыне // Маладосць. – 1999. - №11. – с. 180-214; №12. – с. 186-216; 2000. - №1. – с. 210-220; №2. – с. 207-217.

// Неман. – 2000. - №4. – с. 174-210.

Скарыніч: Літ.-навук. гадавік. - Вып.4: [Змешчаны таксама малавядомыя тэксты М. Улашчыка] / Уклад. А. Каўка. - Мн.: МФ, Бел. кнігазбор. - 1999. - 239 с.

Працы па археаграфіі і крыніцазнаўству гісторыі Беларусі : з рукапіс. Спадчыны / уклад.: Я.М. Кісялева, В.У. Скалабан.-Мн.,1999.-119с.

Рэц.: Несцяровіч, Ю.У. Мікалай Улашчык як прыклад прафесійнага падыходу да археаграфічнай працы // Бел.археаграф.штогоднік.-2001.-вып.2.-С. 303-309.

Рэц.: Свяржынскі, У. // Бел.гіст.агляд : т.6,сш.1-2.-С. 336-338.

Мемуары і дзеннікі як крыніцы па гіторыі Беларусі: : з рукапіс.спадчыны / уклад.: Я.М. Кісялева, В.У. Скалабан.-Мн. : Пейто,2000.-85с.

Улащик, Н. Записки о скитаниях в 1924-1929 годах: [Главы из книги "Креведение] // Нёман. - 2000. - № 4. - С. 174-210.

Выбранае / уклад. А.Каўкі, А. Улашчыка.-Мн.,2001.-604 с.-(Беларускі кнігазбор).

Рэц.: Гадыцкі, К. Да юбілею Мікалая Улашчыка / К. Гадыцкі // Культура.-2001.-№14.-С.9.

Рэц.: Грыцкенвіч, А. Помнік вучонаму і патрыету / Анатоль Грыцкевіч // Полымя.-2001.-№9.-278-282с.

Рэц.: Скобла, М. Вяртанне Міколы Улашчыка / М. Скобла // Звязда.-2001.-14 красавіка.-С. 13.

Улашчык, М. Бежанства // Спадчына. - 2001. № 3. - С. 211-218.

Лісты Мікалая Улашчыка // Полымя.-2006.-№3.-С. 169-185.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Чалавек - Акадэмія Мікалай Улашчык: Папка дасье.

Улащик Н.Н. // В кн.: Валаханович А.И., Кулагин А. Н. Дзержинщина: прошлое и настоящее. – Мн., 1986. – С. 96.

Грыцкевіч В. Напрамак жыцця / В. Грыцкевіч // Маладосць. – 1988. - №3. – с. 156-163.

Ялугин Э. «Из цеха историков…» / Э. Ялугин // Ялугин Э. Только камни. – Мн., 1989. – с. 209-271.

Іофэ Э. Талент на ніве гісторыі / Э. Іофэ // Бярозка. – 1991. - №3.

На абароне спадчыны народа // Беларус. Мінуўшчына 1993. - №3-4. – С. 35-36.

Грыцкевіч В. Вывучэнне гісторыі Радзімы – галоўнае ў яго жыцці / В. Грыцкевіч // Белар. Гіст. Часопіс. – 1995. - №4. – С. 176-185.

Ялугін Э. Чалавек-акадэмія Мікалай Улашчык / Э. Ялугін // Нар. газета. – 1996. – 23 лют.

Іофе Э. Самародак з Віцкаўшчыны / Э. Іофэ // Чырвоная змена. – 1996. – 29 лют.

Іофе Э. Беларускі Герадот / Э. Іофэ // Звязда. – 1996. – 14 лют.

Зубовіч Т. “Кабз нас кожны гэтак жыў, як ён” / Т. Зубовіч // Сцяг Кастрычніка. – 1996. – 14 лют.

Грыцкевіч В. Найперш шукай ісціну / В. Грыцкевіч // Культура. – 1996. - №7. – с. 4.

Каўка А. Зорка Мікалая Улашчыка / А. Каўка // Род. Слова. – 1997. – №9. – с. 197.

М.М. Улашчык і праблемы беларусскай гістарыяграфіі , крыніцазнаўства і археаграфіі: Матэрыялы навуковай канферэнцыі. – Мінск, 14-15 лютага 1996. – Мн., 1997. – 362с.

Карлюкевіч А. Святло краязнаўства / А. Карлюкевіч // Сцяг Кастрычніка. – 1998. – 18 красав.

Станішэўскі В. Чатыры арышты Міколы Улашчыка / В. Станішэўскі // Спадчына. – 1999. - №4. – с. 118-130.

Каўка А. Гісторык – мысляр – патрыет / А. Каўка // Лім. – 1999. – 16 ліпеня.

Каўка А. Беларуссю пакліканы / А. Каўка // Полымя. – 2000. - №6. – с. 146-170.

Хурсік В. Яшчэ адзін рарытэт: Да выхаду ў свет кнігі М. Улашчыка “Мемуары і дзеннікі, як крыніцы па гісторыі Беларусі” / В. Хурсік // Настан. Газ. – 2000. – 5 верас. – с. 4.

Каўка, А. Церні і лаўры беларускага гісторыка / А. Каўка // Улашчык, М. Выбранае / М. Улашчык.-Мн.,2001.-С. 5-18.

Мікалай Улашчык // Зборнік тэксаў для пераказаў : 9-11 клачы.-Мн. : Аверсэв,2001.-С. 72-74.

Мыцык, Ю. Успаміны пра Мікалая Улашчыка / Ю. Мыцык // Кантакты і дыялогі.-2001.-№12-С, 13-19.

Станішэўскі, В.М. Радавод сям’і Улашчыкаў : гіст.нарыс.-Мн.,2001.-107с.

Белы, А. Няма другарадных помнікаў / А. Белы // Белорусская деловая газета.-2002.-17 июля.-С. 16.

Валахановіч, А. Адкрыцце помніка нашаму земляку ў Старых дарогах / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.-2002.-6 лістапада.-С.3.

Валахановіч, А. Сусрэчы з бацькам / А. Валахановіч // Наша слова.-2002.-13 лістапада.

Лыч, Л. Прапісалі ў Старых Дарогах / Л. Лыч // Веды.-2002.-30 лістапада.-С. 7.

Рублевская, Л. Вицковщина не ходила в лаптях / Л. Рублевская // Советская Белоруссия.-2004.-3 января.-С. 21.

Валахановіч, А. Навуковая канферэнцыя, прысвечаная таленавітаму беларускаму вучонаму Мікалаю Улашчыку / А. Валахановіч // Беларускі гістарычны часопіс.-2006.-№4.-С. 77-78.

Галоўка, С. Няўрымслівы беларус / Сяргей Галоўка // Мінская праўда.-2006.-18 лютага.-С. 14.

Грыцкевіч, А. Мікалай Мікалаевіч Улашчык – беларускі вучоны і патрыет / А. Грыцкевіч // Наша слова.-2006.-№6.-С. 2.

Содаль, У. Згадкі пра летапісца / У. Содаль // Наша слова.-2006.-№6

Содаль, У. Сустрэча на Сморгаўскім / У. Содаль // Наша слова.-2006.-№6.-С. 3.

Трусаў, А. Беларускі Герадот / Алег Трусаў // Наша слова.-2006.-№6.

Улащик Николай Николаевич // Минская область : энциклопедия:т.2:Д-Я.-Мн.,2007.-С. 692.

Улащик Николай Николаевич // Республика Беларусь : энциклопедия:т.7.-Мн.,2008.-С. 317.

Рублевская, Л. Вицковщина не ходила в лаптях: Николай Улащик / Людмила Рублевская // Рублевская, Л. Рифма ценою в жизнь: эссе по истории белорусской литературы. - Минск, 2013. - С. 234 - 238.

Гужалоўскі, А. Мікалай Улашчык - аматар і знаўца музейнай справы / Аляксандр Гужалоўскі // Беларускі гістарычны часопіс. - 2015. - № 2. - С. 21-28.

Улашчык Мікалай Мікалаевіч // Их имена прославили науку. Ч. 2. М-Я / ГУ «Дзержинская районная централизованная библиотечная система». —Дзержинск, 2017. — С. 126—138.

Іван Фёдаравіч Шпілеўскі нарадзіўся 18 жніўня 1891 года у Койданаве ў сялянскай сям’і. Восенню 1912 года рослага і фізічна ўзмужнелага Івана Шпілеўскага прывезлі ў Пецярбург, у марскія казармы на Крукавым канале. Неўзабаве адправілі ў крэпасць Кранштат, дзе залічылі ў першы Балтыйскі флоцкі экіпаж. У новенькай матроскай форме юнак з Койданава (цяпер Дзяржынск) змяніўся, папрыгажэў.

Праз тры месцы Івана залічылі ў клас тэлеграфістаў вучэбна-міннага атрада. Усё тут было распісана па мінутах, строга і нават дзіка для былога селяніна. Івану цяжка было змірыцца з муштрой і прыдзіркай чыноў. А супраць здзекаў наогул пратэставала яго свабодалюбівая натура. Іван заўважыў, што піцерскія хлопцы хутчэй асвойвалі тэхнічнае ўсталяванне апарата. Яму, распілоўшчыку лесазавода, яшчэ трэба было праявіць свае здольнасці, падцягнуцца да ўзроўню гарадскіх рабочых. І гэта ён, здаецца, рабіў паспяхова.

Шпілеўскі сумаваў па доме, дзе засталіся маці і бацька, два браты і дзве сястры. З удзячнасцю успамінаў бацькоў, якія дапамагалі яму скончыць 4-класную Койданаўскую гарадскую школу. Як бы ён абышоўся тут без ведаў па арыфметыцы, літаратуры, як бы ён напісаў дамой пісьмо!

Каля чатырох месяцаў працягвалася вучоба. А потым у вугальных баржах павезлі на агляд і прысягу ў Царскае Сяло. Цырымонія прысягі была сумнай, паказальныя маршыроўкі стамляльнымі. Позна вечарам вярнуліся ў Кранштат. “Мы спадзяваліся, успамінаў Шпілеўскі, - што пасля агляду і прысягі наша казарменнае жыццё стане лягчэйшым. Аднак выйшла наадварот. Становішча наша пагоршылася яшчэ больш. У выніку адзін з маладых матросаў не вынес цяжкага рэжыму, выкінуўся з акна чацвёртага паверха ў двор. Другі звар’яцеў, а многія трапілі ў дысцыплінарны батальён”.

(Карніловіч,Э.А. Смяльчак захапіўся краязнаўствам // Карніловіч Э.А. Імёны з небыцця.- Мінск:Беларусь, 2003.- С.159.)

Іван Шпілеўскі верыў у свае сілы і вытрымаў. У хуткім часе яго накіравалі на вучэбнае судна “Николаев”, на якім усю летнюю кампанію прастаяў каля Выбарга. Займаўся на караблі і на беразе, драіў палубу. Вярнуўшыся ў Кранштат, займаўся ў вучэбных класах. Тут у хлопца паявілася цікавасць да газет і кніг. Пасля здачы экзамену на радыётэлеграфіста Івана накіравалі на лінейны карабель “Император Павел І”, які базіраваўся ў Гельсінгфорсе (цяпер Хельсінкі). Каманда сустрэла Шпілеўскага па- сяброўску. На лінкоры знайшліся землякі: Антон Макарэвіч з Мінскага павета, Георгій Чайкоў з Віцебшчыны, Сямён Зіноўчык з палескай вёскі Рубель і шмат іншых. Разам лягчэй было пераносіць службовыя нягоды.

1 жніўня 1914 года, пасля малебна на палубе, усім аб’явілі, што Германія абвясціла вайну Расіі. Раніцай “Император Павел І ” выйшаў у адкрытае мора перахапіць немцаў. Сувязь з берагам адсутнічала. Не прыходзіла ні пісем, ні газет. Іван непакоіўся аб родных, якія жылі ў Мінскай губерні і адкуль валам павалілі бежанцы.

Каля трох год лінкор баразніў воды Балтыкі. І ўсе гэтыя гады Іван задыхаўся ў сталёвай скрынцы, выконваючы адны і тыя ж абавязкі. У яго выпрацоўваўся моцны характар, і яму прыходзілася стрымліваць унутраную незадаволенасць, якая ўзмацнялася з кожным днём.

У пачатку 1916 года Шпілеўскі прыбыў у Петраград, дзе фарміраваўся спецбатальён Балтфлоту. У лютым ён быў ужо ў Рызе. Праз некалькі дзён яго кінулі на перадавыя пазіцыі ў раёне Сарканайса. Армейскае камандаванне тэрмінова пагнала балтыйцаў на кулямётную горку, у бой. Але матроскія бунтары адмовіліся ваяваць. Маракоў разаружылі і адправілі ў Петраград. Івана вярнулі на лінкольн “Император Павел І ”. Перапіска з роднымі ў Койданава парушылася, у некаторых пісьмах брата былі замазаны цэлыя радкі.

Пасля лютаўскай рэвалюцыі лінкор“Император Павел І ” быў перайменаваны ў “Рэспубліку”. Часовы ўрад адносіўся да яго з асобым недаверам, лічыў яго найбольш непакорным і рэвалюцыйным на Балтфлоце. Летуценны і бескарыслівы, Іван цяжка перажываў ганенне на маракоў лінкора, якіх у ліпеньскім загадзе Керанскаганазвалі “здраднікамі радзімы”. Пазней ён успамінаў: “Мы цвёрда стаялі на сваім: ліквідаваць Часовы ўрад і перадаць уладу Саветам. Ніхто не баяўся пагроз, не страшыўся ліпеньскага паражэння ў Петраградзе. Мы ўсе цвёрда верылі, што калі не ў ліпені, дык ў верасні, але ўлада пяройдзе ў рукі рабочых і сялян”.

(Карніловіч,Э.А. Смяльчак захапіўся краязнаўствам // Карніловіч Э.А. Імёны з небыцця.- Мінск:Беларусь, 2003.- С.162.)

Рэвалюцыя – гэта не толькі імклівы парыў разбурэння старой ўлады, гэта яшчэ прадуманая гаспадарча-стратэгічная дзейнасць, уменне думаць пра дзень заўтрашні. Зрыў Брэсцкіх перагавораў аб міры паставіў пад пагрозу баявыя караблі, што знаходзіліся ў Гельсінгфорсе. Савет камісараў флоту, у які ў ваходзіў Іван Шпілеўскі, распрацаваў смелы план перабазіравання іх у Крандштат і Петраград. З болем ў сэрцы Шпілеўскі ўспамінаў: “Туманным ранкам 11 красавіка 1918 года мы кінулі апошні позірк на дарагія нам магілы ахвяр рэвалюцыі ў Брунспарку.” Усё, што магло рухацца самастойна ці трымацца на буксіры, пайшло з Гельсінгфорса. Усё гэта уражвала: 45 эсмінцаў, 3 мінаносцы, 10 падводных лодак, 5 мінных загараджальнікаў, 6 тральшчыкаў, 11 вартавых караблёў, 81 дапаможнае судна. Калі 19 красавіка паказаліся фарты Крандштата, твар Івана свяціўся радасцю. Армада караблёў была выратавана, і яна яшчэ паслужыла сваёй Айчыне.

Івана Шпілеўскага, чалавека бездакорнага, грамадскага абавязку, надзялялі новымі пасадамі і кідалі з адной кампаніі ў другую. Восенню 1919 года, калі пачаўся паход генерада Юдзеніча на Петраград, Іван Шпілеўскі быў прызначаны камісарам Крандштацкага раёна службы сувязі. Шпілеўскі з чырвонаармейскімі часцямі наладжваў сувязь, хадзіў у разведку, адбіваўся ад наступаючых белагвардзейцаў. Пад градам куль Шпілеўскі “ліхім налётам” займаў вёску Кандыкюль.

У сакавіку 1920 года Шпілеўскі выехаў у Ніжні Ноўгарад, дзе быў створаны абласны палітадзел воднага транспарту. Івана Шпілеўскага прызначылі камісарам эксплуатацыйнага Сызранскага ўчастка. Ён наладзіў рамонт баржаў, уцягнуў рабочых у карысную працу, палепшыў забеспячэнне гараджан хлебам.

Тут, на берагах Волгі, пачуў пра кранштацкі мяцеж, вельмі перажываў, што такое адбылося ў “яго” крэпасці. А хутка і яго паклікалі ў Кранштат. Яго прызначылі камісарам цэнтральнай службы сувязі штаба Марскіх сіл Рэспублікі ў Петраградзе. У красавіку 1922 года Іван Шпілеўскі стаў памочнікам начальніка службы сувязі Петраградскага раёна Балтфлота. А ў верасні 1922 года ён зволіўся ў бестэрміновы водпуск.

Пацягнула на радзіму. Шпілеўскі з маладой жонкай Надзеяй Пятроўнай стаў збірацца ў дарогу, больш за ўсё пакаваў чамаданы з кнігамі, часопісамі, нават выразкамі з газет.

Адслужыў марак і праз дзесяць год вяртаўся ў Койданава. Бацька і маці, браты і сёстры з радасцю сустрэлі дарагіх гасцей. Праз нейкі час маладажоны набылі сабе дом у мястэчку і сталі жыць самастойна. Блізкія сваякі з Дзяржынска ўспамінаюць: “Іван Фёдаравіч быў не з такіх, хто мог адседжвацца дома. Яго заўсёды цягнула да людзей, да грамадскай працы, і хутка яго, энергічнага і дабразычлівага, сталі ведаць ва ўсёй акрузе. Спачатку яго выбралі старшынёй валвыканкома, потым – старшынёй Койданаўскага райвыканкома. Ён дапамагаў умацоўваць Савецкую уладу ў вёсках, будаваў электрастанцыю, наладжваў работу транспарту, сувязі, школ, сельскіх бібліятэк. У яго хаце было поўна кніг, газет.”

(Карніловіч,Э.А. Смяльчак захапіўся краязнаўствам // Карніловіч Э.А. Імёны з небыцця.- Мінск:Беларусь, 2003.- С.167.)

Іван Фёдаравіч быў захоплены ведамі і вельмі хацеў, каб усе вучыліся. Магчыма, таму яго пацягнула ў Мінск, у Інстытут беларускай культуры. Старшыня інстытута Усевалад Ігнатоўскі зацікавіўся баявой біяграфіяй Шпілеўскага, яго артыкуламі –ўспамінамі, надрукаванымі ў 1922 годзе ў часопісе “Красный флот”. Іван Фёдаравіч з удзячнасцю згадзіўся на пасаду супрацоўніка Інстытута беларускай культуры, секцыю краязнаўства, з якой былі звязаны З.Бядуля, З.Жылуновіч, У.Ігнатоўскі, Я.Колас і шмат іншых.

Як былога камісара флота Івана Шпілеўскага выбралі членам камуністычнай фракцыі Інбелкульта.

У Беларусі ў гэты час шырока разгарнулася краязнаўчая работа і ў Івана Фёдаравіча абудзіўся вялікі інтарэс да сваіх мясцін. Былы матрос пачаў вывучэнне зямлі бацькоў – роднай Койданаўшчыны. Адшукваў розныя дакументы, апісанні, гутарыў з землякамі, апрацоўваў.

І ў пачатку 1929 года, калі ўжо была створана Акадэмія навук Беларусі, І.Ф.Шпілеўскі і Л.А.Бабровіч ў часопісе “Наш край” надрукавалі нарыс “Мястэчка Койданава”. У тым жа годзе Іван Фёдаравіч выдаў ў Ленінградзе сваю кнігу ў спамінаў “Братва” – аб рэвалюцыйных падзеях на Балтыцы, грамадзянскай вайне на Украіне, аб сваіх легендарных сябрах, якія амаль усе ўвайшлі ў энцыклапедычныя даведнікі.

Публікацыя нарыса “Мястэчка Койданава” у часопісе “Наш край”. 1929 г.

Летам Шпілеўскі запрасіў да сябе на радзіму свайго знаёмага, выдатнага пісьменніка Змітрака Бядулю. Пісьменнік-краязнаўца аб гэтым пісаў:“Быў гарачы, сонечны дзень. Цэнтр мястэчка – базарная плошча, было поўна сялян. Мы з таварышам Шпілеўскім, гісторыкам Койданава, бегла агледзелі мястэчка, прабеглі ва ўсе канцы: бачылі і старыя могілкі, і касцёл, і феадальны замак, і Народны дом, і рабочы клуб, і помнік загінуўшым за Кастрычнік, і маленькую рэчку Няцеча, якая ледзь прыкметным вузлом перасякае мястэчка.”

(Бядуля,З. З краязнаўчага блакнота пісьменніка // Наш край.- 1930.- №1.- С.37.)

Краязнаўства, ды і пасада кіраўніка справамі Акадэміі навук зблізілі Шпілеўскага з многімі беларускімі пісьменнікамі і гісторыкамі. У 1932 годзе ён разам з Бабровічам выдаў “Гістарычны нарыс Дзяржыншчыны”.

У 30-я гады Іван Фёдаравіч напісаў і выпусціў два гістарычныя нарысы, прысвечаныя развіццю Акадэміі навук БССР: “Беларуская Акадэмія навук на парозе другой пяцігодкі”, “Беларуская Акадэмія навук да ХV-годдзя БССР”. Гэта быў час рэпрэсіўнай хвалі. Тагачасны супрацоўнік акадэміі С.І.Палей прыгадвае, што яны жылі як на вулкане. Адбываліся масавыя рэпрэсіі, і ніхто не ведаў, за што і чаму: “Калі пачалі садзіць, звольніўся кіраўнік справамі Шпілеўскі.” Былы камісар тонка адчуваў палітычныя перамены і небяспеку “знутры”, таму своечасова сышоў з навуковай дыстанцыі. Настрой у яго быў змрочны і несуцешны.

Іван Фёдаравіч Шпілеўскі загінуў у першыя дні Вялікай Айчыннай вайны, у час налёту фашысцкага самалёта на санітарны поезд, у якім ён эквакуіраваўся з хворымі Мінскага ваеннага шпіталя. (Больш падрабязную інфармацыю можна атрымаць у Дзяржынскай цэнтральнай раённай бібліятэцы)

Публікацыя нарыса “Мястэчка Койданава” у часопісе “Наш край”. 1929 г.

ТВОРЫ

Шпілеўскі,І.Т. Мястэчка Койданава : гістарычныя весткі /Ів.Т. Шпілеўскі, Л.А.Бабровіч //Наш край.- 1929.- №2.- С. 24-35.

Шпілеўскі,І.Т. Мястэчка Койданава : гістарычныя весткі з 1917г. /Ів.Т. Шпілеўскі, Л.А.Бабровіч //Наш край.- 1929.- №3.- С. 36-46.

Шпілеўскі,І.Т. Сучасны стан м. Койданава і раёну /Ів.Т. Шпілеўскі, Л.А.Бабровіч //Наш край.- 1929.- №4.- С. 32-49.

Шпілеўскі,І.Т. Сінхроністычная табліца падзей паўстаньня на Беларусі, Літве і Польшчы ў 1830-1831г.г. /Ів.Т. Шпілеўскі, Л.А.Бабровіч //Наш край.- 1929.- №10.- С. 18-64.

Шпилевский,И.Ф. Братва (балтийские матросы в гражданской войне): воспоминания.- Ленинград, 1929.

Шпілеўскі, І. Ф. Братва : запіскі матроса / Ів. Шпілеўскі ; вокладка М. Гусева.- Менск, 1930.

Шпілеўскі, І.Ф. Гістарычны нарыс Дзяржыншчыны : Койданаўшчыны / І.Ф.Шпілеўскі, Л.А.Бабровіч ; Бел. акад. навук, Ін-т гісторыі.- Менск, 1932.

Шпілеўскі, І. Ф. Беларуская Акадэмія навук на парозе другой пяцігодкі : гістарычны нарыс / Ів.Ф.Шпілеўскі, Л.А.Бабровіч ; Адказ. рэд. В.Карніенка ; Бел. акад. навук, Ін-т гісторыі імя М.М.Пакроўскага.- Менск,1933.

Шпілеўскі, І. Ф. Беларуская Акадэмiя навук да XV-годдзя БССР : гістарычны нарыс / Ів.Ф.Шпілеўскі ; Беларус. Акад. навук, Масавы сектар.- Менск, 1934

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Валахановіч,А.І. Шпілеўскі Іван Фёдаравіч /А.І.Валахановіч, Э.А.Карніловіч // Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Дзяржынскага раёна.- Мінск: БЕЛТА, 2004.- С. 128.

Карніловіч,Э.А. Смяльчак захапіўся краязнаўствам // Карніловіч Э.А. Імёны з небыцця.- Мінск, Беларусь, 2003.- С. 158-169.

10 сентября 1927 г. Впервые в СССР приезжает известный французский писатель и общественный деятель Анри Барбюс. В июне 1928 г. А. Барбюс приезжает в СССР на встречу с А. М. Горьким, в сентябре 1932 г. на его юбилей – 40-летие литературной деятельности. В 1933 г. А. Барбюс снова в Стране Советов. В сентябре 1934 г. Барбюс в СССР начал писать книгу о В.И. Ленине. 24 июля 1935 г. на станции Негорелое остановился курьерский поезд. А. Барбюс вышел из вагона. Это был последний приезд в Советский Союз французского писателя.

Барбюс Анри (17.5.1873, Аньер, — 30.8.1935, Москва), французский писатель и общественный деятель.

Член Французской компартии с 1923. Сын литератора. Окончил литературный факультет Сорбонны. Его сборник стихов «Плакальщицы» (1895) и роман «Ад» (1908) окрашены глубоким пессимизмом. Во время 1-й мировой войны 1914—1918 Барбюс ушёл на фронт добровольцем. В 1916 опубликовал роман «Огонь», который писал на фронте

Великая Октябрьская социалистическая революция в России оказала огромное влияние на жизнь и творчество Барбюса. Он активно выступал в защиту Советской республики против иностранной интервенции. Организованная им международная группа «Кларте» (1919) сыграла большую роль в сплочении антиимпериалистических сил художественной интеллигенции; опубликована книга «Свет из бездны» (1919), сборник статей «Слова бойца» (1920), содержащие призыв к свержению капиталистического строя.

Барбюс несколько раз приезжал в СССР. В манифесте «С ножом в зубах» он писал о том, что возникновение Советской России — «... крупнейшее и прекраснейшее явление в мировой истории. Этот факт вводит человечество в новую фазу его развития». В 1927 Барбюс был активным участником Конгресса друзей Советского Союза в Москве.

В 1930 вышла книга «Россия», в которой Барбюс приветствовал строительство социализма. Книга «Золя»— в значительной мере эстетический манифест Барбюса, утверждающий художественный реализм. Особенно ценя М. Горького, Барбюс называл его «великим светочем», открывающим «всему миру новые пути». Барбюс руководил Всемирным конгрессом против империалистической войны (Амстердам, 1932), возглавлял основанный в 1933 Всемирный комитет борьбы против войны и фашизма, активно участвовал в подготовке и работе Международного конгресса молодёжи (Париж, 1933), Международного конгресса писателей в защиту культуры (Париж, 1935).

Произведения А. Барбюса

Барбюс А. Огонь ; Ясность : романы : перевод с французского / Анри Барбюс; предисловие С. Емельяникова.-М. : Художественная литература, 1980.

Роман «Огонь» (1916) - первое подлинно революционное произведение французской литературы XX века принес А. Барбюсу всемирную известность. В нём он дал правдивую картину военных будней, показал фронтовиков, начинающих задумываться над сущностью войны; его герои приходят к выводу о необходимости повернуть оружие против виновников империалистической бойни. Об империалистической войне 1914 - 1918 гг., о том, что произошло со многими участниками войны, ставшими революционерами, Барбюс рассказывает в романе «Ясность» (1919).

Литература о жизни и творчестве

Гуро, И. Анри Барбюс / Ирина Гуро, Лидия Фоменко.-М.,1962.- 272 с.

«Прометей революции» - так Ромен Роллан назвал Анри Барбюса, своего друга и соратника. Эта книга – рассказ о прекрасной, бурной, завидной судьбе писателя, трибуна, борца.

29 апреля 1931 года в четвертый раз в Негорелом проездом останавливался немецкий поэт Иоганес Роберт Бехер.

Бехер Иоганнес Роберт (1891—1958). Немецкий писатель, теоретик искусства, общественный деятель. Сын судебного чиновника; учился в университетах Мюнхена, Иены, Берлина. Первая публикация — гимн памяти Клейста (1911). Стихи и рассказы Бехера опубликованы в сборнике «Милость одной весны» в 1913, роман «Земля» — в 1912, публицистические книги «DeprofundisDomine» — в 1913, «Распад и торжество» — в 1914. Творчество Бехера в то время было ярким проявлением экспрессионизма. В 1914—1918 Бехер стал активным противником войны и немецкого милитаризма. В 1917 вступил в Независимую социал-демократическую партию, в 1918 — в «Союз Спартака». Член Коммунистической партии Германии (КПГ) с момента её создания (1918). Горячо приветствовал Октябрьскую революцию в лирических стихах и публицистике. С начала 1920-х Бехер — сотрудник ЦО КПГ «RoteFahne», член ЦК КПГ, депутат рейхстага от компартии. Его поэма «У гроба Ленина» (1924), сборник стихов «Труп на троне» (1925) и роман-репортаж «Люизит, или Единственно справедливая война» (1926) вызвали судебное преследование Бехера по обвинению в государственной измене. Международную кампанию в его защиту вели Горький, Барбюс, Роллан.

В 1927 Бехер впервые приехал в СССР. В 1931 опубликовал поэму «Великий план», посвященную социалистическому строительству. После установления в Германии фашистской диктатуры Бехер эмигрировал (1933); в 1935—1945 жил в СССР. Был главным редактором немецкого издания журнала «Интернациональная литература». В 1943 участвовал в создании антифашистского национального комитета «Свободная Германия». Развитие Бехера в эти годы шло от экспрессионистской риторики к возрождению классической поэтики и реализму: сборники стихов «Искатель счастья и семь грехов» (1938), «Возрождение» (1940), «Германия зовёт» (1942),

«Благодарность Сталинграду» (1943), автобиографический роман «Прощание» (1940).

После возвращения на родину в 1945г. Бехер — государственный деятель новой, социалистической Германии. Руководил Культурбундом, журналами «Aufbau» и «SinnundForm». В 1953 избран президентом Академии искусств ГДР. С 1956 министр культуры.

Произведения И. Бехера

Бехер, И. Избранное / Иоганнес Р. Бехер. - Москва,1974.

Бехер, И. Р. Идут другие времена / И. Бехер. - М.,1950

Бехер, И. Р. Стихотворения. Прощание. Трижды содрогнувшаяся земля / Иоганнес Р. Бехер. - М. : Художественная литература,1970. - 672 с.- (Библиотека всемирной литературы)

«Прощание» (1940) – роман о корнях и истоках гитлеровского фашизма. Это роман большой реалистическойсилы. Необыкновенная тщательность изображения деталей быта и нравов, точность воплощения социальных характеров, блестящие зарисовки среды и обстановки, тонкие психологические характеристики – все это свидетельства реалистического мастерства писателя.

«Трижды содрогнувшаяся земля» – небольшие рассказы о виденном, пережитом и наблюденном, о продуманном и прочувствованном, о пропущенном через «фильтры» ума и сердца.

Летом 1932 по приглашению Товарищества культурных связей с заграницей впервые в СССР приезжает немецкий писатель и театральный деятель Бертольд Брехт. Весной 1935 г. он снова через Негорелое едет в Москву.

Брехт, Бертольд (Brecht), (1898-1956), один из самых популярных немецких драматургов, поэт, теоретик искусства, режиссер. Родился 10 февраля 1898 в Аугсбурге в семье директора фабрики. Учился на медицинском факультете Мюнхенского университета. Еще в гимназические годы начал заниматься историей античности и литературой. Автор большого числа пьес, которые с успехом шли на подмостках многих театров Германии и мира: «Ваал», «Барабанный бой в ночи» (1922), «Что тот солдат, что этот» (1927), «Трехгрошовая опера» (1928), «Говорящий «да» и говорящий «нет» (1930), «Горации и Куриации» (1934) и многих других. Разрабатывал теорию «эпического театра». В 1933, после прихода к власти Гитлера, Брехт эмигрировал; в 1933-47 жил в Швейцарии, Дании, Швеции, Финляндии, США. В эмиграции создал цикл реалистических сцен «Страх и отчаяние в Третьем рейхе» (1938), драму «Винтовки Терезы Каррар (1937), драмы-притчи «Добрый человек из Сезуана» (1940), «Карьера Артуро Уи» (1941), «Кавказский меловой круг» (1944), исторические драмы «Мамаша Кураж и ее дети» (1939), «Жизнь Галилея» (1939) и др. Вернувшись на родину в 1948, организовал в Берлине театр «Берлинер ансамбль». Умер Брехт в Берлине 14 августа 1956.

Произведения Бертольда Брехта

Брехт, Б. Избранное / Б. Брехт. - М., 1987. - 376 с.

Творчество выдающегося писателя ГДР вошло в золотой фонд литературы ХХ века. Непреходящее значение имеют новаторские принципы «эпического театра», созданного Брехтом. В книгу вошли пьеса «Трехгрошовая опера», «Добрый человек из Сезуана»,«Турандрот, или Конгресс обелителей», избранные рассказы.

Брехт, Б. Жизнь Галилея : драма / Б. Брехт. - М.,1988. - 206 с.

«Жизнь Галилея» - одно из самых значительных драматических произведений выдающегося писателя. Рассказывая о жизни великого ученого 17 века Галилео Галилея, Брехт рассматривает проблему свободы научного творчества и ответственности ученого перед обществом.

Брэхт, Б. На шалях праўды : вершы і песні / Б. Брэхт. - Мінск,1988. -118 с.

Вершы і песні Б. Брэхта маюць вострую антыфашысцкую накіраванасць. Брэхт – майстар вершаванай палітычнай сатыры, выкрывальнага плаката, яркай сюжэтнай песні-зонга.

Брехт, Б. Мамаша Кураж и ее дети : пьесы / Б. Брехт. – М., 2008.

Пьеса была написана в Швеции осенью 1939 года, в дни, предшествовавшие возникновению войны в Европе.

Брехт, Б. Стихотворения ; Рассказы ; Пьесы / Б. Брехт. - М.,1972.

Брехт, Б. Трехгрошовый роман / Б. Брехт. - Минск,1986. - 368 с.

«Трехгрошовый роман» (1934) – единственное крупное прозаическое произведение знаменитого немецкого драматурга и теоретика театра Бертольда Брехта. В нем обрела свое наиболее полное воплощение любимая Брехтом история о бандите Мэкхите, по кличке Мэкки – нож, к которой он уже обращался в триумфальной «Трехгрошовой опере», одной из самых громких театральных премьер ХХ столетия.

Свои впечатления о поездке в СССР взволнованно описал известный немецкий писатель, публицист и переводчик Франц-Карл Вайскопф в своей книге «Прыжок в 21 столетие»: «Негорелое. Я впервые услышал это слово из уст прилизанного юноши, сидевшего за конторкой бюро железнодорожных и пароходных сообщений. На стенах бюро висели плакаты, с зелеными, как шпинат, альпийскими лугами, с розовеющими под солнцем снегами горных вершин, с синим, как на открытках, морем и русалками, которые кокетливо высовывали свои хвосты из пенящихся волн и восклицали: „Venga, а Riccione, a Riccione, lastellaverdedell'Adriatico!" A на конторке лежали расписания поездов чуть не полумира...

Но на прилизанного юношу не производили впечатления ни русалки, ни альпийские луга; он деловито и холодно спросил:

— Что угодно? Пододвинул ко мне билет:

— В Негорелом пересадка! У русских дорог колея

шире...

И обратился к следующему клиенту.

А я еще некоторое время стоял с билетами в руках и все смотрел на русалку.

А бывают ли они в Негорелом? Нет, в Негорелом ничего подобного не найти: в Негорелом нет ни альпийских домиков, ни русалок. Всего лишь кучка изб и сараев, церковка, клочки пашни среди раскинувшегося леса... да несколько деревянных бараков у полотна дороги и „буфет" в старом, отслужившем службу вагоне.

Ибо „история" Негорелого началась лишь с того дня, когда советско-польская комиссия по заключению мирного договора провела на карте черту и постановила:

«Граница пересекает линию железной дороги Варшава—Москва между местечками Столбцы и Негорелое, на 15 километров к западу от последнего."

Подъезжаем к станции.

Стемнело.

Колеблемый ветром фонарь озаряет, платформу беспокойным светом, словно испугавшись внезапного гомона, внезапного появления кишащей толпы. Но свет его почти не нужен; над темными деревянными бараками висит месяц, серебряный до неправдоподобия, большой и круглый, как плошка. Сильно пахнет свежераспиленным деревом и смолой.

Маркс, Энгельс и Ленин, изумленно глядят со стен таможенного, зала на гомозящихся людей, выворачивающих чемоданы и баулы.

Вот он — первый чекист!

Все шеи любопытствующее вытягиваются.

„Товарищ из ГПУ" в зеленой фуражке, сдвинутой на затылок, входит в зал и принимается перелистывать книги, найденные в чемоданах и отложенные в сторону таможенными чиновниками.

Служащие таможни — среди них есть и комсомолка в красном платочке — работают быстро, но основательно.

- У вас тут шелк, вы куда едете?.. В Москву? Тогда придется пошлину платить!

- Шелк, видите ли, не принадлежит к предметам первой необходимости, — обращается к нам комсомолка, нашедшая шелковый отрез в чемодане моей соседки, — поэтому мы облагаем ввоз шелка пошлиной.

И она уже роется в огромном чемодане белобрысого американского журналиста.

— Это что такое?

Из недр Чемодана появляются на свет божий маленькие, синие с белым баночки: десять, двенадцать, двадцать.

— Это что такое?

Водянистые глаза американца глядят растерянно:

— Ао...

Я хочу помочь ему — в качестве переводчика — но девушка в красном платочке уже громко хохочет: она разгадала содержимое этих подозрительных баночек!

— Сгущенное молоко! Он тащит с собой сгущенное молоко, он думает, что у большевиков ему есть не дадут или отравят его...

Смех заразителен. Тем, кто не понимает по-русски,

переводят в чем дело, и они хохочут тоже. Один лишь американец не понимает, что происходит, и лицо у него — полуобиженное, полубеспомощное.

Потом, когда русский поезд подан, и мы уже стоим на платформе, профессор-немец говорит жене:

Знаешь, я собственно могу себе представить, что думал американец, упаковывая сгущенное молоко... Ведь едешь в совершенно чуждый мир; кто его знает, что в этом мире происходит, даже вагоны не похожи на наши...

Вы правы, милостивый государь, — произносит за моей спиной чей-то голос,— вы совершенно правы, колеи всех дорог здесь шире, чем за границей; здесь пересадка, — совсем особая пересадка: в XXI век...

Звонок позвал нас в вагоны.

Я забыл потом эти слова и вновь припомнил их лишь в Москве на Гоголевском бульваре ясным, погожим утром; мы увидели похоронную процессию.

Оркестр играл „Вы жертвою пали", гроб был обтянут красной материей, факельщики были в красных повязках через плечо.

И мой друг Пауль, пожелавший их заснять, вдруг сказал:

— Нет, ты посмотри, они носят цилиндры! Самые настоящие цилиндры! Первые и единственные, какие мы видели во всем Союзе... Как это примечательно: у нас факельщики еще носят треуголки прошлого столетия!..

Тогда я вспомнил Негорелое, немца-профессора и голос, ответивший ему, — и расфилософствовался:

— Знаешь, Пауль, видно, могильщики во всех странах отстают от моды на целое столетие. У нас они носят треуголки времен царя Гороха, потому что цилиндры еще в чести, а здесь... здесь мы уже в XXI веке обретаемся, и потому находим цилиндр только у факельщиков... То-то и оно-то — ведь в Негорелом была пересадка!..

Вайскопф (Weiskopf) Франц Карл (3.4.1900, Прага, - 14.9.1955, Берлин), немецкий писатель (ГДР). Коммунист. Сын немецкого чиновника. Окончил Пражский университет. В 1923 г. выпустил сборник революционных стихов. После поездки по СССР опубликовал книгу «Пересадка в ХХI век» (1927, русский перевод 1928). В 1933 г. эмигрировал в Чехословакию, в 1939 г. - в США. После второй мировой войны был послом Чехословакии в США, Швеции и Китае. В 1953 г. переехал в ГДР. В Германии учреждена литературная премия его имени.

Произведения Ф.-К. Вайскопфа

Вайскопф, Ф.-К. Прощание с мирной жизнью /Ф.-К. Вайскопф.- М., 1968.

Вайскопф, Ф.-К. В бурном потоке/Ф.-К. Вайскопф.- М.,1968.

Литература о жизни и творчестве

Матузова, Н. М. У истоков немецкой литературы социалистического реализма. Художественная публицистика Ф. Вайскопфа / Н. Мутузова.- К., 1967

В 1934 г. Советский Союз посетил венгерский писатель Дьюла Ийеш, который так описал Негорелое в своей книге «Россия, 1934»: «СЛЕВА ОТ НАСЫПИ СРЕДИ БЕРЕЗ МЕЛЬКАЮТ ДЕРЕВЯННЫЕ ИЗБЫ; ЭТО ПЕРВОЕ СОВЕТСКОЕ СЕЛО, НЕГОРЕЛОЕ. ОТСЮДА, ИЗДАЛИ, ОНО НИЧУТЬ НЕ ОТЛИЧАЕТСЯ ОТ ПОЛЬСКИХ ДЕРЕВЕНЬ. НАЧИНАЯ ОТ ВАРШАВЫ ВИДИШЬ ОДНИ ТОЛЬКО ДЕРЕВЯННЫЕ ДОМА, ДАЖЕ В ГОРОДАХ. ВОТ И СОВЕТСКАЯ ДЕРЕВНЯ ТОЖЕ СПЛОШЬ ДЕРЕВЯННАЯ; РЯДОМ С МОСТОМ, ПО КОТОРОМУ СЕЙЧАС ТРЯСЕТСЯ НАШ ПОЕЗД, СТОИТ ДЛИННОЕ ДЕРЕВЯННОЕ ЗДАНИЕ С КУМАЧОВЫМ ПЛАКАТОМ НАД ОКНАМИ ВДОЛЬ ФАСАДА»

Дьюла Ийеш (2 ноября 1902-15 апреля 1983, Будапешт) — венгерский поэт, писатель и переводчик, один из лидеров «народных писателей» — реалистического направления в венгерской литературе второй четверти XX века.

В 1918-19 гг. участвовал в различных левых движениях. Первое его стихотворение было опубликовано левой газетой Népszava 22 декабря 1920 года. Некоторое время учился в Будапештском университете, где изучал языки; в 1922 году был вынужден покинуть Венгрию. Провёл 4 года в Вене, Берлине и Париже. В Париже Ийеш посещал Сорбонну и познакомился с левыми писателями и поэтами Полем Элюаром, Тристаном Тцарой и Рене Кревелем. В 1926 году вернулся в Венгрию. Был знаком с Аттилой Йожефом, Михаем Бабичем, Лёринцем Сабо, Ласло Неметом, Яношем Кодоланьи, Петером Верешем, Йожефом Эрдейи. В 1934 году посетил СССР и оставил книгу «Россия. 1934» (переведена на русский язык). В 30-е Ийеш сотрудничал с известным литературным журналом Nyugat и написал свои наиболее известные работы, в том числе «Люди пусты». Во время Второй мировой войны находился в Венгрии, в 1945 году был избран членом парламента. В конце 40-х ушёл из общественной жизни, в 1949 году был лишён звания академика Венгерской академии наук, куда был незадолго до этого принят (восстановлен посмертно в 1989 году).

Первоначально его творчество носило оттенок авангардизма, но уже в 30-е годы стало носить реалистический характер. Особый интерес для Ийеша представляла тема венгерской деревни. Исследователями отмечается сложная для классификации жанровая специфика произведений Ийеша, а также диалогический характер повествования и дословное копирование отдельных частей текста из одного своего произведения в другое. Также Ийеш занимался переводческой деятельностью и опубликовал книгу «Петёфи» о жизни и творчестве Шандора Петёфи.

Ийеш — лауреат нескольких престижных венгерских литературных наград: премий имени Лайоша Кошута (1948, 1953, 1970), Ференца Баумгартена (1931) и Аттилы Йожефа.

Произведения Д. Ийеша

Ийеш, Д. Избранное / Дьюла Ийеш. - М. : Художественная литература,1975.- 440 с.

В том крупного венгерского писателя, поэта, прозаика, драматурга Дьюлы Ийеша вошли образцы его прозы и драматургии; повести «Люди пусты» (1934) и «Обед в замке» (1961) — социографические произведения, рассказывающие о жизни венгерских крестьян.

Ийеш, Д. Россия. 1934 / Дьюла Ийеш. - М, 2004

Книга о Советском Союзе, мастера венгерской литературы, беспристрастно и зорко запечатлевшего жизнь в СССР 30-х годов. На русском языке публикуется впервые. Выдающийся поэт и прозаик Дьюла Ийеш (1902-1983) широко известен в нашей стране благодаря многочисленным публикациям. Но у книги "Россия. 1934" особая, многострадальная судьба. Приглашенный на 1-й съезд советских писателей в 1934 г., Ийеш сразу же, по горячим следам, опубликовал книгу об увиденном. В Венгрии она вызвала бурные споры, в СССР ее просто замолчали.

Ийеш, Д. В ладье Харона. Люди пусты. Обед в замке / Дьюла Ийеш. - М.,1978

Настоящее издание дает представление о прозе крупнейшего венгерского писателя, чье творчество неоднократно отмечалось премией Кошута, Государственной и различными литературными премиями. Книга "Люди пусты" (1934) рассказывает о жизни венгерского батрачества. Тематически с этим произведением связана повесть "Обед в замке" (1962). В романе-эссе "В ладье Харона" (1967) писатель размышляет о важнейших проблемах человеческого бытия, о смысле жизни, о торжестве человеческого разума, о радости свободного творческого труда.

Ийеш, Д. Шандор Петефи / Дьюла Ийеш.- М. : Радуга,1984..

Книга воссоздает жизненный путь великого поэта Венгрии Петефи, дает анализ его творчества.

Чешская писательница Мария Пуйманова в 1932 году побывала в СССР и написала книгу статей «Взгляд на новую землю». Она пишет: «Станция Негорелое окружена березовым леском, матерью всех русских березовых рощ, которые без числа будут повторяться вдоль железнодорожного полотна, вокруг возникающих соцгородов и заводов. Посреди рощи, в таможне, похожей на выставочный павильон, приветливые и проворные молодые люди с бритыми головами и в гимнастёрках просматривают чемоданы под наблюдением женщины – первой из армии трудящихся женщин».

Пуйманова (Pujmanová) Мария (8.6.1893, Прага, — 19.5.1958, там же), — чешская писательница, народный художник Чехословакии (1953). Член КПЧ с 1945.

Родилась в семье профессора Пражского университета, получила блестящее образование, много путешествовала, увлекалась литературой.

Узкий круг интимных человеческих чувств, тихая семейная идиллия — такова камерная тематика ее первой книги, «Под крыльями» (1917). Уже в этих первых опытах, порою наивных и сентиментальных, мы находим тонкие наблюдения, сделанные верным глазом настоящего художника, удачные психологические зарисовки. В следующей книге — «Рассказы из городского сада» (1920) — писательница пытается изобразить жизнь рабочих. В 20-е гг. Пуйманова занимается литературно-критической деятельностью, и только в 1931 г. появляется ее третье крупное произведение «Пациентка доктора Гегела» — роман о девушке, которая порвала с богатой семьей и вынуждена трудиться, чтобы содержать своего ребенка. Протест против ханжеской морали, утверждение права молодости на любовь и материнство — таков основной мотив романа, завершающего первый период творчества писательницы. С середины 30-х гг. и до

последних дней Пуйманова активно участвовала в общественной жизни страны. Новый роман Пуймановой «Люди на перепутье» был опубликован в канун рокового для существования Чехословакии 1938 г., когда страна была отдана на откуп гитлеровской Германии. В произведениях, написанных в период 1938—1944 гг., Пуйманова уходит в мир воспоминаний. Она пишет лирические стихи о детстве, о живописных уголках любимой родины. После освобождения страны писательница работает особенно плодотворно. Ею закончена трилогия («Люди на перепутье», «Игра с огнем», «Жизнь против смерти»), написано множество очерков и репортажей, опубликовано пять сборников стихов, из которых «Объяснение в любви» и «Миллионы голубей» удостоены Государственной премии 1951 г. Несколько позже вышли книга стихов «Прага» (1954) и поэма «Пани Кюри» (1957). В последнем произведении — повести «Сестра Алена» (1958) — Пуйманова вновь обращается к теме, пронизывающей все ее творчество, — теме торжества жизни над смертью, победы добра над злом.

Произведения М. Пуймановой

Пуйманова, М. Жизнь против смерти / М. Пуйманова. - М.,1981. - 368 с.

Пуйманова, М. Люди на перепутье; Игра с огнем; Жизнь против смерти / М. Пуйманова. — М.: Худож. лит., 1976. — 894 с.

Когда смотришь на портрет Марии Пуймановой, представляешь себе ее облик, полный удивительно женственного обаяния, — с трудом верится, что перед тобой автор одной из самых мужественных книг XX века.

Ни ее изящные ранние рассказы, ни многочисленные критические эссе, ни психологические повести как будто не предвещали эпического размаха трилогии «Люди на перепутье» (1937), «Игра с огнем», (1948) и «Жизнь против смерти» (1952). А между тем трилогия — это, несомненно, своеобразный итог жизненного и творческого пути писательницы.

22 июня 1935 г. по личному приглашению М. Горького в Советский Союз приезжал известный французский писатель и общественный деятель Ромен Роллан.

Ромен Роллан с женой М.П.Кудашевой на станции Негорелое. 1935 г.

Ромен Роллан родился в семье нотариуса. В 1881 году Ролланы переехали в Париж, где будущий писатель, окончив лицей Людовика Великого, поступил в 1886 г. в высшую школу Эколь Нормаль. После её окончания Роллан два года прожил в Италии, изучая изобразительные искусства, а также жизнь и творчество выдающихся итальянских композиторов. Играя на фортепиано с раннего детства и не переставая серьёзно заниматься музыкой в студенческие годы, Роллан решил избрать своей специальностью историю музыки.

Вернувшись во Францию, Роллан защитил в Сорбонне диссертацию «Происхождение современного оперного театра. История оперы в Европе до Люлли и Скарлатти» (1895) и, получив звание профессора истории музыки, читал лекции сначала в Эколь Нормаль, а затем в Сорбонне. Совместно с Пьером Обри основал

журнал «LaRevued’histoireetdecritiquemusicales» в 1901 году. К его наиболее выдающимся музыковедческим трудам этого периода принадлежат монографии «Музыканты прошлого» (1908), «Музыканты наших дней» (1908), «Гендель» (1910).

Первым появившимся в печати художественным произведением Роллана была трагедия «Святой Людовик» — начальное звено драматического цикла «Трагедии веры», к которому также принадлежат «Аэрт» и «Настанет время».

Во время Первой мировой войны Роллан — активный участник европейских пацифистских организаций, публикующий множество антивоенных статей, которые вышли в сборниках «Над схваткой» и «Предтечи».

В 1915 году он награждён Нобелевской премией по литературе.

Роллан активно переписывался со Львом Толстым, приветствовал Февральскую революцию и одобрительно относился к Октябрьской революции в России 1917 года. Уже с 1920-х годов общался с Максимом Горьким, приезжал по приглашению в Москву, где имел беседы со Сталиным (1935).

Среди других его корреспондентов были Эйнштейн, Швейцер, Фрейд.

В годы войны жил в оккупированном Везле, продолжая литературную деятельность, где и умер от туберкулеза 30 декабря 1944 г.

Произведения Р. Роллана

Роллан, Р. Собрание сочинений : в 9-ти т. / Р. Роллан.-М.,1983.

Роллан, Р. Избранное / Р. Роллан.-М.,1978.-384с.

Роллан, Р. Жан-Кристоф / Р. Роллан.-М.

Герой романа Жан Кристоф Крафт — сын бедного немецкого музыканта, Бетховен современности. Перед нами разворачивается героическая симфония всей его жизни, созвучная по теме Девятой симфонии Бетховена: «Через страдание — к радости». Огромен гуманистический смысл романа, посвященного «свободным душам всех наций, которые страдают, борются и — победят». Этим призывом к единению людей разных национальностей в канун империалистической бойни Роллан приобрел себе друзей во всех странах мира.

Роллан, Р. Жизни великих людей: Жизнь Бетховена; Жизнь Микеланджело ; Жизнь Толстого / Р. Роллан.-Минск,1985.-335с.

Замысел цикла «Жизни великих людей» возник у Роллана в начале девяностых годов. Роллана привлекал дух борьбы, пронизывающий их творчество, героическая патетика и мощная сила их образов.

Роллан, Р. Кола Брюньон : Жив, курилка / Р. Роллан.-М.,1988.-240с.

Кола — олицетворение творческой энергии французского народа эпохи Возрождения, который, сбросив оковы средневековой иерархии и церковного догматизма, создавал изумительные памятники искусства. «Жив курилка!» — такой подзаголовок дал автор своему роману. Книга об историческом прошлом выразила веру писателя в будущее своего народа, в его неувядаемую бодрость. Вот почему перед империалистической войной она прозвучала как призыв к жизни, как призыв к миру и труду на благо народа.

Роллан, Р. Очарованная душа : роман / Р. Роллан.-М.,1982.

История жизни женщины, ее путь от сонного бытия в предвоенной рантьерской Франции к боевому участию в движении Народного фронта против фашизма вписаны в широкое эпическое полотно европейских событий на рубеже веков. Роман состоит из четырех книг: «Анкета и Сильвия» (1922), «Лето» (1924), «Мать и сын» (1926), «Провозвестница» (1933). Между первыми тремя книгами и последней лежит важный рубеж «прощания с прошлым». Этот резкий поворот Роллана в сторону революционного действия сказался на всем ходе романа. Начало произведения выдержано в духе традиционного социально-бытового романа критического реализма. Последняя книга «Провозвестница» — яркий пример воздействия идей социалистического реализма на литературу Запада. Образы романа обладают огромной обобщающей силой, достигают значения символа. Сама жизнь Аннеты, уподобленная течению реки, дает ощущение вечного движения человечества, смены поколений. С этой эпической струей сливается другая — публицистическая. Автор смело вмешивается в ход событий, встречается со своими героями, беседует с ними, дает оценку их действиям.

Литература о жизни и творчестве

Мотылева, Т. Ромен Роллан / Т. Мотылева.-М.,1969.-380с.

Пузиков, А. И. Ромен Роллан / А. Пузиков // Портреты французских писателей / А. Пузиков.-М.,1981.-С. 212-275.

Герберт Уэллс трижды посетил Россию – в 1914, 1920, 1934 гг. В 1934 г. его путь проходил через ст. Негорелое.

Герберт Джорж Уэллс ( 21.09.1866 - 13.08.1946 ) родился 21 сентября 1866г. в Бромли, маленьком городке недалеко от Лондона. Его отец и мать работали в прошлом садовником и горничной в богатом поместье, а позже стали владеть небольшой лавкой фарфоровых изделий. Однако торговля почти не приносила дохода, и в основном семья жила на деньги, которые отец, будучи профессиональным игроком в крикет, зарабатывал игрой. Когда Герберт Уэллс был ещё подростком, его отец сломал ногу, тем самым лишившись заработка. Мать вынуждена была устроиться на работу в качестве домоправительницы, а детей определили в мануфактурную торговлю. Четырнадцатилетний Герберт Уэллс, надеявшийся стать ученым, вынужден был работать уборщиком и кассиром. Затем Герберт работал лаборантом в аптеке, служил учителем начальной школы. Тем не менее, ценою упорных занятий ему удалось сдать экзамены на стипендию в высшее учебное заведение, готовившее преподавателей естественных и точных наук. К двадцати трем годам он удостоился ученой степени по биологии. В 1893 году Герберт Уэллс профессионально занимается журналистикой, его статьи и очерки появляются в периодической печати. Часть из них впоследствии вошла в сборник "Избранные разговоры с дядей", вышедший в 1895г. В том же году был напечатан его научно-фантастический роман "Машина времени", а вскоре сборник новелл "Украденная бацилла и другие происшествия". Эти произведения приносят молодому Уэллсу широкую известность. Вышедшие позже романы, такие "Остров доктора Моро", "Человек-невидимка" и "Война миров" только добавляют ему популярности. С этого времени Герберт Уэллс уже окончательно посвящает себя литературной деятельности. С началом Первой мировой войны у писателя наступает тяжелый творческий кризис. В начале войны Уэллс публикует серию статей, посвященных проблемам военного времени. Затем они вышли отдельной книгой под заглавием "Война, которая покончит с войнами". Эта книга отражала настроения широких слоев интеллигенции. Из публицистических работ Уэллса данного периода можно выделить книгу "Россия во мгле", представляющую собой запись впечатлений, которые вынес Уэллс после его кратковременной поездки в Петроград и Москву осенью 1920 года. Во время пребывания в Москве Уэллс был принят Владимиром Лениным и беседовал с ним. Период творческого кризиса Уэллса затянулся почти до конца двадцатых годов. В 1926 году выходит роман "Мир Вильяма Клиссольда", в 1928 опубликован роман "Мистер Блетсуорси на острове Рэмпол" и трактат "Открытый заговор". Одной из самых удачных работ Уэллс считал "Труд, богатство и счастье рода человеческого", вышедшую в 1932г. Во время Великой Отечественной войны писатель выступал в поддержку Советского Союза. Умер Герберт Уэллс 13 августа 1946 года в Лондоне. Уэллс оставил после себя большое творческое наследие. Его романы, рассказы, многочисленные публицистические работы очень разнообразны как по тематике, так и по жизненному материалу, привлекавшему внимание писателя.

Произведения Г. Уэллса

Уэллс, Г. Война миров : роман / Г. Уэллс.- М., 2001.- 256 с.

Уэллс, Г. Кипсс ; Самовластие мистера Парэма / Г. Уэллс.- М.,1983.- 639 с.

Уэллс, Г. Колеса фортуны ; Любовь и мистер Люишем ; История мистера Поли / Г. Уэллс.-М.,1987.- 640 с.

В этот сборник вошли три «бытовых романа», которые имеют остросовременное звучание. В них четко отражается общественная система, а свойственная ему иронически отстраненная манера повествования позволяет с особенной остротой подметить отношение людей к этой системе.

Уэллс, Г. Машина времени ; Человек-невидимка; Война миров; Пища богов / Г. Уэллс. - М.,1988. - 623 с.

Мир, в который попадает Путешественник во времени, не похож на наш. Человечество исчезло. Вместо него появилось две породы полулюдей: прекрасные, но нежизнеспособные и невежественные элои и звероподобные, обросшие шерстью морлоки.

Уэллс, Г. Мистер Блетсуорси на острове Рэсполь / Г. Уэллс. - Минск,1961. - 263 с.

Уэллс, Г. Пища богов; Первые шаги на луне; Освобожденный мир : романы / Г. Уэллс. - Минск, 1994. - 576 с.

Уэллс, Г. Человек-невидимка; Машина времени / Г. Уэллс. - Омск,1985. - 224 с.

Роман «Человек-невидимка» тяготеет к реализму в удивительном сочетании психологической и бытовой достоверности с не оставляющим читателя ощущением фантастичности происходящего – своеобразное эстетическое чудо романа.

Литература о жизни и творчестве

Кагарлицкий, Ю. И. Вглядываясь в будущее : книга о Герберте Уэллсе / Ю. И. Кагарлицкий. - М.,1989. - 350 с.

Что мы знаем о Герберте Уэллсе? В общем, очень мало. Хотя зачитывались его фантастикой, наверно, все. И вот нам представил Уэллса – писателя и человека – знаток его творчества, вице-президент Уэллсовского общества Ю.И. Кагарлицкий. Он воскрешает эпоху, ее живые типы. Особые темы – Уэллс и Россия, его три поездки в страну.

В 1934 г. Россию посетил немецкий писатель Лион Фейхтвангер. 5 февраля 1934 г. со станции Негорелое он отправил письмо И.В. Сталину. Она была негласным обязательством или гарантией того, что позиция писателя, прежде всего в оценке второго московского показательного процесса, будет предсказуемо правильной и просталинской.

«Товарищу Сталину. Кремль. Москва.

Покидая Советский Союз, я чувствую потребность сказать Вам — достойному представителю советского народа, каким глубоким переживанием было для меня это путешествие в Вашу страну. Тот, кто изучает Вашу страну и Ваш народ без предубеждения, должен радостно восторгаться всем тем, что достигнуто за эти двадцать лет. Человеческий разум одержал здесь блестящую победу. Кто видел, с какой мощью и с каким умом Вы и Ваш народ защищаете и расширяете свои достижения, тот, покидая Советский Союз, полон счастливой уверенности, что нет на свете такой силы, которая смогла бы уничтожить осуществленный в Вашей стране социализм. Лион Фейхтвангер».

Литература

Максименков, Л.В. Очерки номенклатурной истории советской литературы : Часть I:Западные пилигримы у сталинского престола (Фейхтвангер и другие) / Л.В. Максименков // www.gumer.info -код доступа 26 июня 2012г.

Шлёгель. "Террор и мечта. Москва 1937" / Шлегель //fedy-diary.ru›html/052012/09052012-04a.html.-дата доступа 26.06.2012.

Лио́н Фейхтва́нгер (нем. LionFeuchtwanger, 7 июля 1884, Мюнхен — 21 декабря 1958, Лос-Анджелес) — немецкий писатель еврейского происхождения. Один из наиболее читаемых в мире немецкоязычных авторов. Работал в жанре исторического романа.

Сын фабриканта, он получил солидное образование в университете родного города Мюнхена (здесь он изучал литературу и философию), а затем Берлина, где изучал германскую филологию, философию, а также санскрит.

Занимался журналистикой и театром, рано проявил интерес к античности. Под влиянием патриархальных семейных традиций заинтересовался еврейской историей, определившей тематику ряда его произведений. В 1908 году начал издавать литературный журнал "Зеркало", который вынужден был вскоре закрыть из-за финансовых проблем. В 1912—1914 путешествовал. Отбывал во время Первой мировой войны службу в германской армии, был демобилизован по состоянию здоровья. В 1918 году Фейхтвангер открыл талант молодого Бертольта Брехта, с которым его связала многолетняя дружба. В момент прихода Гитлера к власти Фейхтвангер находился за границей. Друзья убедили его повременить с возвращением в Германию. Фейхтвангер попал в число тех, чьи книги подлежали сожжению, а 25 августа 1933 года был лишен немецкого гражданства. Его имущество было конфисковано.

В 1940 году, во время оккупации Германией Франции, писатель был интернирован в лагерь, ему удалось бежать, а затем с большим трудом получить необходимые документы и вместе с женой перебраться в США. С ноября 1943 года он жил на вилле Аврора в Калифорнии, где благодаря поступлениям от фильмов по его произведениям собрал библиотеку, состоящую из 20000 томов.

В годы Второй мировой войны Фейхтвангер создал лучшие свои произведения, в которых разоблачались фашизм и его идеология.

За выдающиеся заслуги как художника и защитника идей мира и прогресса Лион Фейхтвангер был отмечен Государственной премией ГДР в области искусства и литературы, присуждённой ему в 1953 году.

Писатель умер в 1958 году от рака почек.

Произведения Л. Фейхтвангера

Фейхтвангер, Л. Собрание сочинений : в 6-ти т. / Л. Фейхтвангер.-М.,1988-1991.

Фейхтвангер, Л. Безобразная герцогиня Маргарита Маульская; Семья Опперман / Л. Фейхтвангер.-М.,1979.-608с.

Первый исторический роман Фейхтвангера — «Безобразная герцогиня». История Маргариты Тирольской, южногерманской герцогини XIV века, написана как роман о «борьбе двух укладов» — феодального и ещё только складывающегося в его рамках буржуазного. Этот исторический конфликт осложнен индивидуальной биологической трагедией героини — энергичной и одаренной, но внешне отталкивающей и потому несчастной в личной жизни «безобразной герцогини». Герцогиня Маргарита — положительный герой, но это не мешает ей ненавидеть в своей сопернице Агнессе фон Флавон не только политического врага, но и обаятельную красавицу. Впрочем, Маргарита и Агнесса — символы двух эпох. Если Маргарита воплощает в себе дух буржуазного прогресса, то красавица Агнесса — олицетворение феодальной реакции со всеми её претензиями на красоту.

Фейхтвангер, Л. Гойя, или тяжкий путь познания / Л. Фейхтвангер.-М.,1991.-624с.

Роман посвящен гениальному испанскому художнику. Начиная творческий путь придворным живописцем, герой в результате выпавших на его долю испытаний приходит к осознанию высокого общественного значения своего призвания.

Фейхтвангер, Л. Еврей Зюсс : роман / Л. Фейхтвангер.-Харьков,1995.-446с.

Роман Фейхтвангера «Еврей Зюсс» посвящен Германии XVIII в. Подлинная история Вюртембергского финансиста, сделавшегося первым министром одного из мелких германских самодержцев и проводившего жестокую, разорительную для народа политику хищного абсолютизма, повернута Фейхтвангером так, чтобы «исторический пессимизм» получил моральное и философское оправдание. Это вводит в концепцию Фейхтвангера абстрактный морализм, а порою даже мистику: вся вторая половина романа построена на темах борьбы «духовного и материального», иррациональной власти рока, мистического искупления некоей «вины против духа». Все это помогает восторжествовать историческому пессимизму. Фейхтвангер склонен осудить здесь всякую активность. История против человека, не надо действия, не надо истории. Судьба героя тем трагичнее, чем блистательнее его активность. Но трагедийность бывает разная, и для того, чтобы очистить её от безвыходного пессимизма, — надо было придать ей высокий человеческий смысл, великодушие и бескорыстность.

Фейхтвангер, Л. Испанская баллада : роман / Л. Фейхтвангер.-Ставрополь,1992.-431с.

Сюжет книги заимствован из испанской средневековой хроники. Это старинная история о любви кастильского короля и прекрасной еврейки. Трагический и романтической ореол, который создала вокруг короля его любовь к женщине другого класса, другой веры, чуждой его среде и его идеалам, дал писателю возможность создать художественный образ, но не помешал ему вложить в этот образ свои идеи, написать роман о современности.

Фейхтвангер, Л. Лже-Нерон : роман / Л. Фейхтвангер.-М.,1970.-848с.

Объясняя свою приверженность жанру исторического романа, Фейхтвангер говорил, что, изображая современные события, всегда испытывает "чувство неловкости от того, что границы их еще не очерчены. Вино выдыхается, теряет аромат, потому что мы не в силах закупорить бутылку". И если он и "предпочел исторические одежды, то лишь потому, что ему хотелось поднять изображаемую картину над сферой личного, частного, возвысить над окружающим, поставить на подмостки, показать в перспективе". Роман "Лже-Нерон" (1936) представляет нам исторически костюмированную в римские тоги красноречивую в своей определенности современность - фашистскую Германию.

Фейхтвангер, Л. Москва 1937 : отчет о поездке для моих друзей / Л. Фейхтвангер.-М.,2001.-160с.

В 1937 году Фейхтвангер посещает СССР, после чего пишет книгу «Москва 1937», где в восторженных тонах рассказывает о Сталине и оправдывает показательные суды и расстрелы в СССР. Книга вызвала противоречивую реакцию в мире.

Фейхтвангер, Л. Мудрость чудаков, или смерть и преображение Жан-Жака Руссо : роман / Л. Фейхтвангер.-Харьков,1995.-398с.

Фейхтвангер, Л. Успех: три года из истории одной провинции : роман / Л. Фейхтвангер.-Кишинев,1972.-858с.

В романе «Успех» выведен коммунист Каспар Прекль. Это весьма мало типичный образ революционера: в Прекле много узколобого сектантства, болезненного индивидуализма, ему свойственны деревянный схематизм мышления и в то же время порывы к отвлеченной мечте. Гораздо большими симпатиями Фейхтвангера пользуются те его герои, которые протестуют против капиталистического варварства с позиций отвлеченного гуманизма, отвергая революционные методы борьбы — Иоганна Крайн, Жак Тюверлен - их Фейхтвангер наделяет и душевной свежестью, и смелостью, и умением самостоятельно мыслить. Фейхтвангер склонен солидаризироваться со своим героем Тюверленом, когда тот говорит: «Я больше верю в хорошо исписанную бумагу, чем в пулеметы», когда тот мечтает «тихо и бесшумно переделать мир с помощью разума». Что значит коммунизм, что может и чего хочет революция? Фейхтвангер не сумел найти ответа. Так возникла в романе и стала в нём ведущей тема отвлеченной «справедливости», воплощенная в борьбе за освобождение Крюгера, заключенного в тюрьму из политических соображений — на основании лжесвидетельства.

В 1930 и 1934-1936 гг в СССР жил известный чешский писатель, журналист и общественный деятель Юлиус Фучик. В статье «До свидания, СССР!» он писал: «И вот мы уже на пограничной станции (Негорелое). Мы обменялись рукопожатием с товарищем пограничником, крепким рукопожатием, - и поезд отходит. Мы стоим на площадке последнего вагона, рельсы бегут к последней советской станции, последний советский часовой поворачивает голову вслед уходящему поезду, над головой у нас мелькает арка с девизом пролетарской страны и исчезает вдали».

Юлиус Фучик был убеждённым антифашистом, а во время Второй мировой войны — деятелем Движения Сопротивления. В период немецкой оккупации Чехословакии им были опубликованы под псевдонимом цикл патриотических статей и эссе. С 1941 года Фучик являлся членом нелегального ЦК компартии Чехословакии и руководил подпольными изданиями компартии.

В апреле 1942 года он был арестован гестапо. Находясь в пражской тюрьме Панкрац, он написал самую известную свою книгу «Репортаж с петлёй на шее», в которой появилась знаменитая строчка: «Люди, я любил вас! Будьте бдительны!». В 1945 году эта книга была опубликована и позднее переведена на 70 языков мира. Книга является документально-художественным свидетельством о борьбе антифашистского подпольного движения Сопротивления в Чехословакии во время Второй мировой войны. Эта книга также является изложением размышлений Фучика о смысле жизни и о мере ответственности каждого человека за судьбы мира. За эту свою книгу Юлиус Фучик был посмертно в 1950 году удостоен Международной премии Мира.

Летом 1943 года Юлиус Фучик заключён в концлагерь в Германии, подвергнут пыткам и в 1943 году казнён в печально известной берлинской тюрьме Плётцензее на гильотине. К казни Фучика приговорила Народная судебная палата Роланда Фрейслера, впоследствии «судившая» участников заговора 20 июля.

Произведения Ю. Фучика

Фучик, Ю. Избранное : в 2-х кн. / Ю. Фучик. - М.,1983. - 416 с.

Сборник избранных произведений национального героя Чехословакии, пламенного антифашиста, коммуниста Юлиуса Фучика издается в двух книгах. В первую книгу вошли «Политические статьи и репортажи», а также его политическое завещание - «Репортаж с петлей на шее» и последние письма из гестаповских тюрем. Во вторую книгу вошли статьи и очерки Юлиуса Фучика о Советском Союзе, а также воспоминания о Юлиусе Фучике. Ряд материалов публикуется на русском языке впервые. Текст иллюстрирован фотографиями.

Фучик, Ю. Репортаж с петлёй на шее / Ю. Фучик ; пер. с чеш. В. Андрянов, З. Грабица.— М. : Мол.гвардия, 1981.

«Репортаж с петлей на шее» — одно из самых сильных произведений антифашистской литературы эпохи второй мировой войны. Фучик раскрывает самую чудовищную сторону нацистского режима.

«Люди, я любил вас! Будьте бдительны!» — этими словами обращения-призыва завершается замечательная книга, памятник истинного мужества этого человека, его гуманизма и непоколебимой веры в решающую, окончательную победу демократии над фашизмом, добра над злом, счастья над вековыми страданиями человечества.

Литература о жизни и творчестве

Филиппов, В. «Юлиус Фучик» / Василий Филиппов. - М.,1986.

В книге рассказано о жизни и деятельности национального героя Чехословакии, видного писателя и журналиста Юлиуса Фучика. Это научно-художественная биография автора «Репортажа с петлей на шее» - известного во всех уголках планеты.

В 1928 г. СССР посетил известный австрийский писатель Стефан Цвейг.

«От Варшавы было уже недалеко до русской границы. Местность становилась все более плоской, почва - более песчаной; на каждой станции выстраивалось все население деревни в пестрых сельских нарядах: в запретную и закрытую страну проходил в те времена один поезд в день, и прохождение ослепительного вагона-экспресса, соединяющего миры: Восток и Запад, - это было целым событием. Наконец добрались до пограничной станции Негорелое! Над железнодорожным полотном был натянут кумачовый транспарант с надписью, которую я не разобрал, так как это была кириллица. Мне перевели: "Пролетарии всех стран, соединяйтесь!" Пройдя под этим пламенеющим стягом, мы вступили в империю, где правил пролетариат, в Советскую республику, в новый мир. Правда, поезд, который нам подали, был отнюдь не пролетарский. Он оказался старорежимным спальным поездом и был роскошнее, чем европейские люкс-поезда, и удобнее - вагоны шире, а скорость меньше». Стефан Цвейг.

Стефан Цвейг родился в Вене в семье Морица Цвейга — зажиточного владельца текстильной мануфактуры, мать писателя происходила из семьи банкиров. О детстве и отрочестве Цвейга известно мало, сам он не любил говорить на эту тему, подчеркивая, что его детство было обычным для еврейского мальчика. В 1900 году Цвейг окончил гимназию и поступил в Венский университет на философский факультет. Уже во время учёбы на собственные средства опубликовал первый сборник своих стихов «Серебряные струны» (SilberneSaiten, 1901). Цвейг рискнул послать книгу Рильке, а тот в ответ послал ему книгу своих стихов, так между ними завязалась дружба, продолжавшаяся до смерти Рильке в 1926 году. Цвейг же закончил Венский университет в 1905 году и получил докторскую степень.

После окончания университета Цвейг отправился в Лондон и Париж (1905), затем путешествовал по Италии и Испании (1906), посетил Индию, Индокитай, США, Кубу, Панаму (1912). Последние годы Первой мировой войны жил в Швейцарии (1917—1918). В годы войны Цвейг служил в архивах Министерства обороны и очень быстро проникся антивоенными настроениями своего друга Ромена Роллана, которого назвал в своем эссе «совестью Европы». Новеллы «Амок» (1922), «Смятение чувств» (1927), «Звездные часы человечества» (1927) приносят Цвейгу сначала европейскую, а затем и мировую славу. Помимо новелл популярными становятся и биографические работы Цвейга, в особенности «Триумф и трагедия Эразма Роттердамского» (1934) и «Мария Стюарт» (1935).

С приходом фашистов к власти Цвейгу, как еврею по национальности, оставаться в Австрии стало невозможно и в 1935 году он эмигрирует в Лондон. Затем писатель мотается между Латинской Америкой и США, поселяясь в конце-концов в небольшом бразильском городе Петрополис. Стефан Цвейг очень остро переживал сам факт начала Второй мировой войны и успехи фашистов. Переживания усугублялись тем, что Цвейг оказался оторван от друзей и практически лишен общения. Находясь в глубочайшей депрессии и отчаянии по поводу ожидавшегося им краха Европы и победы Гитлера, Стефан Цвейг в 1942 году покончил жизнь самоубийством, приняв смертельную дозу снотворного. Вместе с ним ушла из жизни и его вторая жена.

Произведения С. Цвейга

Цвейг, С. Собрание сочинений : в 4-х т. / С. Цвейг.-М.,1982-1984.

Цвейг, С. Бальзак : роман / С. Цвейг.-Минск,1984.-400 с.

В книге рассказывается о жизненном пути Бальзака – о трудном детстве, голодной юности, о молодых годах, прошедший в полной безвестности, и, наконец, о великой славе гениального писателя.

Цвейг, С. Кристина Хофленер : роман / С. Цвейг.-М.,1986.-256 с.

Этот роман был обнаружен в архивах автора и напечатан через 40 лет после его смерти. С. Цвейгу удалось создать остропсихологический и одновременно социально-обличительный роман.

Цвейг, С. Мария Стюарт : роман / С. Цвейг.-М.,2004.-368 с.

Жизнь и драматические перипетии судьбы несчастной шотландской королевы давали благодатный материал для художника, и Цвейг воспользовался ими полностью, создав занимательное произведение, изобилующее точными психологическими наблюдениями и проницательными характеристиками участников исторической драмы.

Цвейг, С. Мария Антуанетта : портрет ординарного характера / С. Цвейг.-М.,1990.-490с.

Цвейг, С. Нетерпение сердца : роман / С. Цвейг.-М.,1991.-416с.

Цвейг, С. Новеллы / С. Цвейг.-Минск,1987.-336с.

Цвейг, С. Подвиг Магеллана / С. Цвейг.-Ставрополь,1988.-222с.

Цвейг, С. Статьи ; Эссе;Вчерашний мир. Воспоминания европейца / С. Цвейг.-М.,1987.-479с.

В сборник вошли работы, посвященные классикам зарубежной и русской литературы – Данте, Гофману, Диккенсу, Роллану, Толстому и Достоевскому, Горькому. В книге «Вчерашний мир. Воспоминания европейца» Цвейг, как свидетель и непосредственный участник многих исторических событий, рисует широкую панораму исполненной драматизма политической и культурной жизни Европы конца 19 – первой половины 20 в.

Цвейг, С. Три певца своей жизни : Казанова, Стендаль, Толстой / С. Цвейг.-М.,1992.-467 с.

Цвейг, С. Триумф и трагедия Эразма Роттердамского / С. Цвейг.-М.,1977.-288 с.

По белорусским дорогам неоднократно путешествовал Денис Иванович Фонвизин, у которого в Витебской губернии было поместье. В повести С.В. Букчина «Последний год Дениса Фонвизина» есть описание въезда в Минск: «В дурном настроении (головная боль) въехал Фонвизин в Минск, после обеда бродил по улицам и нашел город лучше захудалой Вязьмы». Дальше путь его с женой лежал в Негорелое, куда он приехал 27 августа 1777. Автор «Недоросля» вспоминал: «Ехали по узкой дороге дремучим лесом. Неожиданно сухая жердь въехала в окно дорожной кареты, разбив стекло в мельчайшие частицы…». «Выехав из Минска, пустились мы опять в дремучий лес и, доехав до деревни Негорелой, ночевали».- писал он в письме к родным.

Литература

Поль, А. Новый Свержень / Алесь Поль // novisverzen. narod.ru›a/byl.htm

Савошко, М. Белорусские тракты Дениса Фонвизина / Марина Савошко // Транспортный вестник.-2011.-3 марта.

Фонвизин, Д.И. К родным / Д.И. Фонвизин // Собрание сочинений в 2 томах. -М.,1959.-М.,1959.

***

Фонвизин Денис Иванович (1744 - 1792), драматург, прозаик. Родился 14 апреля (н.с.) в Москве в богатой дворянской семье. Получил прекрасное домашнее образование.

В 1755 - 60 учился в гимназии при Московском университете, затем в течение года - на философском факультете университета. В студенческие годы начал печататься в московских журналах, сделал свой первый перевод "Басни нравоучительные" датского просветителя Л.Хольберга, приступил к переводу трагедии Вольтера "Альзира" .

В 1762 переезжает в Петербург и занимает место переводчика в Коллегии иностранных дел. В 1763 - 69 служил секретарем кабинет-министра И. Елагина, ведавшего разбором челобитных на высочайшее имя, а с 1766 - и императорскими театрами.

В эти же годы Фонвизин сближается с кружком молодых офицеров-вольнодумцев, под их влиянием создает сатирическое произведение "Послание к слугам моим..." (1769). Интерес к театру выразился в работе над оригинальной русской сатирической комедией (до этого перекладывал иностранные комедии "на русские нравы"). "Бригадир", написанный в 1766 - 69 и поставленный в 1770, был опубликован только в 1792 - 95. Н.Новиков сказал об этой комедии: "сочинена она точно в наших нравах".

В 1769 Фонвизин стал секретарем руководителя Коллегии иностранных дел - Н.Панина, воспитателя наследника престола. Их сближали оппозиционное отношение к правительству Екатерины II, убежденность, что России нужны "фундаментальные законы".

В 1777 - 78 совершил поездку за границу, во Францию и Германию, о чем позже написал в "Записках первого путешественника", сыгравших важнейшую роль в становлении русской прозы.

В обстановке реакции, наступившей после подавления Пугачевского бунта, Фонвизин создал самое значительное свое произведение - комедию "Недоросль" (1781). В ней прямо указан корень всех бед России - крепостное право и общественное невежество, которые, по мнению Фонвизина, могут быть преодолены реформами в духе Просвещения.

В марте 1782, после отстранения Панина от дел, подал в отставку, решив полностью отдаться литературному творчеству. В 1783 публикует ряд сатирических сочинений: "Опыт российского сословника", "Челобитная российской Миневре от российских писателей", "Повествование мнимого глухого и немого".

В 1784 - 85 Фонвизин побывал в Германии и Италии, анонимно издал на французском языке "Жизнь графа Никиты Ивановича Панина", нарисовав образ идеального просвещенного вельможи.

В дальнейшем Фонвизину не позволено было выступать в печати; пятитомное собрание его сочинений не было издано. Его статьи распространялись только в списках. Последние годы жизни писатель был тяжело болен, но литературных занятий не оставил: начал автобиографическую повесть "Чистосердечное признание в делах моих и помышлениях"u (не была закончена, но и в незаконченном виде являет собой замечательный образец русской прозы).

1 декабря (12 н.с.) 1972 Фонвизин скончался в Петербурге. Похоронен в Александро-Невской лавре.

Произведения Д.И. Фонвизина

Фонвизин, Д.И.. Избранное / Д.И. Фонвизин.-М.,1983.-336с.

Фонвизин, Д.И. Недоросль / Д.И. Фонвизин.-Минск,2010.-72с.

"Недоросль" — шедевр русской драматургии, бессмертная комедия, знакомая нам еще со школьных лет. В ней прямо указан корень всех бед России — крепостное право и общественное невежество. Крепостное право давно отменено, а вот невежество... «Не хочу учиться, хочу жениться», — заявляет недоросль по имени Митрофанушка, сын помещиков Простаковых. Воспитание превращает подростка в жестокое и ленивое существо. «Ну что для отечества может выйти из Митрофанушки?..» — скорее не вопрос, а горькое сожаление о судьбе России. И все было бы печально, если бы... не было так смешно!

Литература о жизни и творчестве

Исакович, И. «Бригадир» и «Недоросль» Д.И. Фонвизина / И. Исакович.-Ленинград, 1979.-118с.

В советский период, начиная с 1922 года, часто за границу выезжал В.В. Маяковский. Он неоднократно останавливался на пограничной станции Негорелое, встречался и разговаривал с пограничниками, читал им свои стихи. В стихотворении “Они и мы”, написанном после поездки в Германию и Францию, есть строчки, навеянные впечатлениями от встреч Владимира Маяковского с белорусским краем:

На горизонте – белое.

Снега и Негорелое.

Как приятно со́ снегу вдруг увидеть сосенку.

Конешно – березки,

снегами припарадясь, в снежном лоске большущая радость.

- Приходилось мне не только приезжать в Минск, - рассказывал поэт в марте 1927 года при встрече с белорусскими писателями, - но и проезжать мимо Минска. За границу ездил, в Польшу. Эх, думаю, хорошо было бы заглянуть к минчанам, встречают гостеприимно. Но нельзя… Паспорт просрочишь. А к границе подъехал, сначала к Негорелому, потом к Колосову – пограничники узнали. Прекрасные парни. Приглашают меня в гости. Меня, откровенно говоря, самого давно пограничная тема привлекает и волнует. Как же не написать на такую тему. И остался бы на несколько дней у пограничников, но снова же этот паспорт.… Окончится срок – не пустят. Панам только предлог дай.… Пожелал пограничникам успеха и поехал!..

Литература

Маяковский, В.В. Они и мы / В.В.Маяковский // Собр. соч. В 8 т.. – М., 1968. – Т.8. – С.39-40.

Маяковский, В.В. Поверх Варшавы / В.В. Маяковский // feb-web.ru›feb/mayakovsky/texts/ms0/ms8/Ms8-347

Валаханович, А. Владимир Маяковский в Негорелом. 19 Июля 2007. / А. Валаханович // mayakovskiy.lit-info. ru›review/ mayakovskiy/002.-дата доступа 21.06.2012

Валаханович, А. И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А.И. Валаханович, А.Н. Кулагин.-Минск,1986.-199с.

Валахановіч, А. Уладзімір Маякоўскі ў Негарэлым / А. Валахановіч // Памяць : гісторыка-дакументальная хроніка Дзяржынскага раёна.-Мн.,2004.-С. 178-179.

Валаханович, А. Владимир Маяковский в Негорелом / А. Валаханович // Железнодорожник Белоруссии.-2001.-16 октябя.-С. 3.

Влаханович, А. Владимир Маяковский в Негорелом.. : обзор интернета, оригинал этой страницы // http: //www.newsvm.com/articles/2007/07/19/may

Воспоминания о В. В. Маяковском // Встречи с прошлым. Выпуск 7. Сборник материалов ЦГАЛИ СССР.-Москва : Советская Россия, 1990.

Здание погранзаставы в д. Негорелое // by.holiday.byСкарбница Беларуси›495›.-дата доступа 21.06.2012

Янгфельдт, Б. Ставка — жизнь Б. Янгфельд // lib.rus.ec.-дата доступа 21.06.2012

Владимир Владимирович Маяковский родился 7 июля (19 н.с.) 1893 г.в селе Багдади, близ Кутаиси, в семье лесничего, человека передовых взглядов, гуманного и щедрого. Учился в Кутаисской гимназии (1902—1906). Тогда же впервые прочитал революционные стихи и прокламации. «Стихи и революция как-то объединились в голове», позже напишет поэт. В бурный 1905 год двенадцатилетний гимназист участвует в демонстрации и гимназической забастовке. В 1906 г., после скоропостижной смерти отца, семья переезжает в Москву, где Маяковский продолжает образование. Однако скоро он занялся серьезной революционной работой, трижды был арестован (в 1909 был заключен в Бутырскую тюрьму). Освобожденный из тюрьмы по несовершеннолетию в 1910 г., решает посвятить себя искусству, поступает в студию художника П. Келина, чтобы подготовиться к экзаменам в Училище живописи, ваяния и зодчества; поступает туда в 1911 г. Здесь знакомится сД. Бурлюком, организатором группы русских футуристов. С 1912 начинает публиковать свои стихи, становясь профессиональным поэтом. Печатается в футуристических альманахах. За участие в публичных выступлениях был исключен из училища в 1914 г.

В этом же году совершает поездку с группой футуристов по семнадцати городам России, пропагандируя в массах новое искусство. Однако в творчестве он уже в эти годы был самостоятелен и оригинален. В 1915 создает свою лучшую дореволюционную поэму «Облако в штанах» о вере в неизбежность скорой революции, которую он ожидал, как решение важнейших проблем страны и определение личной судьбы. Поэт пытается предсказать даже сроки ее прихода («В терновом венце революций // Грядет шестнадцатый год»).

Мрачно и безысходно звучат стихи 1916 г., составившие особый цикл («Надоело», «Дешевая распродажа», «Мрак», «России»).

Горький приглашает Маяковского к сотрудничеству в журнале «Летопись» и газете «Новая жизнь», помогает в издании второго сборника стихов «Простое, как мычание». В эти годы Маяковский создает поэмы «Война и мир» и «Человек», как бы создавая антивоенную панораму.

Октябрьскую революцию он назвал «Моя революция» и был одним из первых деятелей культуры и искусства, кто откликнулся на призыв Советской власти сотрудничать с ней; участвовал в первых совещаниях и собраниях представителей культуры. В это вре

мя публикует «Наш марш», «Ода революции», «Левый марш». Написана и поставлена пьеса «Мистерия-буфф». В течение 1919 работает над поэмой «150 ООО ООО».

В октябре 1919 г. выпускает первые плакаты в «Окнах РОСТА», положившие начало его работе как художника и поэта (до февраля 1922).

В 1922—1924гг. совершает первые поездки за границу (Рига, Берлин, Париж и др.), впечатления от которых опишет в очерках и стихах.

В год смерти В.Ленина создает поэму «Владимир Ильич Ленин».

В 1925г. отправляется в самое длительное свое путешествие — за океан: посетил Гавану, Мехико и в течение трех месяцев выступал в различных городах США с чтением стихов и докладов. Позже были написаны стихи (сборник «Испания. — Океан. — Гавана. — Мексика. — Америка») и очерк «Мое открытие Америки». Огромное значение в жизни поэта имели поездки по родной стране. Только в 1927г. он выступил кроме Москвы и Ленинграда в 40 городах. В 1927г. пишет поэму «Хорошо!».

Важное место в его творчестве занимает драматургия. Создал сатирические пьесы «Клоп» (1928), «Баня» (1929). В феврале Маяковский вступает в РАПП (Российская ассоциация пролетарских писателей), за что многие из его литературных соратников порвали с ним отношения. В эти же дни открылась выставка «20 лет работы Маяковского», не имевшая успеха из-за намеренной изоляции поэта. Трудной и неустроенной оставалась и личная жизнь поэта

Самочувствие и настроение Маяковского весной 1930 резко ухудшились.

14 апреля Маяковский ушел из жизни.

Произведения В.В. Маяковского

Маяковский, В.В. Избранные сочинения : в 2-х т. / В.В. Маяковский. - М.,1982.

Маяковский, В.В. Сочинения : в 2-х т. / В.В. Маяковский.-М. : Правда,1987.

Маяковский, В.В. Проза. Драматургия / В.В. Маяковский. - М.,1986.-175с.

Литература о жизни и творчестве

Карабичевский, Ю.А. Воскресение Маяковского / Ю. Карабичевский.-М.,1990.-224с.

Эта книга решительно опрокидывает все наши привычные представления об известнейшем поэте ХХ века. Автор вместе с читателем как бы впервые проходит по всем основным страницам жизни и творчества Маяковского (включая обстоятельства его гибели).

Михайлов, А.А. Маяковский / А.А. Михайлов.-М.,1988.-558с.

Семья Маяковского в письмах : переписка 1892-1906 / под общ. ред. В.В. Воронцова.-М.,1987.-415с.

Субботин, А.С. Маяковский сквозь призму жанра / А. Субботин.-М.,1986.-352с.

Янгфельдт, Б. Любовь это сердце всего : Маяковский и Л.Ю. Брик:переписка 1915-1930 / Б. Янгфельдт.-М.,1991.-287с.

Эта переписка, которая велась без оглядки на историю, позволяет оценить В. Маяковского как поэта и человека, понять историю его отношений с Л. Брик.

В 1927 году Анастасии Ивановне Цветаевой удалось съездить за границу. В последний раз она повидалась с сестрой Мариной, виделась с А.М. Горьким. Возвращалась Цветаева через ст. Негорелое. «Проездом – Болонья, Мюнхен, Познань, Варшава, Стoлбцы, Негорелое». «В Варшаве у билетной кассы я получила удивленный отказ: билет до Москвы? Билет выдается только до Сто`лбцов, от Сто`лбцев берешь билет до Негорелого, в Негорелом уже в русской кассе получаешь билет до Москвы. Эти последние минуты я еще во власти Запада. Еще мой паспорт - иностранен. Еще я - пани (Должно быть, совсем безумная, в эту страшную неведомую страну!) В молчании со мной кондуктора - что-то стеклянное. Стоя у окна, я стараюсь за его плечом различить, что за окном. Слева замигали огни. Негорелое». - писала Цветаева.

Литература

Цветаева, А.И. Поездка к Горькому. Встреча с Мариной / А. Цветаева // Воспоминания / А.И. Цветаева.-М.,1983.-С. 705.

А. Мейн (Анастасия Цветаева). Из книги о Горьком /А Мейн // Новый мир.-1930.-No 8-9

Айдинян , С. Хронологический обзор жизни и творчества А.И. Цветаевой / С. Айдинян.-дата доступа 21.06.2012

Анастасия Цветаева (в семье её называли Ася) родилась 15 (27) сентября 1894 года в Москве, в семье музейного деятеля профессора И. В. Цветаева. Как и её старшая сестра, Марина, получила домашнее начальное образование, а затем училась в частной женской гимназии М. Т. Брюхоненко. В 1902—1906 годах девочки жили в Западной Европе, учась в частных пансионах Швейцарии и Германии. После смерти матери в 1906 году вернулись в Москву. Много времени в детстве и молодости проводили в Тарусе. В 1912 году Цветаева вышла замуж за девятнадцатилетнего Бориса Трухачёва. В августе того же года у них родился сын Андрей (ум. 31 января 1993 года, на 8 месяцев раньше матери). Семейная жизнь не помешала Анастасии заниматься литературой. В 1915 году у неё выходит первая книга — проникнутый ницшеанским духом философский текст «Королевские размышления». После революции 1917 года сёстры Цветаевы по приглашению Максимилиана Волошина приехали в Крым, в Коктебель. Жили в гостях у Волошина. В 1917 году в Крыму умер от дизентерии Алёша, сын Анастасии Цветаевой от второго супруга Маврикия Александровича Минца.

В начале 1920-х Цветаева возвращается в Москву, живёт случайными заработками, но продолжает писать. В 1921 году по рекомендации М. Гершензона и Н. Бердяева её принимают в Союз писателей.

В 1927 году Цветаева завершает книгу «Голодная эпопея», но не может её опубликовать. Та же судьба ждет и её роман «SOS, или Созвездие Скорпиона». В том же 1927 году Анастасии Ивановне удаётся съездить в Европу, и во Франции она в последний раз в жизни видится с сестрой Мариной.

В апреле 1933 года Анастасию Цветаеву арестовали в Москве в связи со знакомством с ранее арестованным Б. Зубакиным, масоном и розенкрейцером. После хлопот Б. Пастернака, Е. П. Пешковой и М. Горького её через 64 дня освободили. 2 сентября 1937 года её снова арестовали и обвинили в причастности к якобы существовавшему «Ордену Розенкрейцеров», созданному Б. Зубакиным. Во время второго ареста у писательницы изъяли все её сочинения. Сотрудники НКВД уничтожили написанные ею сказки и новеллы. Во время следствия ей сутками не давали спать. 10 января 1938 года Тройкой НКВД А. Цветаева была приговорена к 10 годам лагерей по обвинению в контрреволюционной пропаганде и агитации и участии в контрреволюционной организации, была направлена в БАМлаг (затем преобразован в Амурлаг). В лагере работала поломойкой, кубовщицей, на кирпичном заводе, в сметно-проектном бюро, чертежницей. Нарисовала «на заказ» около 900 портретов женщин-заключенных, писала стихи.

После освобождения в 1947 году поселилась в поселке Печаткино Вологодской области. 17 марта 1949 года она была вновь арестована и постановлением ОСО при МГБ СССР от 1 июня 1949 года Анастасия Ивановна была приговорена к ссылке в поселок Пихтовка Новосибирской области. Была освобождена из ссылки в августе 1954 года, но до 1956 года продолжала жить в Пихтовке, затем переехала к сыну в город Салават в Башкирии (сын в 1951 году также был арестован и сослан). В 1957 году переехала в Павлодар к переехавшему туда сыну.

В 1959 году А.Цветаева была реабилитирована. В 1960 году побывала в Елабуге с целью разыскать могилу сестры Марины, после длительных и сложных поисков установила на Петропавловском кладбище крест на предполагаемом месте захоронения у южной стены погоста, впоследствии указанная А. И. Цветаевой точка названа «официальной могилой Марины Цветаевой». О поездке в Елабугу подробно рассказала в мемуарах «Воспоминания». В 1961 году переехала в Москву, пыталась восстановить по памяти произведения, изъятые у неё при аресте. С 1979 года жила в однокомнатной квартире по своему последнему московскому адресу — Большая Спасская улица, д. 8, кв. 58 (на доме установлена мемориальная доска). В этот период создаёт мемуарные книги «Старость и молодость» (опубликована в 1988 году), исповедально-мистическую беллетристику «Неисчерпаемое» и последние издания «Воспоминаний». В годы перестройки боролась за реставрацию особняка и создание музея своей сестры. Официальное открытие Культурного центра «Дом-музей Марины Цветаевой» в Москве состоялось 12 сентября 1992 года.

Анастасия Цветаева скончалась в Москве 5 сентября 1993 года. Похоронена на Ваганьковском кладбище рядом с могилой отца.

Произведения А.И. Цветаевой

Цветаева, А.И. Воспоминания / Анастасия Цветаева.-М.,1983.-767с.

Цветаева, А.И. Моя Сибирь / А.И. Цветаева.-М.,1988.-288с.

Цветаева, А.И. Неисчерпаемое / А.И. Цветаева.-М,1992.-320с.

28 марта 1968 года в связи с 100-летием со дня рождения Максима Горького на станции Негорелое была установлена мемориальная доска, на которой было написано: «Здесь на станции Негорелое в 1928, 1929, 1931 и 1932г.г. представители общественности республики сердечно приветствовали великого русского писателя, одного из зачинателей советской литературы Максима Горького».

В середине 1921 года у писателя обострилась болезнь легких. По требованию врачей он поехал за границу на лечение с намерением вернуться в Россию в конце марта 1922 года. Но получилось так, что только весной 1928 г. М. Горький выехал в СССР. 27 мая 1928 г., в первый свой приезд, Максим Горький был взволнован до слёз грандиозной встречей с белорусами.

Второй раз Максим Горький проезжал через Негорелое 30 мая 1929 года. В Негорелом, на железнодорожном вокзале, ему был вручен билет и значок члена ЦИК СССР. 

13 мая 1931 года Максим Горький в третий раз проездом в Советский Союз останавливается в Негорелом. После возвращения из Советского Союза в Сорренто, писатель в своем письме к Р. Роллану писал: «Жизнь в Союзе Советов так бурно течёт, такая интересная и разносторонняя, что, вернувшись сюда (в Сорренто), я чувствую себя непривычно и неловко».

В четвертый раз Максим Горький, проездом из-за границы, останавливается в Негорелом 24 апреля 1932г. «Откуда-то взялась лёгкая переносная трибунка, - вспоминал писатель М. Расовский в статье «Две встречи с Горьким», - и начался митинг. Речи перемежались громом оркестра… В заключение выступил он сам, говорил о счастье быть дома, среди своих, о великой миссии, которую доблестно выполняет наш народ, о чувстве благодарности за оказанную ему «небывалую и незаслуженную честь».

Литература

Басинский, П. Горького «заказывали»? / Павел Басинский // Литературная газета.-2003.-в.15.

Басинский, П. Страсти по Максиму : документальный роман о Горьком / П. Басинский.-М. : ЗАО «Роман-Газета»,2007.

Берберова, Н.Н. Железная женщина / Н. Берберова.-М.,1991.-383с.

«Будзем ісці разам…” // Советская Белоруссия.-1992.-8 июля

Быков, Д.Л. Был ли Горький? : биографический очерк / Д.Л. Быков // https://www.imwerden.info/belousenko/books/bykov/ bykov.gorky.htm.-дата доступа 21.06.2012

Валаханович, А. И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А.И. Валаханович, А.Н. Кулагин.-Минск,1986.-199с.

Валахановіч, А. Максім Горкі ў Негарэлым / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка.

Магелланово облако // https://moscow-vokzali.ru/magellanovo-oblako/.-дата доступа 21.06.2012

Максім Горкі і Беларусь : зборнік артыкулаў і ўспамінаў.-Мінск,1968.

Мищенко, Я.В. С возвращением, Алексей Максимович / Я.В. Мищенко // litis.org›ludi/s-vozvrashheniem…maksimovich.html.-дата доступа 21.06.2012

Селицкая, Л. Об этом писала «СБ» / Людмила Селицкая // Советская Белоруссия.-2005.-3 сентября.

Максим Горький (Пешков Алексей Максимович) родился в Нижнем Новгороде в 1868г в семье столяра-краснодеревщика, после смерти отца жил в семье деда В.Каширина, владельца красильного заведения.

В одиннадцать лет, став круглым сиротой, начинает работать, сменив многих «хозяев»: посыльным при обувном магазине, посудником на пароходах, чертежником и др. В 1884 г. приезжает в Казань, чтобы осуществить свою мечту — учиться в университете, но очень скоро понимает всю нереальность такого плана. Начинает работать. С 1888 г. начинаются странствия Горького по России, чтобы лучше узнать ее и ближе познакомиться с жизнью народа. Прошел через донские степи, по Украине, до Дуная, оттуда — через Крым и Северный Кавказ — в Тифлис, где провел год, работая молотобойцем, затем конторщиком в железнодорожных мастерских, общаясь с революционными деятелями и участвуя в нелегальных кружках. В это время написал свой первый рассказ — «Макар Чудра», опубликованный в тифлисской газете, и поэму «Девушка и смерть» (напечатан в 1917).

С 1892 г., вернувшись в Нижний Новгород, занимается литературным трудом, публикуясь в поволжских газетах. С 1895 г. рассказы Горького появляются в столичных журналах, в «Самарской газете». Стал известен как фельетонист, выступая под псевдонимом Иегудил Хламида. В 1898 выходят в свет «Очерки и рассказы» Горького, сделавшие его широко известным в России.

В 1899 был опубликован роман «Фома Гордеев», выдвинувший Горького в ряд писателей мирового класса. Осенью этого года он приезжает в Петербург, где знакомится с Михайловским и Вересаевым, с Репиным; позже в Москве — с Л.Толстым, Л.Андреевым, А.Чеховым, И.Буниным, А.Куприным и другими писателями. Сходится с революционными кругами и за написание прокламации, призывавшей к свержению царской власти в связи с разгоном студенческой демонстрации, был выслан в Арзамас.

В 1901—1902гг. написал свои первые пьесы «Мещане» и «На дне», поставленные на сцене МХАТа. В 1904 — пьесы «Дачники», «Дети солнца», «Варвары».

В революционных событиях 1905 Горький принимал самое активное участие, был заключен в Петропавловскую крепость за антицарские прокламации. Протест русской и мировой общественности заставляет правительство освободить писателя. За помощь деньгами и оружием во время Московского декабрьского вооруженного восстания Горькому грозила расправа со стороны официальных властей, поэтому было решено отправить его за границу. В начале 1906 прибыл в Америку, где пробыл до осени. Здесь были написаны памфлеты «Мои интервью» и очерки «В Америке».

По возвращении в Россию пишет пьесу «Враги» и роман «Мать» (1906). В этом же году Горький едет в Италию, на Капри, где живет до 1913 года, все силы отдавая литературному творчеству. В эти годы написаны пьесы «Последние» (І908), «Васса Железнова» (1910), повести «Лето», «Городок Окуров» (1909), роман «Жизнь Матвея Кожемякина» (1910—11).

Используя амнистию, в 1913 возвращается в Петербург, сотрудничает в большевистских газетах «Звезда» и «Правда». В 1915 основал журнал «Летопись», руководил литературным отделом журнала, объединив вокруг него таких писателей, как Шишков, Пришвин, Тренёв, Гладков и др.

После Февральской революции Горький участвовал в издании газеты «Новая жизнь». Вскоре Горький стал активно участвовать в строительстве новой культуры: помогал организации первого Рабоче-крестьянского университета, Большого драматического театра в Петербурге, создал издательство «Всемирная литература». В годы гражданской войны, голода и разрухи проявлял заботу о русской интеллигенции, многие ученые, писатели и художники были спасены им от голодной смерти.

В 1921 Горький по настоянию Ленина едет лечиться за границу (возобновился туберкулез). Сначала жил на курортах Германии и Чехословакии, затем переехал в Италию в Сорренто. Продолжает много работать: заканчивает трилогию — «Мои университеты» («Детство» и «В людях» вышли в 1913—1916), пишет роман «Дело Артамоновых» (1925). Начинает работу над книгой «Жизнь Клима

Самгина», которую продолжал писать до конца жизни. В 1931

Горький вернулся на родину. В 1930-е вновь обращается к драматургии: «Егор Булычев и другие» (1932), «Достигаев и другие» (1933).

В 1934 усилиями М.Горького был подготовлен и проведен 1-й Всесоюзный съезд советских писателей. 18 июня 1936 М.Горький скончался в Горках, похоронен на Красной площади.

Произведения М. Горького

Горький, М. Дело Артамоновых ; Рассказы / М. Горький.-М.,1980.-208 с.

В романе «Дело Артамоновых» жизнь трех поколений семьи фабрикантов показана на фоне истории России от реформы 1861 г. до Октябрьской революции.

Горький, М. Детство ; В людях ; Мои университеты / М. Горький.-Минск,1974.-508с.

Все три повести составляют трилогию, в которой Горький рассказывает о своей жизни. Это исключительная по художественной силе автобиография человека, история его пути через все мытарства – к вершинам культуры, творчества, к борьбе за свободу.

Горький, М. Жизнь Клима Самгина / М. Горький.-М.,1988.

Завершением художественного творчества Горького явилось грандиозное эпическое полотно – роман «Жизнь Клима Самгина», над которым автор работал с 1925 года до конца своих дней. Сорок лет русской жизни, предшествующих социалистической революции, нашли отражение в романе.

Горький, М. Мать ; Воспоминания / М. Горький.-М.,1982.-510с.

В книгу входят: повесть «Мать», где ярко изображена борьба пролетариата против буржуазного строя, созданы

правдивые образы рабочих, революционеров и «Воспоминания», включающие три раздела: «А.П. Чехов», «Лев Толстой», «В.И. Ленин».

Горький, М. По Руси / М. Горький.-М.,1979.-368 с.

В цикле рассказов «По Руси» М. Горький обращается к изображению «прошлого в целях освещения путей к будущему». Писатель отразил жестокую правду жизни «маленьких великих людей», животворящих и украшающих землю своим трудом.

Горький, М. Пьесы / М. Горький.-Минск,1998.-399с.

В книгу вошли пьесы «Мещане», «Варвары», «На дне», «Егор Булычев и другие», «Враги», «Васса Железнова».

Литература о жизни и творчестве

Богданович, А. Страницы из жизни Максима Горького / А. Богданович.-Минск,1965.-229с.

Книга Адама Егоровича Богдановича, известного белорусского этнографа, фольклориста и лингвиста - интересный и ценный исторический и литературный памятник. Богданович был связан тесной дружбой с М. Горьким и в своих мемуарах живо и увлекательно рассказал о жизни Алексея Максимовича в нижегородский период, о первых шагах его литературной деятельности, об общественной и политической деятельности молодого писателя.

Быковцева, Л. Горький в Италии: монография / Л. Быковцева.-М.,1979.-400с.

Книга рассказывает о пятнадцатилетней жизни А.М. Горького в Италии. Это были годы, наполненные многими важными событиями и встречами, неустанным творческим трудом.

Волков, А.А. Путь художника: М. Горький до Октября / А.А. Волков. - М.,1969.-407с.

Федин, К. Горький среди нас : картины литературной жизни / К. Федин. - М.,1968.-383с.

Шкапа, И. Семь лет с Горьким / Илья Шкапа.-М.,1990.-507с.

13 мая 1931г. группа советских писателей встречали А.М. Горького, который проездом из Италии остановился в Негорелом. В составе этой группы были А. Серафимович, Ф. Гладков, Л. Леонов, Вс. Иванов.

Литература:

Валахановіч, А. Максім Горкі ў Негарэлым / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка

13 мая 1931г. в составе группы советских писателей встречал А.М. Горького, который проездом из Италии остановился в Негорелом.

Литература:

Валахановіч, А. Максім Горкі ў Негарэлым / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка

Федор Васильевич Гладков (21.06.1883 - 20.12.1958) родился в деревне Чернавке в семье крестьян-старообрядцев. С детства познал тяжелый подневольный труд. Окончив городское шестиклассное училище и дополнительный педагогический класс, получил звание учителя начального училища.

В 1900 году напечатал первый рассказ, а свою первую повесть послал А.М.Горькому, который одобрил ее и вселил в начинающего писателя желание писать, совершенствовать написанное.

Три года Ф.Гладков учительствовал в сельских школах Забайкалья, а в 1905 году поехал в Тифлис - учиться в учительском институте. Там он встретил революцию 1905 года; был одним из организаторов большевистской группы. В 1906 году вступил в члены РСДРП. В этом же году был арестован и отправлен в иркутский централ. Пребывание в тюрьме стало настоящим университетом для писателя: здесь проходили ожесточенные дискуссии между марксистами и эсерами. Этот период изображен в повести «Старая секретная».

В ссылке 1907 - 1910 годов Ф.Гладковым были написаны рассказы «Удар», «В арестантском вагоне» и начата повесть «В изгнании» («Изгои»).

В 1914 - 1918 годах был инспектором высшего начального училища в кубанской станице Павловской. Во время Февральской революции был одним из организаторов Советской власти в станице, избран комиссаром просвещения. В период белогвардейской оккупации Ф.Гладков находился в большевистском подполье. В августе 1920 года Ф.Гладков пошел добровольцем в Красную Армию. В этом же году был назначен редактором газеты «КрасноеЧерноморье», работал заведующим отделом народного образования. Среди напряженной партийно-советской работы написал рассказ «Зеленя» («Волки»).

С осени 1921 года начал работать в журнале «Новый мир» в Москве. В 1923 году стал литератором-профессионалом, вошел в литературную, группу «Кузница». В 1924 году закончил роман «Цемент». В 1933 и 1939 годах вышли первые два тома романа «Энергия» о Днепрострое.

Во время Великой Отечественной войны Ф.Гладков был корреспондентом «Известий» и «Правды» на Урале. Кроме публицистических произведений им написана повесть «Клятва».

В послевоенные годы Ф.Гладков создал автобиографическую трилогию «Повесть о детстве», «Вольница», «Лихая година», в которой продолжал горьковские реалистические традиции. С 1945 года Ф.Гладков был директором Литературного института им. М.Горького. В последние годы он работал над четвертой частью автобиографической эпопеи - повестью «Мятежная юность», которая осталась незаконченной.

Ф. В. Гладков умер 20 декабря 1958 года. Похоронен на Новодевичьем кладбище.

Произведения Ф. Гладкова:

Гладков, Ф.В. Собрание сочинений : в 5-ти т. / Ф. Гладков.-М.,1983.

Гладков, Ф.В. Лихая година ; Мятежная юность / Ф. Гладков.-М.,1971.- 464ч.

В романе "Лихая година", продолжая горьковские реалистические традиции, Федор Васильевич Гладков (1883-1958) описывает тяжелую жизнь крестьянства.

Гладков, Ф.В. Повесть о детстве / Ф. Гладков.-М.,1980.-416с.

Автобиографическая книга Ф.В.Гладкова «Повесть о детстве» -яркий поэтический рассказ о жизни крестьянского мальчика Феди, о людях, которые его окружают, о быте дореволюционной русской деревни. «Повесть о детстве» - первая книга трилогии Ф.В.Гладкова («Повесть о детстве», «Вольница», «Лихая година»)

Гладков, Ф.В. Цемент : роман / Ф. Гладков.-М.,1986.-447с.

Роман известного писателя Федора Гладкова (1883–1958) «Цемент» является знаменательной вехой в истории советской литературы. В нем впервые нашли свое отражение созидательный труд рабочих, творческие усилия коллектива в строительстве социализма, новые отношения в семье и быту.

Литература о жизни и творчестве

Власенко, А.Н. Федор Гладков : страницы жизни и творчества / А.Н. Власенко.-М.,1983.-272с.

13 мая 1931г. в составе группы советских писателей встречал А.М. Горького, который проездом из Италии остановился в Негорелом.

Литература:

Валахановіч, А. Максім Горкі ў Негарэлым / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка

Все́волод Вячесла́вович Ива́нов (12 (24) февраля 1895, посёлок Лебяжье, Семипалатинская область — 15 августа 1963 года, Москва) — русский советский писатель, драматург.

Родился в семье учителя 24 февраля 1895 года.

Юность Иванова прошла в Западной Сибири; он не закончил школу, рано был вынужден зарабатывать на жизнь, освоил различные профессии (рабочий-наборщик в типографии, матрос, цирковой клоун). Публиковался с 1915 года. Жил в Омске, Кургане, Новониколаевске. В 1921 году переехал в Петроград, был членом пролетарской группы писателей «Космист». Затем — участник объединения «Серапионовы братья». В 1924 году переехал в Москву.

Во время войны — в эвакуации в Ташкенте, затем — фронтовой корреспондент газеты «Известия».

Сергей Есенин отзывался о нём: «…есть хорошие беллетристы… большие художники, пишущие с сердцем… Иванов искреннейший парень. Уж как его жизнь не мытарила, как не ломала, — он всегда был и остался настоящим художником. Он редкий человек, который понимает и любит искусство».

Повести на революционные темы — «Партизаны» (1921), «Цветные ветра» (1921), «Бронепоезд 14-69» (1922, одноим. пьеса 1927), фантастические произведения («Сизиф, сын Эола», «Агасфер» и др.), романы «Голубые пески» (1922), «Кремль» (1929, опубл. в 1981), «У» (1932, опубл. в 1982, в СССР — в 1988), автобиографические произведения — «Похождения факира» (1935), «Мы идём в Индию» (1957), «История моих книг» (1958), и др. Один из авторов книги «Беломорско-балтийский канал имени Сталина. История строительства. 1931—1934 гг.» (1934)

Отец лингвиста Вячеслава Всеволодовича Иванова, приёмный отец Михаила Иванова (родного сына Исаака Бабеля)], известного художника, участника выставок МОСХ «Группы девяти» (1961) и «Группы восьми» (1973).

Произведения

Иванов, В.В. Бронепоезд 14-69 ; рассказы / В. Иванов.-М.,1983.-368с.

В повести Иванова «Бронепоезд 14-69», опубликованной в 1922 г., показана партизанская война на Дальнем Востоке. Она показана как русская народная, направленная, прежде всего против японцев, американцев, старающихся захватить этот район.

Иванов, В.В. Кремль ; У : романы / Всеволод Иванов.- М.,1990.-528 с.

Романы "Кремль" и "У" написаны Всеволодом Ивановым (1895-1963) один за другим в конце двадцатых - самом начале тридцатых годов. Тогда они не публиковались. Автор считал, что перемены в социальной жизни требуют совершенно нового способа изображения действительности.

Иванов, В.В. Похождения факира : роман / Всеволод Иванов.-М.,1990.-704 с.

Роман “Похождения факира” изображает, по словам автора, “жизнь юноши ХХ века с его страданиями, радостями, надеждами, в обстановке провинциального быта Сибири и Казахстана”. Действие романа, созданного на автобиографическом материале, охватывает период 1895-1915гг.

Иванов, В.В. Пьесы / Всеволод Иванов.-М.,1979.-480с.

Литература о жизни и творчестве

Всеволод Иванов – писатель и человек : воспоминания современников.-М.,1970.-357с.

Гладковская, Л.А. Всеволод Иванов : очерк жизни и творчества / Л.А. Гладковская.-М.,1972.-144с.

Иванов, А.Д. Всеволод Иванов : литературный портрет / Ант. Иванов.-М.,1982.-160с.

13 мая 1931г. в составе группы советских писателей встречал А.М. Горького, который проездом из Италии остановился в Негорелом.

Литература:

Валахановіч, А. Максім Горкі ў Негарэлым / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка

Леонид Максимович Леонов родился (19) 31 мая 1899 года в Москве, в семье поэта. Обучался в училище и гимназии Москвы. Во время гражданской войны участвовал в боях на стороне Красной Армии, воевал на Южном фронте и трудился в военной печати. В 1921 году писатель приехал в Москву с фронта. Его стихотворения, рассказы и фельетоны стали печатать.

Первыми рассказами Леонова были «Бурыга», «Петушихинский пролом», «Конец мелкого человека». В 1924 году публикуется роман «Барсуки», который очень высоко оценили Максим Горький и Анатолий Луначарский. А в 1929 году свет увидело произведение «Соть».

В 1930-х годах Леонов также активно печатается, выходят романы «Скутаревский», «Дорога на океан», пьеса «Волк» и другие произведения.

Во время Великой Отечественной войны Леонов пишет несколько пьес («Нашествие», «Ленушка») и статей. Впоследствии, в 1949 году, статьи и литературные выступления военных лет были выпущены в сборнике «В наши годы». Также он является автором киноповести «Бегство мистера Мак-Кинли» (1961, экранизирована 1975) и мемуаров «Литература и жизнь».

В 1953 году опубликован наиболее известный и популярный роман Леонида Леонова «Русский лес», признанный настоящим событием в отечественной литературной жизни.

С 1972 года писатель являлся академиком Академии Наук Советского Союза. Также он был активным общественным деятелем - являлся депутатом Верховного Совета СССР 2-8 созывов (1946-1970), народным депутатом Верховного Совета СССР (1989-1991), был заместителем председателя Всероссийского общества озеленения, членом редакционной коллегии журнала «Роман-газета» и редколлегии журнала «Наука и жизнь».

Заслуженный деятель искусств РСФСР, Герой Социалистического Труда - Леонов был удостоен Сталинской премии первой степени, Ленинской премии, Государственной премии СССР, премии имени Л.Н. Толстого и награжден шестью орденами Ленина, двумя орденами Октябрьской революции, двумя орденами Отечественной войны I степени и двумя орденами Трудового Красного Знамени.

8 августа 1994 года Леонид Максимович Леонов скончался в Москве, был похоронен на Новодевичьем кладбище.

Произведения Л. Леонова

Леонов, Л.М. Барсуки : роман /Леонид Леонов.-М. : Современник,1987.-318с.

Роман "Барсуки" - крупное эпическое полотно, в котором изображено предреволюционное московское мещанство и драматические эпизоды революционной борьбы в деревне.

Глубокое знание старорусского бытового уклада дало возможность автору создать яркие образы.

Леонов, Л.М. Взятие Великошумска : повести и рассказы / Л. Леонов.-М.,1984.-520с.

Повесть Л.Леонова "Взятие Великошумска", написанная в 1944 году, посвящена подвигам советских людей во время Великой Отечественной войны. Разные люди действуют в ней, но судьба каждого из них типическая.

Леонов, Л.М. Вор: роман / Леонид Деонов.-М.,1991.-608с.

В эту книгу включено одно из лучших произведений виднейшего советского писателя, творческая молодость которого относится к далеким уже годам нэпа, о которых идет речь в знаменитом романе "Вор".

Леонов, Л.М. Русский лес: роман / Л. Леонов.-М.,1982.-719с.

Роман Леонида Леонова "Русский лес", отмеченный Ленинской премией, - одно из самых значительных произведений советской литературы. Действие происходит в 1941 - 1942 годах, но оно неоднократно прерывается большими отступлениями в прошлое.

Леонов, Л.М. Соть : роман / Л. Леонов.-М.,1981.-304с.

«Соть" - один из лучших романов, посвященных теме социалистической индустриализации. Это роман тематически насыщенный и многоплановый.

13 мая 1931г. в составе группы советских писателей встречал А.М. Горького, который проездом из Италии остановился в Негорелом.

Литература:

Валахановіч, А. Максім Горкі ў Негарэлым / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка

Алекса́ндр Серафимо́вич (урожденный Алекса́ндр Серафи́мович Попо́в; 7 (19) января 1863 — 19 января 1949) — русский советский писатель. Лауреат Сталинской премии первой степени (1943). Член РКП(б) с 1918 года. Родился 7 (19) января 1863 года в станице Нижнекурмоярской (ныне Цимлянского района Ростовской области). Отец, донской казак, служил военным чиновником. Поступив в Петербургский университет, на физико-математический факультет, Серафимович попал в среду революционного студенчества, в кружке познакомился с марксизмом. За участие в революционном движении (вместе с А. И. Ульяновым) и в связи с покушением на Александра III Серафимович был арестован и выслан в Архангельскую губернию. В ссылке в Пинежье написал свой первый рассказ «На льдине» («Русские ведомости», 1889). По окончании ссылки Серафимович жил на Дону под надзором полиции, продолжая свою литературную деятельность. В 1902 году переселился в Москву, стал участником литературной группы «Среда».

Во время мировой войны Серафимович — на фронте, корреспондент «Русских ведомостей».

В 1918 году вступил в партию большевиков, возглавлял литературный отдел газеты «Известия». С ноября 1926 по август 1929 года был главным редактором журнала «Октябрь». В 1934 году выбран в состав Президиума правления СП СССР.

Умер 19 января 1949 года. Похоронен в Москве на Новодевичьем кладбище.

Произведения А. Серафимовича

Серафимович, А.С. Железный поток / А. Серафимович.-Минск,1976.-160 с.

"Железный поток" - это романтическое взволнованное повествование о народном подвиге. Походный лагерь Таманской армии воспринимается как образ революционной России, ведущей человечество к свободе и счастью.

Серафимович, А.С. Рассказы / А.С. Серафимович.-Минск,1982.-416 с.

22 января 1935 года М. Шолохов с женой выехали из Франции. На пограничной станции Негорелое состоялась встреча и беседа писателя с бригадой «Комсомольской правды» и ЦК ЛКСМ. Корреспонденция об этой встрече была напечатана в газете под заголовком «59 дней за границей».

Литература

Михаил Шолохов: летопись жизни и творчества : 6 хронологическая часть // feb-web.ru›feb/sholokh/shl-abc/shl/shl-1101.htm.-дата доступа 21.06.2012

59 дней за границей // «Комсомольская правда».-1934. - 22 января.

Михаил Александрович Шолохов (1905-1984), родился 11 (24) мая 1905 году в простой крестьянской семье в станице Вешенской на Дону. Получил начальное образование. С двенадцати лет участвовал в Гражданской войне, которая разразилась на Дону после революции 1917 года. Несколько лет был занят революционной деятельностью; в 1923 году продолжил образование.

Отправившись в Москву, опубликовал в комсомольских изданиях несколько рассказов и очерков.

В 1925 году возвратился на Дон, и в том же году были опубликованы его "Донские рассказы". Сборник рассказов "Лазоревая степь" (1926) был переиздан в 1931 году. Эти два тома включают все его рассказы ранних лет. В них описывается жизнь донских казаков времен Гражданской войны, это - зародыш будущего шедевра, "Тихого Дона".

Шолохов был многократно отмечен наградами Советского правительства. В 1941 году он получил Сталинскую премию в области литературы. В 1945 году был награжден орденом Славы за военные заслуги. В 1955 году получил орден Ленина; дважды Герой Социалистического Труда (1967, 1980). Был депутатом Верховного Совета, академик АН СССР, член Президиума Союза писателей СССР.

В 1965 году Шолохову была присуждена Нобелевская премия по литературе; при этом он был назван "одним из самых выдающихся писателей нашего времени". Умер Михаил Александрович Шолохов в станице Вёшенской 21 февраля 1984 года.

Произведения М. Шолохова

Шолохов, М.А. Донские рассказы / М.А. Шолохов.-М.,1987.-463с.

Шолохов, М.А. Они сражались за Родину / М. Шолохов.-М.,1989.-272с.

Роман "Они сражались за родину" был начат в конце 1942 года, сразу после битвы за Сталинград. Он посвящен теме героического подвига советского народа в Великой Отечественной войне — одной из главных в творчестве выдающегося мастера литературы социалистического реализма Михаила Александровича Шолохова. Автор стремится поведать миру суровую правду о том, какой огромной ценой оплатил советский народ право человечества на будущее.

Шолохов, М.А. Поднятая целина : роман / М.А. Шолохов.-М.,1998.-704с.

Роман "Поднятая целина" воспроизводит историю коллективизации казачества. Это произведение удостоилось особого внимания ввиду изображенного в нем основополагающего конфликта между крестьянской психологией и коммунистической доктриной.

Шолохов, М.А. Судьба человека : рассказы / М. Шолохов.-М.,1983.-128с.

Михаил Шолохов — корреспондент «Правды», участник Великой Отечественной войны с первых и до последних ее дней. Поэтому его произведения о войне так ярки, так правдивы и так западают в душу читателю, что, прочитав их однажды, будешь перечитывать снова и снова, восхищаясь силой русского характера и талантом писателя.

Шолохов, М.А. Тихий Дон : роман в 4-х кн. / М.А. Шолохов.-М.,1990.

Грандиозный роман-эпопея, принесший Михаилу Шолохову Нобелевскую премию. Масштабное повествование о судьбе донского казачества в самый противоречивый, переломный период нашей страны - годы Первой мировой, революции и Гражданской войны, - и увлекательная семейная сага о любви, ненависти и предательстве. Книга, о которой говорят и спорят по сей день. Многие выдающиеся личности, например, Солженицын, обвиняли Шолохова в плагиате - в том, что большая часть "Тихого Дона" списана с рукописей казацкого писателя Ф. Д. Крюкова. Другие исследователи, среди которых два американских специалиста в области русской литературы, подтверждали оригинальное авторство романа.

Литература о жизни и творчестве

Бирюков, Ф.Г. О подвиге народном : жизнь и творчество М.А. Шолохова / Ф.Г. Бирюков.-М.,1989.-207с.

В Париже 21—25 июня 1935 года состоялся 1-й Международный конгресс писателей в защиту культуры, 2 всемирный конгресс – в 1937 г. В работе конгрессов принимала участие большая группа советских писателей: А. Толстой, Б. Пастернак, М. Шолохов, И. Эренбург, М. Кольцов, В. Вишневский, А. Фадеев, А. Барто и др.

В библиографический список включены материалы о тех писателях, факт пребывания которых на ст. Негорелое зафиксирован документально.

«Из Советского Союза я уезжала впервые. Могла ли я думать, куда приведут меня строчки из моей детской книжки 'На заставе', когда писала: Здесь рядом граница, чужая земля, Здесь рядом не наши леса и поля.. Из Негорелого послала телеграмму домой и, как только скрылся из глаз последний советский пограничник, приготовилась напряженно смотреть в окно.» А. Барто: «Записки детского поэта»

Родилась 5 февраля (17 н.с.) в Москве в семье ветеринарного врача. Получила хорошее домашнее воспитание, которым руководил отец. Училась в гимназии, где и начала писать стихи. Одновременно занималась в хореографическом училище, куда на выпускные зачеты приехал А. Луначарский и, прослушав стихи Барто, посоветовал ей продолжать писать.

В 1925 были опубликованы книжки стихов для детей - "Китайчонок Ван Ли", Мишка-воришка". Беседа с Маяковским о том, как нужна детям принципиально новая поэзия, какую роль она может сыграть в воспитании будущего гражданина, окончательно определила выбор тематики поэзии Барто. Она регулярно выпускала сборники стихов: "Братишки" (1928), "Мальчик наоборот"(1934), "Игрушки", (1936), "Снегирь" (1939).

В 1937 Барто была делегатом Международного конгресса в защиту культуры, который проходил в Испании. Там она воочию увидела, что такое фашизм (заседания конгресса шли в осажденном пылающем Мадриде). Во время Отечественной войны Барто часто выступала по радио в Москве и Свердловске, писала военные стихи, статьи, очерки. В 1942 была корреспондентом "Комсомольской правды" на Западном фронте.

В послевоенные годы бывала в Болгарии, Исландии, Японии, Англии и других странах.

Умерла А. Барто в 1981 в Москве.

Произведения А. Барто

Барто, А.Л. Собрание сочинений : в 4-х т. / А. Барто.-М.,1981.

Барто, А.Л. Детям / А.Л. Барто.-М.,2004.-272 с.

Барто, А.Л. Стихи детям / А.Л. Барто.-М.,1981.-638 с.

13 мая 1931г. в составе группы советских писателей встречал А.М. Горького, который проездом из Италии остановился в Негорелом.

Литература:

Валахановіч, А. Максім Горкі ў Негарэлым / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка

Всеволод Вишневский родился 8 (21) декабря 1900 года в Санкт-Петербурге в семье землемера, потомственного дворянина. Выпускник Первой Санкт-Петербургской гимназии. Во время Первой мировой войны сбежал на фронт, был награждён Георгиевским крестом и двумя медалями. Участвовал в вооружённом восстании в Петрограде в 1917 году, воевал на фронтах гражданской войны. В 1918 году был бойцом 1- го морского берегового отряда, в 1918 — начале 1919 года — пулемётчиком корабля Волжской военной флотилии «Ваня-коммунист» № 5, в 1919 — начале 1920 года — пулемётчиком бронепоездов «Грозный» и «Коммунар» № 56 (входящего в состав Первой Конной армии). Затем работал политработником на Черноморском и Балтийских флотах. Работал редактором журнала «Краснофлотец».

Начал публиковаться с 1920 года. В 1921 году поставил в Новороссийске под открытым небом массовое представление о Кронштадтском восстании «Суд над кронштадтскими мятежниками», длившееся восемь часов. Рукопись постановки не сохранилась. В 1929 году вышла его пьеса «Первая Конная». С 1930 года жил в Москве. В 1930-х написал пьесы «Мы из Кронштадта», «Последний решительный», «Оптимистическая трагедия» (1933).

Известен как активный противник Михаила Булгакова и Михаила Зощенко. В романе «Мастер и Маргарита» — персонаж «Мстислав Лаврович». Поддерживал деньгами в ссылке Мандельштама.

Участник советско-финляндской войны 1939—1940 годов и Великой Отечественной войны, корреспондент газеты «Правда». Участник обороны Ленинграда. С 1944 жил в Москве, был редактором журнала «Знамя». Допустил к публикации повесть Виктора Некрасова «В окопах Сталинграда» изначально под названием «Сталинград» и включил В. Некрасова в список на Сталинскую премию. Именно при нем в журнале "Знамя" был напечатан ряд стихов А.А. Ахматовой, что послужило поводом для травли поэтессы. Позже сам отрекся от нее (в статье в "Литературной газете" от 7 сентября 1946 г.).

Умер в Москве 28 февраля 1951 года. Похоронен на Новодевичьем кладбище.

Произведения В. Вишневского

Вишневский, В.В. Дневники военных лет / В.В. Вишневский.- М.,1979.-432с.

Вишневский, В.В. Матросы : рассказы и очерки/ В. Вишневский.-М.,1987.-96с.

«Со станции Негорелое Оля получила телеграмму: “Мы на границе Польши через Берлин будем в Париже девятнадцатого”. В составе советской делегации, в которую входили А. Толстой, И. Эренбург, М. Кольцов, Н. Тихонов, другие видные деятели литературы, Галактион Табидзе отправился в Париж на международный конгресс в защиту культуры».

Литература:

ЦХОВРЕБОВ, Н. СИНИЕ КОНИ : документальная повесть / Нугзар Цховребов // darial-online.ru:82›2002_1/chovreb.shtml.-дата доступа 23.06.2012

Галактио́н Васи́льевич Табидзе ( 6 (18) ноября 1892, село Чквиши, близ Кутаиси — 17 марта 1959, Тбилиси) — грузинский советский поэт, народный поэт Грузинской ССР (1933), академик Академии наук Грузинской ССР (1944).

Был одним из ведущих грузинских поэтов 20-го века, оказавшим огромное влияние на все последующие поколения грузинских поэтов.

Родился в селе Чквиши недалеко от города Кутаиси в семье сельского учителя. С 1908 года он учился в Тбилисской духовной семинарии.

Начал печататься с 1908 году. В 1914 опубликовал первый сборник стихов. Посещал Москву в 1915 году и конце 1916 года, где познакомился с Александром Блоком, Валерием Брюсовым и Константином Бальмонтом. Был также в Петрограде. C 1916 года печатался в журнале грузинских символистов «Голубые роги».

В 1915 году женился на Ольге Окуджава, сестре советского партийного деятеля Шалвы Окуджава.

В 1918 Табидзе вернулся в Грузию, находившуюся в то время под властью меньшевиков. В 1919 вышел его сборник "Артистические стихи", в котором сказалось влияние декадентской поэзии.

Победу Советской власти в Грузии поэт встретил восторженно. Он много писал, участвовал в литературной жизни молодой республики. Был одним из создателей журнала "Мнатоби" ("Светоч") в 1924. В 1928 вместе с делегатами 6-го конгресса Коминтерна совершил поездку по стране. Впечатления от поездки нашли отражение в поэме "Эпоха" (1930). К 10-летию победы Советской власти в Грузии поэт создал одно из лучших своих произведений — поэму "Революционная Грузия" (1931). В 1935 участвовал в работе антифашистского конгресса в Париже и после возвращения опубликовал цикл стихов об этой поездке. В годы Великой Отечественной войны 1941—45 гг. написал много патриотических стихов ("К оружию, братья! ", "Мы победим!", "Союз сердец" и др.). В послевоенные годы выступал преимущественно как поэт-лирик.

Переживший Сталинские чистки 1930-х годов он оказался под большим давлением советских властей в постсталинское время, что привело его к депрессии и алкоголизму. В результате он был помещён в психиатрическую клинику, где покончил жизнь самоубийством.

Произведения Г. Табидзе

Табидзе, Г. Стихотворения / Г. Табидзе.-М.,1983.-423с.

Литература о жизни и творчестве

Чилая С., Галактион Табидзе : критико-биографический очерк / С. Чилая.-М., 1958.

Радиани Ш., Галактион Табидзе / Радиани Ш.-Тб., 1958.

Маргвелашвили Г., Галактион Табидзе : очерк жизни и творчества / Маргвелашвили.-Тб., 1973.

13 мая 1931г. в составе группы советских писателей встречал А.М. Горького, который проездом из Италии остановился в Негорелом.

Литература:

Валахановіч, А. Максім Горкі ў Негарэлым / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка

Кольцов (Фридлянд) Михаил Ефимович (1898-1940?). Советский писатель, журналист, публицист, фотограф; партийный деятель. Член-корреспондент Академии наук СССР (1938). Наиболее известный журналист Советского Союза в 1920-1930-е гг. Один из активнейших создателей культа личности Сталина.

Родился в Киеве (по другим данным — в Белостоке) в семье коммерсанта. Родной брат Бориса Ефимова. В 1915 г. поступил в Психоневрологический институт в Петрограде. Печататься начал с 1916 г. Активный участник Февральской и Октябрьской революций. С начала 1917 г. сотрудничал в петроградских журналах. В «Журнале для всех» опубликовал ряд статей с нападками на большевиков и Ленина. Примкнул к большевикам в 1918 г. (рекомендацию для вступления в партию Кольцову дал А. Луначарский). В начале 1918 г. возглавлял группу кинохроники Наркомпроса. С 1919 г. служил в Красной Армии, сотрудничал в одесских газетах и в киевской армейской газете «Красная Армия». С 1920 г. работал в отделе печати Наркоминдела. Специальный корреспондент ряда периодических изданий, в том числе газеты «Правда» (1922-1938). Основатель и редактор массовых иллюстрированных журналов «Огонек» (1923-1938), «Крокодил» (1934-1938), «За рубежом» (1932-1938), «Чудак», «Советское фото». Много ездил по Советскому Союзу и Европе. Руководитель иностранного отдела в Союзе писателей СССР. Делегат международных конгрессов в защиту культуры в Париже (1935) и в Севилье (1937 г., руководитель советской делегации). Участник гражданской войны в Испании (под псевдонимом «Мигуэль»). Автор сатирических рассказов, проблемных очерков, фельетонов, публицистических статей; книги «Испанский дневник» (1938). Депутат Верховного Совета РСФСР.

12 декабря 1938 г. Кольцов был арестован. Его обвинили в шпионаже. По официальной версии — расстрелян в феврале 1940 г., по другим данным — умер в лагере в 1942 г. Реабилитирован посмертно в 1956 г.

Литература

Михаил Кольцов : каким он был: сб. воспоминаний.-М.,1989.-478с.

13 мая 1931г. в составе группы советских писателей встречал А.М. Горького, который проездом из Италии остановился в Негорелом.

Литература:

Валахановіч, А. Максім Горкі ў Негарэлым / А. Валахановіч // Сцяг Кастрычніка

Н. С. Тихонов родился 22 ноября (4 декабря) 1896 года в Санкт-Петербурге в семье ремесленника-цирюльника (парикмахера) и портнихи. Учился сперва в начальной городской школе, затем — в Торговой школе, где в числе прочего преподавали коммерческие науки, товароведение, стенографию. В 1911 году бросил учёбу (по словам поэта, окончил школу), чтобы помогать своей малоимущей семье. Поступил писцом в Главное морское хозяйственное управление.

В 1915 году был призван в армию, где служил в гусарском полку. В 1918 году вступил в РККА, в 1922 году был демобилизован. Н. С. Тихонов рано начал писать стихи. Первая публикация относится к 1918 году. В молодости поэт был последователем Гумилева, испытал также мощное влияние творчества Киплинга. В 1920-х поэт вошел в литературное объединение «Серапионовы братья», опубликовал поэму «Сами». Первые сборники стихов («Орда» и «Брага») вышли в 1922 году; они так и остались вершиной творчества Тихонова. Многие стихотворения в этих сборниках стали классикой жанра баллады: «Баллада о гвоздях», «Баллада о синем пакете», «Дезертир». Эти книги вызвали огромный интерес читателей; на протяжении 1920-х годов Тихонов оставался одним из самых популярных советских поэтов.

С конца 1920-х годов поэт много ездил по стране, в частности на Кавказ. В 1935 году впервые поехал в Западную Европу с советской делегацией на Конгресс в защиту мира в Париже. Неоднократно выступает с политическими заявлениями, поддерживающими линию советского руководства.

Участник советско-финляндской войны 1939—1940 годов. Возглавлял группу писателей при газете «На страже Родины». Во время Великой Отечественной войны работал в Политуправлении Ленинградского фронта. Писал очерки и рассказы, статьи и листовки, стихи и обращения. Стихи этого периода вошли в книгу «Огненный год» (1942 год), самое известное произведение военных лет — поэма «Киров с нами».

В послевоенный период Тихонов пишет меньше, что было связано с значительными общественными нагрузками. С 1949 года Тихонов был председателем Советского комитета защиты мира, в 1950 году стал членом Бюро ВСМ. Побывал в составе советских делегаций в ряде стран Европы и Азии. В 1944—1946 годах был председателем правления СП СССР, с 1946 года — заместитель генерального секретаря СП СССР. Депутат ВС СССР 2—9 созывов с 1946 года, ВС РСФСР и Моссовета. Заместитель председателя Комитета по Сталинским премиям в области литературы и искусства. В 1966 году первым среди советских писателей был удостоен звания Героя Социалистического Труда. Н. С. Тихонов и Л. И. Брежнев — единственные, кто был награжден и Ленинской премией, и Международной Ленинской премией «За укрепление мира между народами».

Поэт скончался 8 февраля 1979 года в Москве. Незадолго до смерти, выступая по советскому радио, вспоминал о своём учителе Н. С. Гумилёве (чьё имя было тогда под запретом) и цитировал его стихи. Похоронен на Новодевичьем кладбище.

Произведения Н. Тихонова

Тихонов, Н.С. Собрание сочинений : в 7-ми т. / Н.С. Тихонов.-М,1985-1986.

Тихонов, Н.С. Кавалькада : повесть / Н.С. Тихонов.-М.,1980.-207с.

Тихонов, Н.С. Песни каждого дня : стихи / Н.С. Тихонов.-М.,1982.-255с.

Тихонов, Н.С. Стихотворения и поэмы / Н.С. Тихонов.-Ленинград,1981.-799с.

Литература о жизни и творчестве

Гринберг, И. Творчество Николая Тихонова / И. Гринберг.-М.,1972.-480с.

22 августа 1937 года, через скромное белорусское Негорелое проехали известные личности — сам «советский граф» Алексей Толстой с молодой женой, а также его коллега по писательскому цеху Александр Фадеев.

А.Н. Толстой с женой на станции Негорелое. 1937 год.

Маститые «инженеры человеческих душ» возвращались со второго международного конгресса писателей. А точнее, двухмесячной поездки по Испании и Парижу. В воюющей Испании они пробыли только две недели, все остальное время посвятили «столице мира».

Литература:

Валаханович, А. И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А.И. Валаханович, А.Н. Кулагин.-Минск,1986.-199с.

Валаханович, А.И. Негорельские встречи : о встрече жителей с писателями А.Н. Толстом и А.А. Фадеевым 22 августа 1937г. / А.А. Валаханович // Железнодорожник Белоруссии.-2001.-27 октября.-С. 7.

Селицкая, Л. Об этом писала «СБ» / Людмила Селицкая // Советская Белоруссия.-2005.-3 сентября.

А.Н. Толстой родился 29 декабря (10 января н.с.) в городе Николаевске Самарской губернии в семье помещика. Был воспитан отчимом А. Бостромом, либералом и наследником "шестидесятников", к которому ушла мать А.Толстого, женщина образованная и не чуждая писательству. Детские годы прошли на хуторе Сосновка, принадлежавшем отчиму. Первоначальное образование получил дома под руководством приглашенного учителя. В 1897 семья переехала в Самару, где будущий писатель поступил в реальное училище. Окончив его в 1901, уехал в Петербург, чтобы продолжать образование. Поступил на отделение механики Технологического института. К этому времени относятся его первые стихи, не свободные от подражания Некрасову и Надсону.

В 1907, незадолго до защиты диплома, оставил институт, решив посвятить себя литературному труду. В 1908 написал книгу стихов "За синими реками" — результат первого знакомства с русским фольклором. К этому времени относятся и первые прозаические опыты — "Сорочьи сказки".

На раннее творчество Толстого оказал влияние Волошин, который в те годы был с ним дружен. В 1909 написал первую повесть "Неделя в Туреневе", вошедшую позднее в сборник "Заволжье". Затем вышли в свет два романа — "Чудаки" и "Хромой барин". Произведения Толстого привлекли внимание М. Горького, который увидел в нем "...писателя, несомненно крупного, сильного..." Критика тоже благосклонно оценила его первые публикации.

Первая мировая война изменила планы Толстого. Как военный корреспондент от "Русских ведомостей" он находился на фронтах, побывал в Англии и Франции. Написал ряд очерков и рассказов о войне (рассказы "На горе", 1915; "Под водой", "Прекрасная дама", 1916). В годы войны обратился к драматургии — комедии "Нечистая сила" и "Касатка" (1916).

События Февральской революции вызвали его интерес к проблемам русской государственности, что побудило писателя заняться историей петровских времен. Много времени уделял он работе с архивами, стремясь открыть подлинную действительность того времени, образы Петра I и его окружения.

Октябрьскую революцию Толстой воспринял враждебно. Продолжает работать — в 1918 в его творчестве появляется историческая тема (рассказы "Наваждение", "День Петра").

Осенью 1918 он уехал с семьей в Одессу, оттуда — в Париж. Становится эмигрантом. В 1920 была написана повесть "Детство Никиты".

В 1921 Толстой "перекочевал" в Берлин и вошел в сменовеховскую группу "Накануне" (общественно-политическое движение русской эмигрантской интеллигенции, отказавшейся от борьбы с советской властью и перешедшей к ее фактическому признанию).

Бывшие друзья отвернулись от А. Толстого. В 1922 в Берлин приехал М. Горький, с которым установились дружеские отношения. В берлинский период были написаны: роман "Аэлита", повести "Черная пятница" и "Рукопись, найденная под кроватью".

В 1923 Толстой возвратился в СССР. Среди написанного после возвращения выделяется прежде всего трилогия "Хождение по мукам" ("Сестры", "Восемнадцатый год", 1927 — 28; "Хмурое утро", 1940 — 41). К трилогии тематически примыкает повесть "Хлеб" (1937). В 1925 — 1927 появился научно-фантастический роман "Гиперболоид инженера Гарина".

Произведения А.Н. Толстого

Толстой, А.Н. Аэлита / А.Н. Тостой.-М.,1986.-448с.

Наши соотечественники в начале XX века организуют экспедицию на Марс и находят там цивилизацию, которую образовали выходцы с погибшей Атлантиды. Аэлита, дочь главы Марса, влюбляется в землянина — инженера Лося.

Толстой, А.Н. Гиперболоид инженера Гарина / Алексей Толстой.-М,1985.-392с.

Русский учёный-физик Пётр Петрович Гарин изобретает новый вид оружия (тепловой луч огромной мощности) и захватывает необитаемый остров в Тихом океане, где с помощью гиперболоида, аппарата, испускающего тепловой луч, начинает добычу золота из ранее недосягаемых недр Земли. Получив доступ к неограниченным запасам золота, Гарин подрывает золотой паритет, скупает промышленность США и становится диктатором под именем Пьер Гарри. Но вскоре его диктатура рушится в результате захвата гиперболоида группой революционеров, возглавляемых сотрудником уголовного розыска Шельгой, а затем всеобщего восстания рабочих.

Толстой, А.Н. Детство Никиты / А.Н. Толстой.-М.,1987.-478с.

«Детство Никиты» — повествование о первых годах формирования человека. Перед читателем развертывается хроника основных событий жизни мальчика в течение последнего года перед началом учебы. Жизнь ребенка и жизнь природы, слияние и переплетение этих двух тем создают своеобразный лирический колорит повествования.

Толстой, А.Н. Петр Первый : роман / Алексей Толстой.-Минск,2002.-750с.

«Петр Первый» - эпохальный исторический роман, посвященный величайшему из российских монархов. Безукоризненно написанная, уникальная по стилю и масштабу событий эпопея создавалась в течение шестнадцати лет и так и не была закончена. Толстой исследует личность Петра I - одного из самых ярких и важных, но и самых неоднозначных персонажей русской политической истории - человека, который за три десятилетия неузнаваемо изменил облик России. Отразивший одну из интереснейших эпох в развитии России - эпоху коренной ломки патриархальной России и борьбы русского народа за свою независимость, роман А.Н.Толстого «Петр Первый» всегда будет привлекать читателей своим патриотизмом, необыкновенной свежестью и высоким художественным мастерством.

Толстой, А.Н. Хождение по мукам : трилогия / А.Н. Толстой.-М.,1987.-543с.

Одна из лучших книг Алексея Толстого, которая описывает самые сложные годы в России. Революция и гражданская война не обошла героев романа. Роман-эпопея повествует о судьбе двух сестер Булавиных и их любимых мужчин в период с 1914 по 1920 год. Но по большому счету это не просто роман о любви, а о судьбах людей на просторах разваливающейся и раздираемой на части Российской империи.

Литература о жизни и творчестве

Воспоминания об А.Н. Толстом : сборник.-М.,1982.-495с.

Петелин, В. Судьба художника : жизнь, личность, творчество А.Н. Толстого / Виктор Петелин.-М.,1982.-551с.

Фадеев Александр Александрович родился 11 декабря (24 н.с.) в городе Кирмы Тверской губернии в семье фельдшеров, профессиональных революционеров. Раннее детство провел в Вильно, затем в Уфе. Большая часть детства и юности связана с Дальним Востоком, с Южно-Уссурийским краем, куда родители переселились в 1908. Любовь к этому краю Фадеев пронес через всю жизнь. Учился во Владивостоке, в коммерческом училище, но ушел, не окончив восемь классов (1912 - 1919). Сблизившись с большевиками, включился в революционную деятельность. Участвовал в партизанском движении против Колчака и войск интервентов (1919 - 1920), после разгрома Колчака - в рядах Красной Армии, в Забайкалье - против атамана Семенова зимой 1920 - 21. Был ранен.

В 1921 попал в Москву как делегат Х Всероссийского партийного съезда, вместе с другими делегатами, подавляя Кронштадтский мятеж, был серьезно ранен. Начал учиться в Московской горной академии, но со второго курса был переведен на партийную работу. Уже в 1921 Фадеев начал писать, участвовать в работе молодых литераторов, которые объединились вокруг журналов "Октябрь" и "Молодая гвардия". В "Молодой гвардии" в 1923 был опубликован первый рассказ Фадеева "Против течения".

Роман "Разгром", увидевший свет в 1927, принес писателю признание читателей и критики и ввел его в большую литературу. Жизнь и исторические события на Дальнем Востоке, свидетелем которых он был, привлекли его творческое воображение. Долгие годы он отдал созданию романа-эпопеи "Последний из Удэге". Несмотря на незавершенность, роман занял свое место не только в творчестве А.Фадеева, но и в историко-литературном процессе 1920 - 50-х. В годы войны был одним из руководителей Союза писателей, автором большого количества публицистических статей, очерков. Был на Ленинградском фронте, три месяца провел в блокадном городе, результатом чего стала книга очерков "Ленинград в дни блокады" (1944).

В 1945 вышел в свет роман "Молодая гвардия", о героях которого Фадеев писал "с большой любовью, отдал роману много крови сердца". Первая редакция романа пользовалась заслуженным успехом, но в 1947 в газете "Правда" роман был подвергнут резкой критике за то, что писатель не показал связи комсомольцев Краснодона с коммунистами-подпольщиками. В 1951 Фадеев переработал роман, вторая редакция которого была оценена, например, Симоновым как "напрасная трата времени".

После XX съезда КПСС, чувствуя невозможность продолжать свою жизнь, А.Фадеев 13 мая 1956 кончает жизнь самоубийством. Медицинская комиссия, назначенная тогда правительством, заявила, что эта трагедия случилась в результате расстройства нервной системы из-за хронического алкоголизма. Только в 1990 было опубликовано предсмертное письмо Фадеева: "Не вижу возможности жить дальше, так как искусство, которому я отдал жизнь свою, загублено самоуверенно-невежественным руководством партии и теперь уже не может быть поправлено. Лучшие кадры литературы... физически истреблены или погибли... лучшие люди литературы умерли в преждевременном возрасте... Жизнь моя как писателя теряет всякий смысл, и я с превеликой радостью, как избавление от этого гнусного существования, где на тебя обрушивались подлость, ложь и клевета, ухожу из этой жизни".

Произведения А.А. Фадеева

Фадеев, А.А. Молодая гвардия: роман / А.А. Фадеев.-М.,1988.-592с.

Роман «Молодая гвардия» посвящён действовавшей в Краснодоне во время Великой Отечественной войны молодежной подпольной организации под названием «Молодая гвардия» (1942—1943), многие члены которой погибли в фашистских застенках. Большинство главных героев романа: Олег Кошевой, Ульяна Громова, Любовь Шевцова, Иван Земнухов, Сергей Тюленин и др. реально существовавшие люди. Наряду с ними, в романе действуют и вымышленные персонажи. Кроме того, автор, использовав известные ему имена, фактически существовавших юных подпольщиков, наделил их литературными чертами, характерами и действиями, творчески переосмыслив образы этих персонажей.

Фадеев, А.А. Последний из удэге : роман / А.А. Фадеев.-М.,1988.-480с.

Действие "Последнего из удэге" разворачивается весной 1919 г. во Владивостоке и в охваченных партизанским движением районах Сучан, Ольга, в таежных деревнях. Но многочисленные ретроспекции знакомят читателей с панорамой исторической и политической жизни Приморья задолго до "здесь и теперь" - накануне Первой мировой войны и Февраля 1917-го. Повествование, особенно со второй части, носит эпический характер. Художественно значимы все аспекты содержания романа, раскрывающего жизнь самых разных социальных кругов.

Фадеев, А.А. Разгром : роман / А.А. Фадеев.-М.,2002.-224с.

«Разгром» принёс молодому писателю славу и признание, выдвинул в число главных надежд нарождающейся советской литературы; в дальнейшем общественная деятельность оставляла Фадееву всё меньше времени для литературного творчества, — «Разгром» так и остался его лучшим произведением. Действие происходит в годы Гражданской войны в Уссурийском крае. Красный партизанский отряд под командованием Левинсона стоит в деревне и продолжительное время не ведёт боевых действий. Люди привыкают к обманчивому спокойствию. Но вскоре противник начинает крупномасштабное наступление, вокруг отряда сжимается кольцо врагов…

Литература о жизни и творчестве

Боборыкин, В.Г. Об истории создания романа А.А. Фадеева «Молодая гвардия» / В.Г. Боборыкин.-М.,1988.-256с.

Большаков, Л.Н. Александр Фадеев : повесть-хроника боевой юности / Л.Н. Большаков.-М.,1988.-159с.

Жуков, И.И. Фадеев / Иван Жуков.-М.,1989.-333с.

В конце декабря 1937 года Илья Эренбург приезжает в Москву из воюющей Испании для участия в работах пленума Союза советских писателей. «Вот и арка Негорелого. В вагон вошел молодой красивый пограничник. Я ему улыбнулся — с такими я дружил в Алкала-де-Энарес. Не вытерпел и сказал: «А Теруэль-то взяли…» Он тоже улыбнулся: «Вчера было в газете… Можете пройти в таможенный зал».

Российский писатель, публицист, общественный деятель, Илья Григорьевич Эренбург родился 27 января (по старому стилю - 14 января) 1891 в Киеве, в семье инженера (по другим источникам - в семье купца 2-й гильдии). С 1895 жил в Москве. В 1900 поступил в 1-ю Московскую мужскую гимназию, но был исключен из шестого класса за участие в работе революционной организации большевиков. С 1906 входил в подпольную социал-демократическую организацию. В 1908 был арестован за участие в работе революционной организации большевиков и с 30 января по 11 июня находился в тюрьме. Был освобожден под залог и 4 декабря 1908 эмигрировал в Париж. В 1910 начал печататься (сборники "Стихи", Париж). В 1915-1917 являлся корреспондентом петроградской газеты "Биржевые ведомости" и московской "Утро России". В июле 1917 вернулся в Москву. С января по июль 1918 в эсеровских московских газетах печатал антибольшевистские памфлеты. В сентябре 1918 Илья Эренбур, находясь под угрозой ареста, бежал в Киев. В конце 1919 вместе с О.Э. Мандельштамом уехал в Крым, где жил в Коктебеле у М. Волошина. Осенью 1920 возвратился в Москву. Был арестован, но освобожден благодаря Н.И. Бухарину, который был гимназическим одноклассником Эренбурга. С мая 1921 жил во Франции, Бельгии, Германии. С 1934 Илья Эренбург являлся корреспондентом газеты "Извеcтия" в Париже, затем в Испании. В 1934 принимал участие в работе I съезда советских писателей в Москве. В 1935, 1937 представительствовал как советский писатель-антифашист на международных конгрессах в защиту культуры. В 1938 окончательно возвратился в Москву. С 1941 статьи Эренбурга постоянно стали печататься в газетах "Правда", "Известия", "Красная звезда". Илья Эренбург являлся депутатом Верховного Совета СССР 3-7-го созывов. С 1950 - вице-президент Всемирного Совета Мира. Был удостоен Государственной премии СССР в 1942 (роман "Падение Парижа") и в 1948 (роман "Буря"). В 1952 получил Международную Ленинскую премию "За укрепление мира между народами". Умер Илья Эренбург 31 августа 1967 в Москве. Похоронен на Новодевичьем кладбище.

Произведения И. Эренбурга

Эренбург, И.Г. Люди, годы, жизнь : воспоминания в 3-х т. / Илья Эренбург.-М.,1990.

«Я буду рассказывать об отдельных людях, о различных годах, перемежая запомнившееся моими мыслями о прошлом» - так определил И.Г. Эренбург идею создания своих мемуаров, увидевших свет в начале 60-х годов ХХ века. Воспоминания Эренбурга охватывают целую эпоху, содержат множество наблюдений и размышлений. Многие сверстники писателя, как сам он с горечью говорил, "оказались под колесами времени". Эренбург, к счастью, уцелел и хотел, как свидетель, во что бы то ни стало помочь новому поколению воссоздать подлинную историю своей страны. Так на страницах мемуаров впервые появились творческие портреты М.Цветаевой, О.Мандельштама, А.Таирова, Р.Фалька, С.Михоэлса, Вс.Мейерхольда, чьи имена долгое время были в СССР под запретом. Писал Эренбург и о почти неизвестных советскому читателю А.Модильяни, Г.Аполлинере, П.Пикассо, Д.Ривере, М.Шагале...

30 мая 1937 года, возвращаясь после долгих и трудных лет жизни за рубежом, проездом в Негорелом останавливался известный русский писатель Александр Куприн. Дочь А.И. Куприна, К.А. Куприна в письме от 1 июня 1937 года писала: “Вопреки ожиданиям, отец перенес дорогу очень легко, но устал, конечно, от больших волнений. Как только приехали в Негорелое, сразу иная атмосфера – русский язык, много внимания и ласки увидели от советских служащих”.

Литература:

Валаханович, А. И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А.И. Валаханович, А.Н. Кулагин.-Минск,1986.-199с.

Александр Иванович Куприн родился 26 августа (7 сентября) 1870 года в захолустном городке Наровчате Пензенской губернии. Отца своего, умершего от холеры, когда мальчику был всего год, Куприн не помнил. В 1874 году он переезжает с матерью в Москву и поселяется в общей палате вдовьего дома (Сиротский пансион). В 1880 году он сдал вступительные экзамены во Вторую московскую военную гимназию, которая два года спустя была преобразована в кадетский корпус. Осенью 1888 года Куприн поступил в Третье Александровское юнкерское училище в Москве. Уже, будучи в юнкерском училище, Куприн впервые выступит в печати. Познакомившись с поэтом Л. И. Пальминым, он опубликовал в журнале "Русский сатирический листок" рассказ "Последний дебют" (1889). Но этот рассказ не был слишком удачен. 10 августа 1890 года, окончил "по первому разряду" Александровское училище, подпоручик Куприн отправился в 46-й пехотный Днепровский полк, квартировавший в городишке Проскурове Подольской губернии, -- он и сам не относился серьёзно к своему "писательству".

В 1893 году молодой подпоручик заканчивает повесть "Впотьмах", рассказы "Лунной ночью" и "Дознание". Казарменные будни в Днепровском полку становятся для Куприна все более невыносимыми.

Куприн подает прошение об отставке, получает её и к осени 1894 года оказывается в Киеве. Он много печатается в местных и провинциальных газетах ("Киевском слове", "Киевлянине", "Волыни"), пишет рассказы, очерки, заметки. Итогом этого беспокойного полуписательского, полурепортерского прозябания были два сборника: очерки "Киевские типы" (1896) и рассказы "Миниатюры" (1897).

Репортерская работа в киевских газетах - судебная и полицейская хроника, писание фельетонов - была главной литературной школой Куприна. К репортерству он навсегда сохранил теплое отношение.

И когда в 1896 году, поступив заведующим учетом кузницы и столярной мастерской (на один из крупнейших сталелитейных и рельсопрокатных заводов Донецкого бассейна), Куприн пишет цикл очерков о положении рабочих, одновременно с ними складываются контуры первого крупного произведения - повести "Молох". Так начинается стремительный творческий расцвет Куприна, создавшего на стыке двух веков едва ли не все самые значительные свои произведения. Талант Куприна, недавно еще разменивавшийся на ниве дешёвой беллетристики, обретает уверенность и силу. Вслед за "Молохом" появляются произведения, выдвинувшие писателя в первые ряды русской литературы. "Прапорщик армейский" (1897), "Олеся" (1898) и затем, уже в начале XX столетия, - "В цирке" (1901), "Конокрады" (1903), "Белый пудель" (1903) и повесть "Поединок" (1905).

В 1901 году Куприн приезжает в Петербург. Руководимое М. Горьким демократическое издательство "Знание" выпускает в 1903 году первый том купринских рассказов, положительно встреченных критикой.

В течение первого десятилетия 1900-х годов талант Куприна достигает наивысшего расцвета. В 1909 году писатель получил за три

тома художественной прозы академическую Пушкинскую премию, поделив её с И. А. Буниным. В 1912 году в издательстве Л. Ф. Маркса выходит собрание его сочинений в приложении к популярному журналу "Нина".

После разгрома революции у него заметно падает интерес к политической жизни страны. Не было и прежней близости к М. Горькому. Свои новые произведения Куприн помещает не в выпусках "Знания", а в "модных" альманахах. Если говорить об известности Куприна - писателя, то она в эти годы все продолжает расти, достигая своей высшей точки.

Литературному труду Куприна мешала еще и постоянная нехватка денег, к тому же прибавились и семейные заботы. После поездки в 1907 году в Финляндию он женится вторично, на племяннице Д. Н. Мамина-Сибиряка, Елизавете Морицовне Гейнрих. Растёт семья, а вместе с ней - долги. Поневоле на вершине своей литературной славы писатель вынужден был возвращаться к молниеносным темпам чернорабочей журналистики времён своей неустроенной киевской жизни. В таких условиях работал он над созданием большой повести "Яма".

В начале войны Куприн вновь надевает мундир поручика. Демобилизовавшись по состоянию здоровья, он организует на личные средства в своём гатчинском доме военный госпиталь. В эту пору Куприн пишет ряд патриотических статей. Февральская революция, которую Куприн встретил восторженно, застала его в Гельсингфорсе. Он немедленно выезжает в Петроград, где вместе с критиком П. Пильским некоторое время редактирует эсеровскую газету "Свободная Россия". В его художественных произведениях этой поры (рассказы "Храбрые беглецы", "Сашка и Яшка", "Гусеница", "Звезда Соломона") нет прямых откликов на бурные события, переживаемые страной. Сочувственно встретив Октябрьскую революцию, Куприн сотрудничает, однако, в буржуазных газетах "Эра", "Петроградский листок", "Эхо", "Вечернее слово", где вы

ступает с политическими статьями "Пророчество", "Сенсация", "У могилы" (памяти видного большевика М. М. Володарского, убитого эсером), "Памятники" и т. д. Критикует планы Ленина по преобразованию России. Стечение случайных обстоятельств приводит Куприна, в стан эмиграции. Летом 1920 года он оказывается в Париже.

В 1927 году выходит сборник Куприна "Новые повести и рассказы". Вслед за этим сборником появляются книги "Купол св. Исаакия Далматского" (1928) и "Елань" (1929). Рассказы, публиковавшиеся в газете "Возрождение" в 1929 -1933 годах, входят в сборники "Колесо времени" (1930) и "Жанета" (1932 - 1933). С 1928 гола Куприн печатает главы из романа "Юнкера", вышедшие отдельным изданием в 1933 году.

Очень скучал по Родине. Писатель твердо решил вернуться в Россию. И уже 31 мая 1937 года Москва встретила писателя

Тяжелая болезнь (рак) помешала Куприну возобновить творческую работу. 25 августа 1938 года Александр Иванович Куприн скончался.

Произведения А. Куприна

Куприн, А.И. Собрание сочинений : в 6-ти т. / А.И. Куприн.-М.,1991.

Куприн, А.И. Сочинения : в 2-х т. / А.И. Куприн.-М.,1980.

Куприн, А.И. Избранные сочинения / А.И. Куприн.-М.,1985.-655с.

Куприн, А.И. Белый пудель ; Гамбринус;Листригоны / А.И. Куприн.-М.,1983.-247с.

Рассказ А. Куприна "Белый пудель" не только о собаке. О чём тогда? О категории "дружба". Сколько может стоит дружба, (если у всего есть стоимость), всякий ли способен на дружбу и что это такое (как определяет её именно Куприн)?

Куприн, И.И. Легче воздуха : рассказы о цирке / А.И. Куприн.-М.,1988.-111с.

Написанная во время русско-японской войны повесть Куприна «Поединок» вскрывает болезненные проблемы, назревшие в российской военной среде.

Глубокий психологический анализ, усвоенный Куприным от Толстого, страстное отношение писателя к поставленной им проблеме, блестящий стиль делают «Поединок» столь же интересным для нас, как и для современников Куприна.

Литература о жизни и творчестве

Кулешов, Ф.И. Творческий путь А.И. Куприна / Ф.И. Кулешов.-Минск,1983.-351с.

Дзе я ні быў, перад вачыма

Ты, як жывы, стаіш заўжды –

Мой родны край, мая Айчыны,

Мае юнацкія гады.

Александровіч А. “Роднаму краю”

Сустракаў М. Горкага на станцыі Негарэлае ў 1928 і 1931 гг.

“Максім Горкі! Перад намі паўстае вобраз Чалавека – жывога, чулага, заўсёды клапатлівага, заўсёды ў дзеянні вялікага мастака-летапісца, апавітага ўсенароднай любоўю. Мне давялося некалькі раз бачыць Максіма Горкага. Дзесяткі пражытых дзён не сцерлі ў маёй памяці майскіх дзён 1928 і 1931 гг., калі Горкі прыязджаў у Савецкі Саюз з Італіі, дзе ён вымушаны быў з прычыны хваробы, часова жыць.

На пагранічнай у той час станцыі Негарэлае, на пероне, уздоўж палатна стаялі сотні людзей, якім выпаў вялікі гонар першымі на савецкай зямлі вітаць Аляксея Максімавіча Горкага. Назаўсёды запомніліся словы Аляксея Максімавіча, якія ён, стараючыся перамагчы хваляванне, сказаў на мітынгу:

У мяне няма слоў, каб выказаць вам, дарагія таварышы, падзяку за спатканне. Гледзячы на вас, я адчуваю і ведаю, кім вы з’яўляецеся для мяне, а я для вас. Будзем ісці разам да перамогі!

На перагоне Негарэлае-Мінск, у салон-вагоне Горкага знаходзілася дэлегацыя працоўных беларускай сталіцы.

Глыбокі след у маёй памяці пакінулі хвіліны спаткання Горкага ў Негарэлым і вясной 1931 года. У суправаджэнні Фёдара Гладкова, Усевалада Іванава і Леаніда Ляонава Аляксей Максімавіч увайшоў у гушчу шчасліва ўзрушанага народу. Любімага пісьменніка абступілі пагранічнікі, папрасілі расказаць аб жыцці працоўных у Еўропе. ”

Александровіч Андрэй Іванавіч - беларускі паэт, Член-карэспандэнт АН Беларусі (1936). Скончыў БДУ (1930). Адзін з арганізатараў літаратурнага аб’яднання “Маладняк”. Аўтар зборнікаў вершаў “Камсамольская нота” (1924), “Па беларускім бруку” (1925), “Угрунь” (1927), “Гудкі” (1930), “Узброеныя песні” (1936) і інш. Аўтар кніг для дзяцей “Шчаслівая дарога” (1935), “Казка пра пана Жываглота” (1935), “Падарунак дзеткам-малалеткам” (1936) і інш. Перавёў на беларускую мову паэму А.С. Пушкіна “Руслан і Людміла”, творы рускіх, украінскіх і іншых паэтаў і празаікаў.

Усю энергію, талент, увесь жыццёвы і творчы вопыт аддаваў паэт Камуністычнай парты, Радзіме. Яго творы носяць патрыятычна-грамадзянскі характар, насычаны гарачай сыноўскай любоўю да свайго народа і нянавісцю да ворагаў.

Творы Александровіча Андрэя

Александровіч, А.- Мінск: Беларусь, 1970. - 176 с. - (Бібліятэка беларускай паэзіі).

Александровіч, А. Выбранае: 1921-1956: Вершы. Паэмы / А. Александровіч; Рэц.: С. Грахоўскі. - Мінск, 1958.

/ А .І. Александровіч; прадм. А. Звонака.- Мінск: Народная асвета, 1976. - 127 с.- (Школьная бібліятэка).

Александровіч, А. Казка пра пана Жываглота / А. Александровіч. - Мінск, 1935.

Александровіч, А. Наш дзень; Калыханка; Дашын карандашык; Лясная байка; Пра качак, шчупака і мячык Янука: вершы / А. Александровіч // Хрэстаматыя па беларускай дзіцячай літаратуры. - Мінск, 1984.

Александровіч, А. Творы / А. Александровіч; уклад. і камент. Р. Александровіча. - Мінск: Мастацкая літаратура, 1981. - 399 с., іл., 1 л. партр.

Александровіч, А. Цені на сонцы: паэма / А. Александровіч; Рэц. Л. Бур. - Мінск, 1930.

Александровіч, А. Як цацкі дома зрабіць самаму: верш / А. Александровіч. - Мінск, 1930.

Літаратура аб пісьменніку

Александровіч, Андрэй. Аўтабіяграфія // Александровіч, А. Творы / А. Александровіч; уклад. і камент. Р. Александровіча.- Мінск: Мастацкая літаратура, 1981. - С. 3-12.

Александровіч Андрэй. Аўтабіяграфія // Пятьдзесят чатыры дарогі: аўтабіяграфіі беларускіх пісьменнікаў / Дзяржаўнае выдавецтва БССР. - Мінск: Рэдакцыя мастацкай літаратуры, 1963. - С. 7-15 с.

Арочка, М. Беларуская савецкая паэма / М. Арочка. - Мінск, 1979. - С.132, 141-142.

Александровіч, Андрэй // Беларускія пісьменнікі (1917-1990): даведнік / Склад. А. К. Гардзіцкі; нав. рэд. А. Л. Верабей.- Мінск: Мастацкая літаратура, 1994. - С. 12-13.

Гурэвіч, Э. Беларуская дзіцячая літаратура (1917-1967) / Э. Гурэвіч. - Мінск, 1970. - С. 167-168.

Звонак, А. Андрэй Александровіч: літаратурны партрэт / А. Звонак // Полымя. - № 2. - 1966.

Звонак, Алесь. На пульсе жыцця / Алесь Звонак // Александровіч, А. - Мінск: Беларусь, 1970. - С. 5-10 с.- (Бібліятэка беларускай паэзіі).

Звонак, Алесь. Услед за сонцам / Алесь Звонак // Александровіч, А. І. Галубінае крыло: вершы і паэма / А. І. Александровіч; прадм. А. Звона.- Мінск: Народная асвета, 1976. - С. 3-6.

Карабан, С. Нарысы гісторыі беларускай савецкай крытыкі 20-30-х гадоў / С. Карабан.- Мінск, 1971. - С. 92-94.

Ларчанка, У. М. Александрович Андрэй / У. М. Ларчанка // Беларускія пісьменнікі: біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. Т. 1. Абуховіч-Ватацы / Інстытут літаратуры імя Я. Купалы АН Рэспублікі Беларусь, Беларуская Энцыклапедыя; рэдкал.: І. Э. Багдановіч і інш.]. - Мінск: Беларуская Энцыклапедыя ,1992. - С. 55-64.

Саламевіч, І. У. Александровіч Андрэй Іванавіч / І. У. Саламевіч // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.1: А-Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш]. - Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 1996.- С. 239, іл.

28 сакавіка 1968 года ў сувязі са 100-годдзем Максіма Горкага на станцыі Негарэлае была адкрыта мемарыяльная дошка. У складзе дэлегацыі беларускіх пісьменнікаў быў Янка Брыль.

Літаратура:

Валаханович, А.И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А.И.Валаханович, А.Н.Кулагин. – Минск: Наука и техника, 1986. – 199 с.

Літаратурныя мясціны Беларусі / Дзмітрый Крывашэй, Адам Мальдзіс // Маладосць. - № 4. – 2010. – С. 136-144.

Нардзіўся ў 1917 годзе ў Адэсе ў сям'і чыгуначніка. У 1922 годзе сям'я Брылёў вярнулася на радзіму ў вёску Загор'е, што на Гродзеншчыне. Скончыў польскую сямігодку (1931), працаваў на гаспадарцы. У сакавіку 1939 года прызваны ў польскую армію, служыў у марской пяхоце. У верасні 1939 года пад Грыняй трапіў у нямецкі палон. Восенню 1941 года ўдалося ўцячы на радзіму. У гады Вялікай Айчыннай вайны быў сувязным, потым партызанам-разведчыкам.

Працаваў у рэдакцыі газеты-плаката "Раздавім фашысцкую гадзіну", часопісах "Вожык", "Маладосць", "Полымя", у Дзяржаўным выдавецтве БССР. У 1981 годзе прысвоена званне народнага пісьменніка БССР.

У 1938 годзе ў заходнебеларускім друку выступаў як паэт. Аўтар кніг апавяданняў, аповесцей "Апавяданні" (1946), "Нёманскія казакі", "Вераснёвая рунь" (1949), "У Забалоцці днее" (1951), "На Быстранцы" (1955), "Жменя сонечных промняў" (1965), "Золак, убачаны здалёк" (1979), "На сцежцы - дзеці" (1988) і інш. Напісаў раманы "Граніца" (1949, незакончаны), "Птушкі і гнёзды" (1964). У сааўтарстве з А.Адамовічам і У.Калеснікам выдаў дакументальную хроніку "Я з вогненнай вёскі..." (1975). Выступаў як празаік, дзіцячы пісьменнік, крытык, перакладчык.

Творы Янкі Брыля

Брыль, Янка. Избранные произведения. В 2-х т. Т. 2. Повести. Птицы и гнезда: роман / Янка Брыль. – Москва: Художественная литература, 1984. – 560 с.

Брыль, Янка. На сцежцы – дзеці: апавяданні, мініяцюры, эсэ / Янка Брыль. – Мінск: Мастацкая літаратура, 1988. – 207 с.

Брыль, Янка. От сева до жатвы: рассказы / Янка Брыль. – Москва: Советский писатель, 1988. – 543 с.

Брыль, Янка. Птушкі і гнёзды: кніга адной маладосці: раман / Янка Брыль; прадм. Г.Шупенькі. – Мінск: Мастацкая літаратура, 1989. – 352 с. [1 л.] партр. – (Школьная бібліятэка).

Брыль, Янка. У родника: повести: для ст. шк. возраста / Янка Брыль; пер. С бел. яз. А.Островского, Г.Попова; худож. Б.Б.Цитович. – Минск: Юнацтва, 1986. – 176 с. – (Б-ка юношества).

Літаратура аб жыцці і творчасці

Калеснік, У. Янка Брыль: нарыс жыцця і творчасці: для сярэд. і ст.шк. узросту. – Мінск: Народная асвета, 1990. – 256 с.: іл. – (Нар. пісьменнікі БССР).

28 сакавіка 1968 года ў сувязі са 100-годдзем Максіма Горкага на станцыі Негарэлае была адкрыта мемарыяльная дошка. У складзе дэлегацыі беларускіх пісьменнікаў быў Васіль Вітка..

Літаратура:

Валаханович, А. И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А. И. Валаханович, А. Н. Кулагин. – Минск: Наука и техника, 1986. – 199 с.

Літаратурныя мясціны Беларусі / Дзмітрый Крывашэй, Адам Мальдзіс // Маладосць. - № 4. – 2010. – С. 136-144.

Сапраўднае імя Крысько Цімох. Нарадзіўся 1911 г. у вёсцы Еўлічы Слуцкага раёна Мінскай вобласці ў сялянскай сям'і.

Пасля заканчэння Слуцкай прафтэхшколы (1928) працаваў слесарам на Бабруйскім дрэваапрацоўчым камбінаце, у заводскай шматтыражцы (1929-1930), рэдакцыях газет «Камуніст» (Бабруйск, 1930-1933), «Ударнік» (Жлобін, 1933-1935), «Чырвоная змена» (1935-1937), «Літаратура і мастацтва» (1937-1938) і часопіса «Полымя рэвалюцыі» (1938-1939). Удзельнічаў у паходзе Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь.

З пачатку Вялікай Айчыннай вайны - у рэдакцыі газеты «Савецкая Беларусь», а з 1942 г. - у аддзеле прапаганды і агітацыі ЦК КПБ рэдактарам масавых выданняў для акупіраваных раёнаў. Супрацоўнічаў у сатырычных часопісах «Партызанская дубінка» і «Раздавім фашысцкую гадзіну». З дня ўтварэння часопіса «Беларусь» (студзень 1944) працаваў яго адказным сакратаром, з 1948 г. - намеснікам, з 1951 г. - галоўным рэдактарам газеты «Літаратура і мастацтва». У 1957-1974 гг. - галоўны рэдактар часопіса «Вясёлка». У 1974-1987 гг. - сябра сцэнарна-рэдакцыйнай калегіі кінастудыі «Беларусьфільм».

Узнагароджаны ордэнамі Кастрычніцкай Рэвалюцыі, двума ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга, двума - «Знак Пашаны» і медалямі.

Заслужаны дзеяч культуры Беларускай ССР (1970).

Друкавацца пачаў у 1928 г. Першы зборнік вершаў «Гартаванне» выдадзены ў 1944 г. у Маскве. Затым выйшлі зборнікі паэзіі «Поўдзень» (1946), «Вернасць» (1953), «Ружа і штык» (1958), «Паверка» (1961), «Вершы» (1968), «Беларуская калыханка» (1971), «Праводзіны лета» (1972), «Вышыні святла» (1977), «Случчына» (1981), «Трэція пеўні» (1988), зборнік сатыры і гумару «Для дома, для альбома і трохі для эпохі» (1983). Для дзяцей выдаў кніжкі паэзіі і вершаваных казак «Вавёрчына гора» (1948), «Буслінае лета» (1958), «Казка пра цара Зубра» (1960), «Дударык» (1964), «Азбука Васі Вясёлкіна» (1965), «Казкі» (1968, 1976), «Чытанка-маляванка» (1971), «Хто памагае сонцу» (1975), «Ладачкі-ладкі» (1977), «Мы будуем метро» (1979), «Мінскія балады» (1982), «Казкі і краскі», «Госці», «Загадка пра зярнятка» (усе 1984), «Дзецям» (выбраныя творы ў дзвюх кнігах, 1986), «Свята дружбы» (1987), зборнік апавяданняў «Зайчык-вадалаз» (1962). У 1973 г. выйшлі “Выбраныя творы” ў 2 тамах.

Аўтар п'ес «Прамень будучыні» (1948), «Шчасце паэта» (1951, пастаўлена ў 1952).

Напісаў шмат літаратурна-крытычных і публіцыстычных артыкулаў на маральна-этычныя і выхаваўчыя тэмы. У 1977 г. выдаў кнігу дзённікаў, нарысаў і апавяданняў «Дзеці і мы», у 1982 г. - кнігу «Урокі», у 1988 г. - «Азбука душы». Адзін з аўтараў чытанак «Роднае слова» для 1 (1969), 2 (1970) і 3 (1988) класаў.

На беларускую мову пераклаў паэму Ў.Маякоўскага «Добра!» (1940, з Р. Лыньковым), «Паны Галаўлёвы» М. Салтыкова-Шчадрына (1956), кнігу В. Сухамлінскага «Блакітныя жураўлі» (1971), творы расейскіх, украінскіх, латышскіх, балгарскіх і польскіх пісьменнікаў.

Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР (1972) за кнігі «Беларуская калыханка», «Казкі» і «Чытанка-маляванка». У 1978 г. узнагароджаны міжнародным ганаровым дыпломам імя Х.К.Андэрсена з занясеннем прозвішча пісьменніка ў Ганаровы спіс дацкага казачніка.

Творы

Вітка, В. Азбука душы : традыцыі, пошук, эксперымент / Васіль Вітка.- Мінск,1988.- 366 с.

Кніга апавядае пра славутых педагогаў Сухамлінскага, Шаталава, апавядае пра сустрэчы з Янкам Купалам і Кузьмой Чорным, з Э. Самуйленкам, А. Куляшовым, М. Лобанам і А. Бачылам.

Вітка, В. Вышыні святла : вершы / Васіль Вітка.- Мінск, 1977. - 110 с.

“Вышыні святла” – пачуцці, хваляванні, народжаныя роздумам аб людзях подзвігу ў імя Радзімы, у імя вялікай праўды веку.

Вітка, В. Для дома, для альбома і трохі для эпохі : гумар, сатыра / В. Вітка. - Мінск,1983. - 175 с.

Вітка, В. Мінскія балады : вершы.- Мінск,1982.- 55 с.

Вітка, В. Случчына : вершы, паэмы, казкі / Васіль Вітка.- Мінск,1981. - 350 с.

Вітка, В. Трэція пеўні : вершы, паэмы, пераклады / В. Вітка.- Мінск,1988. -159 с.

“Трэція пеўні” – пара перад світаннем, перад нараджэннем новага дня. Дзень і ноч, год, век – мы прызвычаіліся ў гэтых прасторавых уяўленнях часу, але вось прыкметамі і галасамі жыццевага асяроддзя будуць вызаначаць наступныя пакаленні змену і надыход новых эпох на ўсей планеце – пра гэта, напэўна, ведаць толькі нашым унукам і праўнукам.

Літаратура аб жыцці і творчасці

Марчанка, С. М. Васіль Вітка : нарыс жыцця і творчасці / Святлана Марчанка.- Мінск,1985. - 189 с.

У маі 1928 года ў складзе дэлегацыі беларускіх пісьменнікаў сустракаў Максіма Горкага на станцыі Негарэлае.

“Я думаў аб мінутах, калі ўпершыню бычыў Горкага. Гэта было ў 1928 годзе. Аляксей Максімавіч, пасля доўгіх год жыцця за мажамі СССР, вяртаўся на Радзіму. На пероне станцыі Негарэлае стаялі велізарным натоўпам дэлегацыі з Мінска, сяляне і сялянкі навакольных вёсак, чырвонаармейцы-пагранічнікі, рабочыя-чыгуначнікі. Чакалі. Чакалі незвычайна ўсхваляваныя. І калі ў змроку вечара прыйшоў цягнік, у якім ехаў Аляксей Максімавіч, мы ўсе беглі насустрач цягніку, каб хутчэй убачыць яго, узяць на рукі і несці да нашага савецкага цягніка. Спявалі РРР”Інтэрнацыянал”. Гэта было найвялікшай праявай любові да свайго любімага пісьменніка”.

Літаратура:

Валаханович, А. И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А. И. Валаханович, А. Н. Кулагин. – Минск: Наука и техника, 1986. – 199 с.

Літаратурныя мясціны Беларусі / Дзмітрый Крывашэй, Адам Мальдзіс // Маладосць. - № 4. – 2010. – С. 136-144.

Максім Горкі і Беларусь: зборнік артыкулаў і ўспамінаў. - Мінск: Беларусь, 1968.

Нарадзіўся 18.04.1903 г. у вёсцы Пабокавічы Бабруйскага раёна Магілеўскай вобласці ў сялянскай сям'і. Застаўшыся без маці, з сямі год наймаўся за пастуха. У 1922-1923 гг. - інструктар Барысаўскага павятовага камітэта камсамола. У 1926 г. скончыў Камуністычны ўніверсітэт Беларусі ў Менску і стаў працаваць загадчыкам аддзела ЦК ЛКСМБ, з 1928 г. быў першым сакратаром ЦК ЛКСМБ і рэдактарам газеты «Чырвоная змена». З лістапада 1929 да сакавіка 1930 г. - намеснік наркома асветы БССР. Адзін з кіраўнікоў літаратурных арганізацый «Маладняк», БелАПП. У розны час рэдагаваў часопісы «Маладняк», «Полымя». Абіраўся сябрам ЦК КПБ (1927-1930) і сябрам ЦВК БССР (1927-1935). У 1937 г. рэпрэсіраваны. Расстраляны 29.10.1937 г. Рэабілітаваны 25.07.1956 г.

Пачаў друкавацца з 1921 г. Аўтар зборнікаў апавяданняў «Дробязі жыцця» (1927), «Хочацца жыць» (1930), «Апавяданні» (1934), аповесцей «Вінаваты» (1930), «Спалох на загонах» (1930), «Даляры» (1931), «Носьбіты нянавісці» (1936, часопіс «Полымя рэвалюцыі»), «Яны не пройдуць!» (1937, часопіс «Полымя рэвалюцыі»), рамана «Праз гады» (1935, перавыданы ў 1936, 1984), нарыса пра будаўніцтва Беламорска-Балтыйскага канала «Ад Мядзведжай гары да Белага мора» (1934). У 1958 г. выйшаў “Збор твораў” у 3 тамах. У 1963 г. часопіс «Полымя» надрукаваў «Пісьмы Платона Галавача».

Творы

Галавач, П. Р. Праз гады : раман / Платон Галавач.- Мінск,1992. - 383 с.

Асноўнай тэмай кнігі Платона Галавача з’яўляецца лёс сялянства ў найбольш складаны, пераходны момант, калі ламаўся побыт старой вёскі і пачыналася новае жыццё. У рамане пададзены шырокі малюнак жыцця дарэвалюцыйнай вёскі, паказана ломка старога, прыход новых сіл, якім прадвызначана было скончыць раз і назаўседы з бяспраўным мінулым і ўсталяваць справядлівае жыцце.

Галавач, П. Спалох на загонах : аповесць / Платон Галавач. - Мінск,1996. - 222 с.

У аповесці аўтар імкнуўся з максімальнай праўдзівасцю паказаць сам працэс калектывізацыі вёскі з усімі цяжкасцямі, з усёй складанасцю класавага змагання, ва ўмовах якога гэты працэс ідзе.

У маі 1928 года ў складзе дэлегацыі беларускіх пісьменнікаў сустракаў Максіма Горкага на станцыі Негарэлае.

Літаратура:

Валаханович, А. И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А. И. Валаханович, А. Н. Кулагин. – Минск: Наука и техника, 1986. – 199 с.

Літаратурныя мясціны Беларусі / Дзмітрый Крывашэй, Адам Мальдзіс // Маладосць. - № 4. – 2010. – С. 136-144.

Максім Горкі і Беларусь: зборнік артыкулаў і ўспамінаў. - Мінск: Беларусь, 1968.

Сапраўднае імя Жылуновіч Зміцер, нарадзіўся 04.11.1887 г. у гарадскім пасёлку Капыль Мінскай вобласці ў сялянскай сям'і. У 1905 г. скончыў двухкласную навучальню ў Капылі. Працаваў у гарбарнай майстэрні. Прымаў удзел у рэвалюцыйных падзеях 1905-1907 гг. У пошуках працы аб'ехаў Беларусь, Украіну і Летуву. У 1910 і 1911 гг. прыязджаў у Капыль і браў удзел у рабоце мясцовай арганізацыі РСДРП, у выданні рукапісных часопісаў. У траўні 1913 г. стаў працаваць на заводзе «Вулкан» у Пецярбургу. Газета «Правда» ў 1912-1913 гг. змясціла шэраг яго вершаў і нарыс пра гарбароў. Быў сябрам рабочага культурна-асветнага таварыства «Знанне». У 1914 г. перайшоў працаваць на завод «Айваз». Вёў у Петраградзе прапагандысцкую і арганізацыйную работу сярод бежанцаў-беларусаў. Пасля Кастрычніка - сакратар Беларускага нацыянальнага камісарыята пры ўрадзе РСФСР, рэдактар газеты «Дзянніца». З дня ўтварэння БССР (01.01.1919) да 03.02.1919 г. быў старшынёй Часовага рабоча-сялянскага Савецкага ўрада Беларусі. З сакавіка 1919 г. - рэдактар-выпускаючы і сакратар газеты «Красная заря» (Харкаў), а з чэрвеня 1919 г. - палітработнік у штабе 14-й арміі, Працаваў рэдактарам газеты «Савецкая Беларусь», часопіса «Полымя», дырэктарам Дзяржаўнага выдавецтва БССР і Дзяржаўнага архіва БССР, загадчыкам Галоўмастацтва і намеснікам народнага камісара асветы БССР. Быў сябрам Інбелкульта (Інстытута беларускай культуры), а ў 1928 г. абраны акадэмікам АН БССР. Працаваў у Інстытуце гісторыі і загадваў выдавецтвам АН БССР. У 1936 г. арыштаваны. Знаходзячыся ў турме, быў абвешчаны псіхічна хворым, у сувязі з чым пераведзены ў Магілеўскую псіхіятрычную лячэбніцу, дзе памёр (па іншых звестках - скончыў жыццё самагубствам). 15.10.1955 г. рэабілітаваны ў грамадска-прававых адносінах, у 1988 г. адбылася поўная палітычная рэабілітацыя. Акадэмік АН БССР. Памёр 11.04.1937.

Літаратурную дзейнасць пачаў у 1908 г. на старонках «Нашай нівы». Выдаў зборнікі паэзіі «Песні» (1913), «Песні працы і змагання» (Берлін, 1922), «Урачыстасць» (1925). У 1967 г. выйшлі «Вершы».

Актыўна выступаў як празаік. Аўтар кніг апавяданняў «Трэскі на хвалях» (1924), «Прысады» (апавяданні і п'есы, 1927), «Гаспадар» (1930), «Гоман зарніц» (1932), «Наступ на горны» (апавяданні, нарысы і вершы, 1932), аповесцей «На новым месцы» (1930), «Зялёны шум» (1931), рамана «Сокі цаліны» (ч. I-III, 1922-1930). У 1929-1932 гг. выйшаў “Збор твораў” у 4 тамах. У 1926 і 1962 гг. - «Выбраныя апавяданні», у 1978 г. - кніга выбраных апавяданняў «Насустрач сонцу».

Аўтар драм «Хвалі жыцця» (1918), «Сацыялістка» (1924), «Дзвё сілы» (1927), зборніка літаратурна-крытычных артыкулаў «Узгоркі і нізіны» (1928), крытыка-біяграфічнага нарыса «Янка Купала - пясняр вызвалення» («Янка Купала ў літаратурнай крытыцы», 1928).

Пераклаў на беларускую мову раман А.Фадзеева «Апошні з удэгэ» (1932).

Творы

Гартны, Ц. Збор твораў : у 4-х т. / Ц. Гартны.-Мінск,1987.

Гартны, Ц. Завяўшая краса : апавяданні / Ц. Гартны.-Мінск,2001.-224с.

Гартны, Ц. Сокі цаліны : раман у 4-х квадрах / Ц. Гартны.- Мінск,1993.

Літаратура аб жыцці і творчасці

Успаміны пра Цішку Гартнага. - Мінск, 1984. - 175 с.

Рэвалюцыянер, грамадскі дзеяч, адзін з пачынальнікаў беларускай савецкай літаратуры, Цішка Гартны быў чалавекам вялікай абаяльнасці. Кніга успамінаў створана шырокім колам аўтараў. Сярод іх вядомыя грамадскія дзеячы, вучоныя, пісьменнікі, рабочыя, настаўнікі, людзі, якія добра ведалі Цішку Гратнага як пісьменніка і першага старшыню Часовага рабоча-сялянскага ўрада рэспублікі.

У маі 1928 года ў складзе дэлегацыі беларускіх пісьменнікаў сустракаў Максіма Горкага на станцыі Негарэлае.

З успамінаў: “- Грышка! Здавай змену і дуй на вакзал сустракаць Горкага. Ты уключаны у склад дэлегацыі. Будзеш вітаць ад імя рабочых Мінска.- І тут жа ўручае мне канверт з білетам і паведемленнем. Чытаю і вачам сваім не веру: ”Кобец Р.Я. Вы ўключаны ў склад дэлегацыі для сустрэчы Аляксея Максімавіча Горкага на станцыі Негарэлае. Яўка к 10 гадзінам раніцы на Мінскі вакзал абавязкова”. Аж дух захапіла ад радасці.

Пасадка ў вагон, гудок адпраўлення – і мы імчымся да савецка-польскай граніцы на станцыю Негарэлае. Я сяджу і памаўчваю. Напружана думаю аб сваім прадстаячым выступленні. Вітаць Аляксея Максімавіча Горкага! Вось і пагранічная станцыя Негарэлае. Выходзім з вагона. Азірнуўся я навокал і аж ахнуў. Вакзал, перон, чыгуначныя пуці, тупікі, крышы вагонаў – ўсё ўсеяна святочна апранутымі людзьмі… Натоўп густа абляпіў поезд. Гучыць музыка. Бачу, высока ўзлётвае над натоўпам знаёмая па партрэтах фігура Аляксея Максімавіча. Захопленыя людзі не далі яму ступіць нагой на родную савецкую землю. Яны на руках перанеслі яго з польскага цягніка на савецкі шырокакалейны пуць. І пачалося!

– Слова для прывітання ад рабочых мінска мае качагар Кобец.

Многа гадоў мінула. Смутна памятаю: казаў я аб бязмежнай любві да яго мінскіх пралетарыяў, казаў аб нашым жыцці, рабоце, аб вялікіх поспехах, якіх мы дасягнулі за час яго адсутнасці. Памятаю, Аляксей Максімавіч стаяў у тамбуры і ледзь схіліўшыся слухаў, углядаючыся ў мяне. Потым ён праслязіўся і, схіліўшыся да мяне, абняў і моцна пацалаваў”.

Літаратура:

Валаханович, А. И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А. И. Валаханович, А. Н. Кулагин. – Минск: Наука и техника, 1986. – 199 с.

Літаратурныя мясціны Беларусі / Дзмітрый Крывашэй, Адам Мальдзіс // Маладосць. - № 4. – 2010. – С. 136-144.

Максім Горкі і Беларусь: зборнік артыкулаў і ўспамінаў. - Мінск: Беларусь, 1968.

Сапраўднае імя Мусіевіч-Сандыга Міхаіл, нарадзіўся 24.07.1898 г. у вёсцы Малыя Рагачыкі Кіраваградскай вобласці (Украіна) у сям'і рабочага. Вучыўся ў царкоўнапрыходскай школе, у народнай рамеснай, у рэальнай навучальнях. У першую сусветную вайну служыў у царскай арміі, удзельнічаў у баях у Галіцыі (1914-1916).

Быў паранены. Працаваў токарам у Елісаветградзе, рабочым на Херсонскім заводзе сельгасмашын кампаніі «Эльворці» (завод «Чырвоная звязда»), маркіроўшчыкам на станцыі Елісаветград - Таварная (1916-1918). У час Лютаўскай рэвалюцыі ўвайшоў у федэрацыю анархістаў групы «Набат». У грамадзянскую вайну служыў у Чырвонаармейскім Брацкім палку (Елісаветград). Затым уступіў у рады Чырвонай гвардыі (1-шы інтэрнацыянальны батальён рэвваенсавета Паўднёвага фронту), перайшоў у армію Дзянікіна, працаваў у міліцыі. У 1919 г. ваяваў у асобным кавалерыйскім дывізіёне 1-й Коннай арміі С.М.Будзённага. Пад Варшавай быў цяжка паранены. Зноў трапіў пад уплыў анархістаў. Удзельнічаў у контррэвалюцыйным мяцяжы ў арміі С.М.Будзённага. Пасля хаваўся ад органаў ЧК (пад рознымі прозвішчамі, апошняе - Р.Кобец). Працаваў качагарам у бальніцы, на Менскім дражджавым заводзе «Пралетарый» (1922-1928), на піўзаводзе «Беларусы» (1928-1929). Скончыў тры курсы Мінскага вячэрняга рабочага тэхнікума (1928). Уваходзіў у літаратурнае аб'яднанне «Звенья» «Маладняка», у 1929-1930 гг. - загадваў сельгасаддзелам рэдакцыі газеты «Рабочий». Потым кансультант, загадчык сцэнарнага аддзела кінастудыі «Савецкая Беларусь» у Ленінградзе (1931-1937). У 1935 г. прызнаўся старшыні Саўнаркома БССР М.Галадзеду ў сваіх ранейшых сувязях з анархістамі, тады ж пастановай НКУС СССР быў амнісціраваны. У 1933, 1935, 1937 гг. ездзіў у творчыя камандзіроўкі ў Бірабіджан. Супрацоўнічаў у газетах «Биробиджанская правда», «Тихоокеанская звезда» (Бірабіджан). У 1938 г. рэпрэсіраваны ў Бірабіджане. У 1939 г. апраўданы. Пераехаў у Хабараўск, дзе працаваў рэдактарам студыі кінахронікі (1939-1941). У 1941 г. быў зноў арыштаваны, у 1942 г. рашэннем Асобай нарады прыгавораны да 10 год зняволення ў лагерах. Адбываў пакаранне на будоўлях чыгункі ў Тайшэце, Манголіі, у Забайкаллі. З 1951 г. - на пажыццёвым пасяленні ў Кіргізіі. Працаваў у саўгасе «Чалдавар» Фрунзенскай вобласці вартаўніком на вінаградніках, памочнікам пчаляра (у гарах Цянь-Шаня), загадчыкам хаты-чытальні, клуба, гаспадаркі ў школе. У 1958 г. вярнуўся ў Мінск. Справа перагледжана 19.10.1960 г. Хабараўскім краявым судом, і Пастанова Асобай нарады СССР ад 04.10.1942 г. адменена. У 1963 г. быў пазбаўлены персанальнай пенсіі рэспубліканскага значэння за прыналежнасць да анархістаў.

Заслужаны дзеяч мастацтваў БССР (1935). Памёр 09.09.1990 г.

У беларускім друку выступіў у 1923 г. з вершамі і апавяданнямі (часопіс «Прафрух»). Пісаў на рускай і беларускай мовах. Апублікаваў п'есы «Гута» (1929, пастаўлена ў 1930), «Ратуй, божа!» (з А.Вольным, 1932), «А ўсё ж заспяваю» (1932), «На заставе» (1935), «Мигрень» (Хабараўск, 1940), аднаактоўкі «Цяжкі выпадак» (1961), «Катавасія брата Гервасія» (з А.Астрэйкам, 1962), «Нішто сабе жарты» (1962), «Святая тайна» (1965), «Піражкі з чырвонцамі» (1965). Напісаў кінасцэнарый «Паўстанне гневу» (з А.Вольным, газета «Літаратура і мастацтва», 1936). Па яго сцэнарыях пастаўлены мастацкія фільмы «Ураган» (з Б.Брадзянскім, 1932), «Двойчы народжаны» (1933), «Шукальнікі шчасця» (з І.Зэльцарам, 1936, апублікаваны ў 1988, у 1987 г. выпушчаны відэафільм), «Дняпро ў агні» (з І.Барашкам, 1937), музычная камедыя «Счастливый берег» (з С.Бытавым, 1940). Выдаў кінааповесці «Герои Балтики» (Хабараўск, 1939), «Трофим Бутан» - новы варыянт «Паўстання гневу» (Хабараўск, 1940). У 1925 г. напісаў верш «Паравоз», які стаў папулярнай камсамольскай песняй.

У 1989 г. часопіс «Нёман» апублікаваў аповесць «Ноев ковчег» (напісана ў 1964).

Творы

Кобец, Р. Выбраныя творы / Рыгор Кобец, уклад., прадм., камент. А. Кобец-Філімонавай. – Мінск : Кнігазбор, 2009. – 592 с. : [8] с. іл. – ("Беларускі кнігазбор": Серыя 1. Мастацкая літаратура).

30 мая 1929 года Янка Купала на станцыі Негарэлае сустракаў Максіма Горкага і гутарыў з ім.

Літаратура:

Валаханович, А. И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А. И. Валаханович, А. Н. Кулагин. – Минск: Наука и техника, 1986. – 199 с.

Літаратурныя мясціны Беларусі / Дзмітрый Крывашэй, Адам Мальдзіс // Маладосць. - № 4. – 2010. – С. 136-144.

Максім Горкі і Беларусь: зборнік артыкулаў і ўспамінаў. - Мінск: Беларусь, 1968.

Нарадзіўся Янка Купала (Іван Дамінікавіч Луцэвіч) у 1882 годзе ў фальварку Вязынка ў сям’і арандатара. Бацькі, не маючы ўласнай зямлі, змянілі некалькі вёсак (Косіна, Прудзішча, Селішча, Акопы на Лагойшчыне). У 1902 годзе пахаваў бацьку, брата, дзвюх сясцёр. Працаваў з 1902 па 1908 гг. на гаспадарцы, хатнім настаўнікам (дарэктарам), пісарам у судовага следчага ў Радашковічах, малодшым прыказчыкам у памешчыка, практакантам і памочнікам вінакура на броварах. З1908 года супрацоўнік газеты “Наша ніва”. На пачатку 1916 прызваны ў армію. У 1919 вярнуўся ў Мінск. У 1925 г. прысвоена званне народнага паэта Беларусі. У 1930 годзе выклікаўся на допыты па сфабрыкаванай справе СВБ, што прывяло да спробы самагубства. Пачаў пісаць вершы на польскай мове. У 1905 у газеце “Северо-западный край” з’явіўся першы друкаваны верш на роднай мове “Мужык”. Выйшлі зборнікі вершаў і паэм “Жалейка” (1908), “Гусляр” (1910), “Шляхам жыцця” (1913), “Спадчына” (1922), “Безназоўн ае” (1925) і інш. Напісаў п’есы “Прымакі”, “Паўлінка”, “Раскіданае гняздо”, “Тутэйшыя”. Выступаў як публіцыст і перакладчык. Зрабіў у 1919-1921 гг. празаічны і вершаваны переклады “Слова аб палку Ігаравым”. У гады Вялікай Вйчыннай Вайны быў у эвакуацыі. Жыў у Казані і Маскве. Летам 1942 г., напярэдадні свайго юбілею, трагічна загінуў у Маскве ў гасцініцы.

Творы

Купала, Я. Адвечная песня : вершы і паэмы / Янка Купала. - Мінск, 2001.- 351 с.
Купала, Я. Вершы і паэмы / Янка Купала. - Мінск,1982.- 431 с.
Купала, Я. Тутэйшыя : трагічна-смяшлівыя сцэны ў 4-х дзеях / Янка Купала. - Мінск, 2004.- 94 с.

Літаратура аб жыцці і творчасці

Багдановіч, І. Э. Янка Купала і рамантызм / І. Э. Багдановіч.- Мінск,1989. - 220с.

У кнізе даследуецца паэзія Я. Купалы ў святле фарміравання і развіцця рамантызму ў беларускай літаратуры.

Лойко, О. Янка Купала / Олег Лойко. - М.,1982. - 351 с.

Лукша, У. Сцежкамі Купалы : замалеўкі з натуры / У. Лукша. - Мінск,1997.

Пуцявінамі Янкі Купалы : дакументы і матэрыялы / укладальнік Г. В. Кісялеў. - Мінск,1981.- 312 с.

Юрэвіч, У. Янка Купала : нарыс жыццця і творчасці / Уладзімір Юрэвіч. - Мінск,1983. - 208с.

Гэта кніга – сціслы нарыс жыцця і творчасці Янкі Купалы. Аўтар прасочвае вытокі творчасці пісьменніка, разглядае самыя значныя яго творы, падрабязна спыняецца на духоўнай эвалюцыі самабытнага таленту.

У маі 1928 года ў складзе дэлегацыі беларускіх пісьменнікаў сустракаў Максіма Горкага на станцыі Негарэлае.

“Я меў шчасце ўпершыню ўбычыць Аляксея Максімавіча ў адзін з першых яго прыездаў з Італіі ў Савецкі Саюз. Спецыяльная дэлегацыя мінчан выязжала сустракаць яго на станцыю Негарэлае. Да часу прыходу варшаўскага экспрэса невялікая станцыя была перапоўнена народам. Тут былі дэлегацыі Масквы і Мінска. Прыйшлі прывітаць Горкага нашы пагранічныя часці, рабочыя і калгаснікі Дзяржынскага раёна… І ўрэшце цягнік прыйшоў. Ён з’явіўся неяк раптоўна, непрыкметна, як і бывае ў падобных выпадках, калі вельмі чакаеш, вельмі хвалюешся… Горкі выйшаў у тамбур, спусціўся на прыступкі загона. Ён углядаўся ў твары людзей, горача паціскаў працягваемыя рукі і ўсё гаварыў, гаварыў: “Ну, вось вы якія… дарагія мае… вось і зноў я з вамі… Як я рады…”

Літаратура:

Валаханович, А.И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А.И.Валаханович, А.Н.Кулагин. – Минск: Наука и техника, 1986. – 199 с.

Літаратурныя мясціны Беларусі / Дзмітрый Крывашэй, Адам Мальдзіс // Маладосць. - № 4. – 2010. – С. 136-144.

Максім Горкі і Беларусь: зборнік артыкулаў і ўспамінаў.- Мінск: Беларусь, 1968.

Нарадзіўся у 1899 г. у вёсцы Зазыбы Вілейскага раёна Віцебскай вобласці ў сям'і чыгуначніка. Скончыў Старасельскую народную навучальню, у 1917 г. - Рагачоўскую настаўніцкую семінарыю. Настаўнічаў у. Ліпініцкай земскай школе (цяпер Буда-Кашалёўскі раён). У 1919-1922 гг. служыў у Чырвонай Арміі. Удзельнічаў у савецка-польскай вайне, у разгроме атрадаў Булак-Балаховіча. Настаўнічаў у вёсцы Свержань Рагачоўскага раёна. У 1925-1928 гг. - адказны сакратар рэдакцыі, намеснік рэдактара, у 1928-1930 гг. - рэдактар бабруйскай акруговай газеты «Камуніст». Быў арганізатарам і кіраўніком Бабруйскай філіі «Маладняка», адным з кіраўнікоў БелАПП. Працаваў у Дзяржаўным выдавецтве БССР (1930-1932), сакратаром аргкамітэта (1932-1934), галоўным рэдактарам часопіса «Полымя рэвалюцыі» (1933-1941). Удзельнік паходу ў Заходнюю Беларусь у 1939 г. (рэдагаваў газету «Беларуская звязда» - орган палітупраўлення Беларускага фронту). У 1941-1942 гг. - рэдактар франтавой газеты «За Савецкую Беларусь» (выходзіла на Заходнім, Цэнтральным і Бранскім франтах). У 1943-1946 і 1949-1952 гг. - дырэктар Інстытута літаратуры, мовы і мастацтва АН БССР. Абіраўся кандыдатам у сябры ЦВК БССР (1921-1931), дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР (1940-1945). Як сябра дэлегацыі БССР неаднаразова ўдзельнічаў у рабоце сесій Генеральнай Асамблеі ААН. Акадэмік АН БССР.

Узнагароджаны трыма ордэнамі Леніна, трыма ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга, ордэнам Чырвонай Зоркі і медалямі.Народны пісьменнік БССР (1962).

Першы твор (верш) надрукаваў у 1919 г. (смаленская газета «Борьба»), першыя апавяданні - у 1926 г. (бабруйская газета «Камуніст» і зборнік бабруйскай філіі «Маладняка» - «Уздым»). Выйшлі зборнікі прозы «Апавяданні» (1927), «Гой» (1929), «Андрэй Лятун» (1930), «Саўка-агіцірнік» (1933), «На вялікай хвалі» (1934), «Баян» (1935), «Сустрэчы» (1940), «Астап» (1944), «Апошні зверыядавец» (аповесць, 1930), «За акіянам» (нататкі, апавяданні, нарысы, 1962), раман «На чырвоных лядах» (1934) і раман-эпапея ў 4 кнігах «Векапомныя дні» (1958, 2-е перапрацаванае выданне ў 1969), нарыс «Герой Савецкага Саюза Канстанцін Заслонаў» (1944), апавяданне «Агні Танганьікі» (1957), «Выбраныя творы» (1931, 1934, 1952), «Выбраныя апавяданні» (1938, 1941, 1947), “Зборы твораў” у 4-х (1967-1968) і ў 8 тамах (1981-1985).

Для дзяцей выдадзены кнігі «Пра смелага ваяку Мішку і яго слаўных таварышаў» (1937), «Міколка-паравоз» (1937, аповесць экранізавана ў 1957), «Янка-парашутыст» (1937), «Ядвісін дуб» (1940), «Апавяданні» (1946, 1948, 1960, 1966, 1973, 1974, 1988).

М.Лынькову належаць літаратуразнаўчыя працы «Беларуская літаратура за 30 год» (1948, на беларускай і рускай мовах), «Вобраз Сталіна ў беларускай мастацкай літаратуры» (1950), «Якуб Колас» (1952), «Летапіс эпохі: Беларускай савецкай літаратуры пяцьдзесят год» (1968), зборнік артыкулаў «Літаратура і жыццё» (1978), кніга «Публіцыстыка» (1980).

Пераклаў на беларускую мову асобныя творы М.Горкага, М.Ціханава і інш.

Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР імя Якуба Коласа (1968) за раман «Векапомныя дні».

ТВОРЫ

Лынькоў, М. Збор твораў : у 8-мі т.-Мінск,1981-1985.

Лынькоў, М.Ц. Апавяданні / М. Лынькоў.-Мінск,1979.-176с.

Лынькоў, М.Ц. Векапомныя дні : раман у 4-х кн. / М. Лынькоў.-Мінск,1969.

Лынькоў, М. Літаратура і жыццё : літаратурна-крытычныя артыкулы / М. Лынькоў.-Мінск,1988.-511с.

Лынькоў, М.Ц. Міколка-паравоз : аповесць, апавяданні / М.Ц. Лынькоў.-Мінск,2009.-366с.

Лынькоў, М. Над Бугам / М. Лынькоў.-Мінск,2002.-448с.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Кенька, М.П. Міхась Лынькоў : летапіс жыцця і творчасці / М.П. Кенька.-Мінск,1987.-176с.

У кнізе асвятляюцца найбольш значныя падзеі з жыцця і творчасці, навуковай і грамадскай дзейнасці народнага пісьменніка Беларусі М.Ц.Лынькова. Выкарыстоўваюцца шматлікія дакументальныя матэрыялы, сярод якіх дзеннікавыя запісы пісьменніка, яго рукапісы, успаміны.

Куляшоў, Ф.І. Міхась Лынькоў : нарыс жыцця і творчасці / Ф.І. Куляшоў.-Мінск,1974.-206с.

Святло яго душы : успаміны пра Міхася Лынькова.-Мінск,1979.-366с.

28 сакавіка 1968 года ў сувязі са 100-годдзем Максіма Горкага на станцыі Негарэлае была адкрыта мемарыяльная дошка. У складзе дэлегацыі беларускіх пісьменнікаў быў Пімен Панчанка.

Літаратура:

Валаханович, А.И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А.И.Валаханович, А.Н.Кулагин. – Минск: Наука и техника, 1986. – 199 с.

Літаратурныя мясціны Беларусі / Дзмітрый Крывашэй, Адам Мальдзіс // Маладосць. - № 4. – 2010. – С. 136-144.

Нарадзіўся ў 1917 годзе ў Таліне ў рабочай сям'і. У 1920 годзе бацькі вярнуліся на радзіму, дзяцінства паэта прайшло ў Бягомлі. Скончыў педагагічныя курсы ў Бабруйску (1934). Працаваў настаўнікам на Магілёўшчыне і вучыўся завочна на філалагічным факультэце Мінскага настаўніцкага інстытута (скончыў у 1939 годзе). У верасні 1939 года мабілізаваны ў армію, прымаў удзел у паходзе ў Заходнюю Беларусь. У гады ВАВ быў ваенным карэспандэнтам, у 1944-1945 гг. знаходзіўся з часцямі Савецкай Арміі ў Іране. Пасля дэмабілізацыі (1946) працаваў у рэдакцыях часопісаў і газет "Вожык", "Літаратура і мастацтва", "Нёман", "Маладосць" (1946-1966). У 1973 годзе прысвоена званне народны паэт Беларусі.

Першыя вершы з'явіліся ў друку ў 1934 годзе. Выйшлі зборнікі паэзіі "Упэўненасць" (1938), "Вераснёвыя сцягі" (1940), "Дарога вайны" (1943), "Далёкія станцыі" (1945), "Прысяга" (1949), "Кніга вандраванняў і любові" (1959), "Тысяча небасхілаў" (1962), "Пры святле маланак" (1966), "Размова з наследнікамі" (1967), "Снежань" (1972), "Крык сойкі" (1976), "Маўклівая малітва" (1981), "Дзе начуе жаўранак" (1983), "Лясныя воблакі" (1985), "І вера, і вернасць, і вечнасць" (1986), "Горкі жолуд" (1988), "Высокі бераг" (1993) і інш. Напісаў паэмы "Беластоцкія вітрыны" (1940), "Маладосць у паходзе" (1945), "Патрыятычная песня" (1957). Выступаў як паэт, перакладчык, крытык. Памёр у 1995 годзе.

ТВОРЫ

Панчанка, П.Е. Высокі бераг : вершы. Эсэ / П. Панчанка.-Мінск,1993.-240с.

У вершах П. Панчанкі – і горкі смутак, і востры пагляд на нашае жыцце; у эсэ – глыбокі роздум над праблемамі літаратуры, цікавыя штрыхі да партрэтаў шмат якіх дзеячаў беларускай і суседніх літаратур.

Панчанка, П.Е. Выбраныя творы / П.Е. Панчанка.-Мін к,2009.-240с.

Панчанка, П.Е. Збор твораў : у 4-х т. / Пімен Панчанка.-Мінск,1981.

Панчанка, П.Е. Выбранае : вершы, паэма / П. Панчанка.-Мінск,1993.-542с.

Панчанка, П. Жытневы звон : выбранае / П. Панчанка.-Мінск,2002.-334с.

Панчанка, П.Я. І вера, і вернасць, і вечнасць : вершы / Пімен Панчанка.-Мінск,1986.-111с.

Панчанка, П.Е. Мы з тых беларусаў… : вершы і паэма / П. Панчанка.-Мінск,1990.-206с.

Панчанка, П.Я. Прылучэнне : вершы і паэмы.-Мінск,1987.-622с.

У гэты зборнік уключаны лепшыя творы пісьменніка, напісаныя ў розныя гады і аб’яднаныя адной думкай – чалавек прыйшоў у гэтае жыцце, каб пражыць яго чэсна і зрабіць яго лепшым. Паэт піша аб родным краі з яго непаўторнай красою, у яго вершах – гераічнае мінулае нашага народа.

28 сакавіка 1968 года ў сувязі са 100-годдзем Максіма Горкага на станцыі Негарэлае была адкрыта мемарыяльная дошка. У складзе дэлегацыі беларускіх пісьменнікаў быў Піліп Пестрак.

Літаратура:

Валаханович, А.И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А.И.Валаханович, А.Н.Кулагин. – Минск: Наука и техника, 1986. – 199 с.

Літаратурныя мясціны Беларусі / Дзмітрый Крывашэй, Адам Мальдзіс // Маладосць. - № 4. – 2010. – С. 136-144.

Нарадзіўся ў 1903 г. в. Сакаўцы Слонімскага пав. Гродзенскай губ., цяпер Івацэвіцкі раён Брэсцкай вобл. Беларускі паэт, празаік.

Падчас 1-й сусветнай вайны сям'я П. Пестрака знаходзілася ў бежанстве ў Самарскай губерні, дзе будучы пісьменнік атрымаў сярэднюю адукацыю. У 1920 паступіў на сацыяльна-гістарычны

факультэт Самарскага універсітэта. У 1921 разам з бацькамі вярнуўся ў Заходнюю Беларусь.

У 1921—1824 працаваў лесніком Косаўскага лясніцтва; у 1924—1926 служыў у Войску Польскім. У 1926 уступіў у БСРГ; з 1927 сакратар Косаўскага падпольнага райкама КПЗБ. Арыштаваны польскімі ўладамі ў 1929; зняволены ў Гродзенскай турме (да 1933). Пасля вызвалення быў інструктарам ЦК КПЗБ па Пінскай акрузе, але ў 1934 зноў арыштаваны. Сядзеў у турмах Пінска, Вільні, Гродна. Вызвалены савецкімі ўладамі пасля паходу Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь у верасні 1939 г.

Член Саюза пісьменнікаў Беларусі з 1939. У 1942—1943 гг. удзельнік партызанскага руху. Працаваў начальнікам Упраўлення па справах мастацтва пры СНК БССР (1943—4195), у Інстытуце мовы, літаратуры і мастацтва АН БССР (1946—1948). З 1951 на творчай працы.

Дэбютаваў у друку ў 1926 (часопіс «Родныя гоні»). Падчас зняволення (1929—1939), змяшчаў вершы ў нелегальным рукапісным часопісе «Краты», які выдаваўся палітвязнямі. У 1940 апублікаваў першы зборнік вершаў «На варце». Тэме барацьбы ў Заходняй Беларусі прысвяціў раман «Сустрэнемся на барыкадах». Раман «Серадзібор» прысвечаны жыццю вёскі.

Перакладаў на беларускую мову творы польскіх (Э. Ажэшка, У. Бранеўскі, С. Дабравольскі, Е. Путрамант), украінскіх (І. Франко, Л. Украінка, М. Рыльскі, П. Тычына), латышскіх, літоўскіх пісьменнікаў.

П'еса «Пад зоркамі» (сааўтар А. Струнін) ставілася ў Гродзенскім абласным драматычным тэатры. На вершы П. Пестрака напісаны песні.

Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР (1964).

Заслужаны дзеяч культуры БССР (1968).

Імем П. Пестрака названы вуліцы ў Мінску і Гродна.

ТВОРЫ

Пестрак, Ф.С. Встретимся на баррикадах : роман / Филипп Пестрак.-М.,1987.-624с.

Гэты раман аб рэвалюцыйнай барацьбе народных мас напрацягу двух десяцігоддзяў за сваё сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне. Пестрак, П.С. Збор твораў : у 5-ці т. / П. Пестрак.-Мінск,1984-1986.

Пестрак, П.С. Серадзі бор : раман / Мінск,1963.-455с.

28 сакавіка 1968 года ў сувязі са 100-годдзем Максіма Горкага на станцыі Негарэлае была адкрыта мемарыяльная дошка. У складзе дэлегацыі беларускіх пісьменнікаў быў Янка Скрыган.

Літаратура:

Валаханович, А.И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А.И.Валаханович, А.Н.Кулагин. – Минск: Наука и техника, 1986. – 199 с.

Літаратурныя мясціны Беларусі / Дзмітрый Крывашэй, Адам Мальдзіс // Маладосць. - № 4. – 2010. – С. 136-144.

Нарадзіўся 16.11.1905 г. у сяле Труханавічы Мінскай вобласці ў сялянскай сям'і. Пасля парафіяльна-царкоўнай школы (1918) вучыўся ў Слуцкай духоўнай навучальні, у школах першай і другой ступені, у рэальнай навучальні, у Слуцкім сельскагаспадарчым тэхнікуме (пакінуў з чацвёртага курса, у 1924). З 1924 г. працаваў у слуцкай акруговай газеце «Вясковы будаўнік», пасля - загадчыкам Народнага дома ў Расонах, у рэдакцыі газеты «Чырвоная Полаччына». У 1928-1932 гг. вучыўся на літаратурна-лінгвістычным аддзяленні педфака Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. У 1933-1936 гг. працаваў у газеце «Літаратура і мастацтва». Быў сябрам літаратурных аб'яднанняў «Маладняк», «Літаратурна-мастацкая камуна». У канцы 1936 г. быў арыштаваны і 05.10.1937 г. асуджаны на 10 год зняволення ў лагерах і на 10 гадоў ссылкі. Пакаранне адбываў у Нова-Іванаўскім лагеры (пад Марыінскам). У ссылцы працаваў на нумарным заводзе ва Ўзбекістане, у сланцахімічнай прамысловасці ў Эстоніі, на новабудоўлях Краснаярскага краю. 29.12.1954 г. рэабілітаваны Вярхоўным судом БССР. З 1955 г. - рэдактар у Дзяржаўным выдавецтве БССР, з 1959 г. - рэдактар аддзела прозы, потым намеснік галоўнага рэдактара часопіса «Полымя». З 1967 г. - загадчык літаратурна-кантрольнай рэдакцыі Беларускай Савецкай Энцыклапедыі, у 1975-1985 гг. - адказны сакратар Камітэта па Дзяржаўных прэміях БССР у галіне літаратуры, мастацтва і архітэктуры.

Узнагароджаны медалямі.Памёр 18.09.1992 г.

Заслужаны работнік культуры Беларускай ССР (1985).

Дэбютаваў у друку вершам у 1925 г. (слуцкая газета «Вясковы будаўнік»). Удзельнічаў у альманахах «Росквіт» (1925), «Наддзвінне» (1926), «Зарніцы» (1928), у калектыўным зборніку «Слуцкія песняры» (1926), у кнізе з гісторыі Магілеўскай шаўковай фабрыкі «На Цішоўскай пустэчы» (1931). Аўтар кніг апавяданняў, аповесцей «Затока ў бурах» (1929), «Каця Лапянкова» (1932), «Сустрэчы» (1935), «Апавяданні» (1956), «Наталя» (1957), «Няпрошаная сляза» (1958), «Скажы адно слова» (1961), «Свая аповесць» (1964), «Кругі» (выбранае, 1969), «Кругі» (аповесць з доказамі, 1986). Выйшлі “Выбраныя творы” ў 2 тамах (1975, 1985).

Напісаў кнігі ўспамінаў, партрэтаў, нататак і артыкулаў па праблемах літаратурнага майстэрства і культуры мовы «Ранішнія росы» (1965), «Некалькі хвілін чужога жыцця» (1979, 1990). Пераклаў на беларускую мову кнігі і асобныя творы А.Астроўскага, М.Горкага, І.Буніна, Ф.Гладкова, К.Федзіна, І.Бабеля, а таксама ўкраінскіх, летувіскіх, латышскіх, эстонскіх пісьменнікаў.

Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР (1976) за ўдзел у стварэнні Беларускай Савецкай Энцыклапедыі.

ТВОРЫ

Скрыган, Я. Выбраныя творы : у 2-х т. / Я. Скрыган.-Мінск,1985.-430 с.

Скрагын, Я. Некалькі хвілін чужога жыцця : апавяданні, успаміны, роздум.-Мінск,1990.-369 с.

У кнігу уключаны успаміны пра М. Гарэцкага, І. Мележа, А. Куляшова, П. Броўку, Ю. Гаўрука і інш.

28 сакавіка 1968 года ў сувязі са 100-годдзем Максіма Горкага на станцыі Негарэлае была адкрыта мемарыяльная дошка. У складзе дэлегацыі беларускіх пісьменнікаў быў Максім Танк.

Літаратура:

Валаханович, А.И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А.И.Валаханович, А.Н.Кулагин. – Минск: Наука и техника, 1986. – 199 с.

Літаратурныя мясціны Беларусі / Дзмітрый Крывашэй, Адам Мальдзіс // Маладосць. - № 4. – 2010. – С. 136-144.

Нарадзіўся Максім Танк (Яўген Скурко) у вёсцы Пількаўшчына Мядзельскага раёна ў 1912 годзе у сялянскай сям’і. У 1914 г. сям’я Скурко падалася ў бежанства, да 1922 года будучы паэт жыў у Маскве. Скончыў пачатковую польскую школу, вучыўся ў Вілейскай рускай і ў Радашковіцкай беларускай гімназіях. З апошняй быў выключаны за ўдзел у школьнай забастоўцы. Набываў веды ў віленскіх беларускай (1929) і рускай гімназіях (1930-1932), з-за рэвалюцыйнай дзейнасці ніводную з іх не скончыў. Працаваў інструктарам ЦК камсамола Заходняй Беларусі (1932-1933). У 1933 і 1934 гадах арыштоўваўся, сядзеў у віленскай турме “Лукішкі”, дзе выдаваў рукапісны часопіс “Краты”. Быў супрацоўнікам абласной газеты “Віленская праўда” (1939-1940). У час вялікай Айчыннай вайны працаваў у газеце “За Савецкую Беларусь”, у агітплакаце “Раздавім фашысцкую гадзіну”. З’яўляўся літаратурным рэдактарам часопіса “Вожык” (1945-1948), галоўным рэдактарам часопіса “Полымя” (1948-1966).

Званне народнага паэта прысуджана ў 1968 годзе.

Вершы пачаў пісаць рана. Друкаваныя творы з’явіліся ў 1932 годзе ў часопісе “Пралом”. Першая кніга паэзіі “На этапах” (1936) была канфіскавана паліцыяй. Выйшлі зборнікі вершаў і паэм “Журавінавы цвет” (1937), “Пад мачтай” (1938), “Вастрыце зброю” (1945), “Каб ведалі” (1948), “След бліскавіцы” (1957), “Мой хлеб надзённы” (1962), “Глыток вады” (1964), “Дарога, закалыханая жытам” (1976), “Прайсці праз вернасць” (1979), “За маім сталом” (1984), “Збор калосся” (1989), “Мой каўчэг” (1994), “Errata” (1996). У давераснёўскі перыяд напісаў паэмы “Нарач”, “Журавінавы цвет”, “Каліноўскі”, “Сказ пра Вяля”, у 1943 годзе з’явілася паэма “Янук Сяліба”, у 1946 – “Люцыян Таполя”, у 1978 – “Мікалай Дворнікаў”. Выйшла кніга-дзённік “Лісткі календара” (1970).

У 1996-1997 гадах у часопісе “Полымя” друкаваліся “Дзённікі” Максіма Танка, якія ахопліваюць перыяд ад гадоў Вялікай Ачыннай вайны і да сярэдзіны 90-х. Выступаў як дзіцячы пісьменнік і перакладчык. Памёр у 1995 годзе.

ТВОРЫ

Танк, М. Збор калосся: вершы / Максім Танк. – Мінск: Мастацкая літаратура, 1989. – 302 с.

Чыстае фальклорнае гучанне, зварот да вытокаў народнай мудрасці, стылёвая дасканаласць з’яднаны ў творчасці Максіма Танка.

Танк, М. Лірыка. / Максім Танк; прадм. Р.І.Барадуліна; маст. А.Каравай. – Мінск: Мастацкая літаратура, 1987. – 479 с.: іл

Лірыка паэта здзіўляе багаццем тэм,вобразаў, разнастайнасцю мастацкіх форм. У кнігу “Лірыка” ўключана усё лепшае з багатай творчай спадчыны Максіма танка.

Танк, М. Паслухайце, вясна ідзе!: Вершы, балады, паэмы / Максім Танк; уклад. і прадм. В.Рагойшы. – Мінск: Мастацкая літаратура, 1990. – 333 с., [1] л. партр. – (Школьная бібліятэка).

Зборнік змяшчае вершы розных гадоў і дае яскравае уяўленне пра творчасць народнага паэта Беларусі. Гуманістычны погляд на чалавека, разуменне ўсіх складанасцей жыцця, разнастайная гама адчуванняў – ад высокага трагізму да светлага гумару – усё гэта знайшло сваё выяўленне ў непаўторным стылі, у арыгінальнасці верша.

Танк, М. Хай будзе святло: вершы / Максім Танк. – Мінск: Мастацкая літаратура, 1972. – 312 с.

Глыбінёй думкі, лірычнасцю і ўсхваляванасцю вызначаюцца вершы роднай зямлі, аб лёсе міру, аб паэзіі натхнённай працы, аб чысціні чалавечых пачуццяў.

ЛІТАРАТУРА АБ ЖЫЦЦІ І ТВОРЧАСЦІ

Калеснік, Уладзімір. Максім Танк: нарыс жыцця і творчасці / Уладзімір Калеснік. – Мінск: Мастацкая літаратура, 1981. – 189 с.: іл.

У кнізе У.Калесніка разглядаецца жыццёвы і творчы шлях народнага паэта Беларусі, аналізуюцца многія вершы і паэмы, даследуецца паэтычнае майстэрства.

Міцкевіч, У.А. Максім Танк у школе / У.А.Міцкевіч. – Мінск: Народная асвета, 1976. – 160 с.

У гэтым дапаможніку аўтар робіць спробу у форме навуковага нарыса расказаць пра жыццёвы і творчы шлях пісьменніка, пазнаёміць з яго лепшымі зборнікамі, якія з’явіліся важнай вехай у ідэйна-мастацкім развіцці паэта.

28 сакавіка 1968 года ў сувязі са 100-годдзем Максіма Горкага на станцыі Негарэлае была адкрыта мемарыяльная дошка. У складзе дэлегацыі беларускіх пісьменнікаў быў Іван Шамякін.

Літаратура:

Валаханович, А.И. Дзержинщина: прошлое и настоящее / А.И.Валаханович, А.Н.Кулагин. – Минск: Наука и техника, 1986. – 199 с.

Літаратурныя мясціны Беларусі / Дзмітрый Крывашэй, Адам Мальдзіс // Маладосць. - № 4. – 2010. – С. 136-144.

Нарадзіўся 30 студзеня 1921 г. у вёсцы Карма на Гомельшчыне ў слянскай сям'і. Бацька нейкі час працаваў лесніком. Перад вайной скончыў Гомельскі тэхнікум будаўнічых матэрыялаў (1940) і быў прызваны ў армію. У Вялікую Айчынную вайну ўдзельнічаў у баях пад Мурманскам, у вызваленні Польшчы, у бітве з фашыстамі на Одэры. У першыя пасляваенныя гады настаўнічаў на вёсцы і адначасова вучыўся на завочным аддзяленні Гомельскага педагагічнага інстытута. З 1954 па 1980 гг. - на розных пасадах у праўленні Саюза пісьменнікаў Беларусі. Быў працяглы час галоўным рэдактарам выдавецтва "Беларуская Савецкая Энцыклапедыя". Народны пісьменнік Беларусі з 1972 г.

Першыя творы, нарысы і вершы, з'явіліся ў армейскай газеце "Часовой Севера" ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Аўтар раманаў "Глыбокая плынь" (1949), "У добры час" (1953), "Крыніцы" (1957), "Сэрца на далоні" (1964), "Снежныя зімы" (1970), "Атланты і карыятыды" (1974), "Злая зорка" (1990) і многіх іншых, пенталогіі "Трывожнае шчасце" (1957 - 1965), аповесцей "Гандлярка і паэт", "Шлюбная ноч" (1976), "Ахвяры" (1989) і г.д. Многія раманы і аповесці І. Шамякіна экранізаваны.

Выступае як празаік, драматург, публіцыст.

Творы

Шамякін, Іван. Атланты і карыятыды: раман / Іван Шамякін. – Мінск: Мастацкая літаратура, 1985. – 430 с.

У цэнтры ўвагі сучасная творчая інтэлігенцыя, творчыя пошукі лепшых яе прадстаўнікоў, маральна-этычныя праблемы узаемаадносін паміж людзьмі.

Шамякин, И. Возьму твою боль: роман / Иван Шамякин. – Минск: Мастацкая литаратура, 1987. – 383 с. – (Библиотека школьника).

Шамякін, Іван. Глыбокая плынь: раман / Іван Шамякін. – Мінск: Мастацкая літаратура, 1996. – 286 с.

Шамякін, І. Драма: апевесці, гіст. сцэны / Іван Шамякін. – Мінск: Мастацкая літаратура, 1990 – 334 с.: іл.

У кнігу ўвайшлі аповесці “Ахвяры”, “Драма” і п’еса “Стратэгія”.

Шамякін, Іван. Зеніт: раман / Іван Шамякін. – Мінск: Юнацтва, 1987. – 511 с.

У цэнтры твора – маладыя салдаты зенітнага дывізіёна, іх клопаты, радасці, спадзяванні. Многія старонкі рамана расказваюць пра каханне, верную дружбу.

Шамякін, Іван. Крыніцы: раман / Іван Шамякін. – Мастацкая літаратура, 1996. – 351 с.

У рамане расказваецца пра вялікія зрухі, якія адбыліся ў вёсцы. У цэнтры рамана – калгаснікі, вясковая інтэлігенцыя.

Шамякін, Іван. Палеская мадонна: аповесці / Іван Шамякін. – Мінск: Юнацтва, 1998. – 590 с.: іл.

У кнігу ўвайшлі аповесці “Палеская мадонна”, “Выкармак”, “Крывянка” і інш.

Шамякін, Іван. Сатанінскі тур: аповесці / Іван Шамякін. – Мінск: Мастацкая літаратура, 1995. – 319 с.

Шамякін, І.П. Сэрца на далоні: раман: для ст. шк. узросту / Іван Шамякін. – Мінск: Мастацкая літаратура, 2007. – 542 С. – (Бібліятэка школьніка).

Перываданне вядомага рамана, прысвечанага жыццю гарадской інтэлегенцыі.

Шамякін, Іван. Трывожнае шчасце: пенталогія / Іван Шамякін. – Мінск: ТАА “Аракул”, 1995. – 608 с.: іл. – (Школьная бібліятэка).

Аўтар расказвае пра шчаслівае бесклапотнае юнацтва герояў, пра суровыя выпрабаванні, што выпалі на іх долю ў час Вялікай Айчыннай вайны, а таксама пра іх удзел у мірнай стваральнай працы.

Літаратура аб жыцці і дзейнасці

Іван Шамякін: вядомы і невядомы: успаміны, эсэ, аповесць / уклад. Т.І.Шамякіна. – Мінск: Літаратура і Мастацтва, 2011. – 272 с.

Іван Шамякін. Летапісец эпохі: успаміны, інтэрв’ю, эсэ / уклад. Алесі Шамякінай. – Мінск: Мастакая літаратура, 2010. – 382 с.: іл. – (Жыццё знакамітых людзей Беларусі).

Каваленка, Віктар. Іван Шамякін: нарыс жыцця і творчасці / Віктар Каваленка. – Мінск: Народная асвета, 1980. – 207 с. – (Народныя пісьменнікі БССР).

Аўтар знаёміць чытачоў з жыццёвым і творчым шляхам пісьменніка, аналізуе яго творы.